ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتى كەدەن، قارجى جانە ەكولوگيالىق قۇقىق كافەدراسىنىڭ ءبىلىم الۋشىلارىمەن بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ «2-ماقساتى اشتىقتى جويۋ» تاقىرىبىندا دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزدىك.

اشتىق – قازىرگى زامانداعى ەڭ وزەكتى جانە شەشىمىن قاجەت ەتەتىن عالامدىق ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بۇگىنگى تاڭدا الەمدە ميلليونداعان ادامدار كۇندەلىكتى تاماقتانۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلعان. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ (بۇۇ) مالىمەتىنشە، 2023 جىلى شامامەن 735 ميلليون ادام اشتىققا ۇشىراعان. بۇل كورسەتكىش كليماتتىڭ وزگەرۋى، قاقتىعىستار مەن ەكونوميكالىق تەڭسىزدىكتەرگە بايلانىستى ءوسىپ كەلەدى. ستۋدەنتتەر اشتىق ماسەلەسى نەدەن تۋىنداۋى مۇمكىن دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەپ كوردى. ويلارىن ايتا وتىرا، اشتىق ماسەلەسىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن اتاپ ءوتتى:

كليماتتىڭ وزگەرۋى

جاھاندىق جىلىنۋ اۋىل شارۋاشىلىعىنا ۇلكەن اسەر ەتۋدە. قۋاڭشىلىق، سۋ تاسقىنى جانە باسقا دا تابيعي اپاتتار اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ازايتىپ، ازىق-تۇلىك تاپشىلىعىن تۋدىرادى. افريكانىڭ ساحارانىڭ وڭتۇستىگىندەگى ايماقتارى مەن ازيانىڭ كەيبىر بولىكتەرى وسىعان ناقتى مىسال بولا الادى.

قارۋلى قاقتىعىستار

سوعىستار مەن ىشكى قاقتىعىستار حالىقتى ازىق-تۇلىككە قول جەتكىزۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرادى

ەكونوميكالىق تەڭسىزدىك. كەدەيلىك – اشتىقتىڭ باستى سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى. دامۋشى ەلدەردەگى حالىقتىڭ كوپشىلىگى نەگىزگى قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرا المايدى.

اشتىق تەك فيزيكالىق السىزدىككە اكەلىپ قويماي، حالىقتىڭ جالپى دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. تاماقتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بالالاردىڭ ءوسىپ-ونۋىنە، ولاردىڭ ءبىلىم الۋعا دەگەن مۇمكىندىكتەرىنە جانە جالپى قوعامنىڭ بولاشاعىنا قاۋىپ توندىرەدى. وسى تۇستا يۋنيسەف وكىلدەرىنىڭ ايتقانى بار. بىلتىر دۇنيە ءجۇزى بويىنشا 36 جارىم ميلليون بالا ءۇي كۇيسىز قالعان. ونىڭ 13 ميلليون 700 مىڭى شەت ەلگە بوسىپ كەتسە، قالعانى ءوز ەلىندە تەنتىرەپ ءجۇر. بۇل ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن تىركەلگەن ەڭ جوعارى كورسەتكىش دەيدى ماماندار. ساراپشىلار سونداي-اق سوڭعى 10 جىلدا الەمدەگى بوسقىندار سانى 2 ەسە ارتقانىن ايتادى. ونىڭ تەڭ جارتىسى بالا. مۇنداي ماسەلە تۋىنداعاندا الدىمەن سەبەبىن انىقتاپ، سوسىن شارا قولداناتىنىمىز بار. سوندىقتان اشتىقتىڭ تارالۋ سەبەبىن ىزدەيتىنىمىز بەلگىلى. الەمدە بولىپ جاتقان قاقتىعىستار، ەكونوميكالىق قيىندىقتار، كليماتتىڭ وزگەرۋى مەن پاندەميا سالدارى ءجۇز مىڭداعان ادامنىڭ اياق-قولىنا تۇساۋ سالدى. سايكەسىنشە، تۇراقسىزدىق ورناپ، ماسەلە ارتىنان ماسەلە تۋىندادى. مىسالى، قاقتىعىس ورناعان ەلدى جۇمىسسىزدىق جايلادى. جۇمىسسىزدىق اشتىققا، اشتىق حالىقتىڭ ەلىن تاستاپ، بوسقىن بولۋىنا اكەلەدى. وسى تۇستا بۇۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريشتىڭ ايتقانى بار. ول قاقتىعىس اشتىق پەن جوقشىلىققا، اشتىق پەن جوقشىلىق قاقتىعىسقا اكەلەتىنىن ايتقان.

جوعارىدا اتالعان تاقىرىپتى تالداي وتىرا، ءبىلىم الۋشىلار اشتىقتى شەشى جولدارىن دا ۇسىنىپ كوردى:

• ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ

كليماتتىڭ وزگەرۋىنە بەيىمدەلگەن جاڭا اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ ماڭىزدى. بۇل ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا جانە ازىق-تۇلىك تاپشىلىعىن ازايتۋعا كومەكتەسەدى.

• قاقتىعىستاردى شەشۋ

بۇۇ جانە باسقا حالىقارالىق ۇيىمدار قاقتىعىستاردى توقتاتۋ جانە بەيبىت كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋ باعىتىندا جۇمىستار اتقارۋى ءتيىس.

• ەكونوميكالىق قولداۋ

كەدەيلىكتى ازايتۋ ءۇشىن دامۋشى ەلدەرگە قارجىلىق جانە تەحنيكالىق قولداۋ كورسەتۋ قاجەت. سونداي-اق شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ارقىلى حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋعا بولادى.

اشتىق – جاھاندىق كۇش بىرىكتىرۋدى قاجەت ەتەتىن ماسەلە. الەمدىك قاۋىمداستىق بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەگەن جاعدايدا عانا اشتىقتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بار. ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، ەكونوميكالىق تەڭسىزدىكتى ازايتۋ جانە قاقتىعىستاردى شەشۋ ارقىلى ءبىز ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالامىز.

تيلەگەنوۆا د

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتى كەدەن، قارجى جانە ەكولوگيالىق قۇقىق كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى

لاي س

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتى كەدەن، قارجى جانە ەكولوگيالىق قۇقىق كافەدراسىنىڭ ءبىلىم الۋشىسى

Abai.kz