سوڭعى كەزدە كەيبىرلەر ايتۋشىلىق ءداستۇردىڭ اسىل ارقاۋى بولىپ تابىلاتىن ەپيكالىق تۋىندى مەن ايدىڭ ديدارىن كورۋى مۇمكىن ەمەس قارا ءتۇن سەكىلدى قارسى باعىتتاعى ەروتيكانىڭ، وسى ارالىقتا بىرىكپەس كەرتە جاساپ تۇرعان ەپيكالىق رەپەرتۋاردىڭ جايىن اجىراتا الماي جۇرگەنگە ۇقسايدى. مۇنى وسىلار بۇرىن دا اجىراتىپ پا ەدى؟

جالپى، رەپەرتۋارى ارقىلى جىرشىنىڭ كىم ەكەنىن، ونىڭ ومىرلىك ۇستانىمىن، جاعداياتىن، بۇكىل بولمىسىن تانىپ، بىلۋگە بولادى. ايتپەسە ماعجاننىڭ «ءسۇي، جان ساۋلەم…» دەگەن ولەڭىن ماقامعا سالىپ جابايى ەكسپەريمەنت جاساۋ ارقىلى ماسقاراپاز بولىپ، جىرشىلىقتاعى ءتالىم-تاربيە، وسيەت-ونەگە، ەلدىك-ەرلىك سەكىلدى اسىل وزەكتى اياقاستى ەتپەس ەدى عوي. بىردەن انىعىن ايتۋ كەرەك، بۇل سوپىلىق پوەزياداعى «ءسارۋار سارىن»، جاراتۋشىنى قۇلاي ءسۇيۋ سازى ەمەس، كادۋىلگى ءتان ءلاززاتى، ەروتيكالىق ءحالدى سۋرەتتەيتىن تۋىندى. كەيبىرەۋلەر مۇنىڭ استارىنان قۇدايعا ماحاببات ىسپەتتى بىردەڭەلەر ىزدەگىسى دە كەلەدى ەكەن. اقيقاتىندا «ءسۇي، جان ساۋلەم، تاعى دا ءسۇي، تاعى دا! / جىلى، ءتاتتى ۋ تارادى قانىما. / بۇل ءلاززاتتىڭ ءبىر مينۋتىن بەرمەيمىن، / پاتشا تاعى، بۇكىل دۇنيە مالىنا» دەگەن شۋماقتاعى ىنتىزار جۇرەك ءلۇپىلىن جاستىق جالىن، وت سەزىم قۇشاعىنداعى ەكەۋدىڭ كۇيتتى كۇيىنەن ىزدەگەن ءجون. جالپى، ءتۇپ پيعىلدى جاسىرۋ ءۇشىن جاراعا جۋىسپايتىن نارسەلەردىڭ باسىن شاتۋدىڭ تۇككە قاجەتى جوق. قوش، ماعجان اقىن ودان ءارى، «قۇشاقتاتىپ نازىك تالداي بەلىڭنەن، / سۇيگىز، ساۋلەم، ءتاتتى بالداي تىلىڭنەن. / بوي شىمىرلاپ، تالىقسيدى جۇرەگىم، / بالقىپ دەنەم، بارام ەرىپ دەمىڭنەن» دەيدى. تۇسىنىكتى عوي، حاق ديدارىن اڭساعان جان نە ايتسا دا «بەلىڭنەن قۇشاقتات، تىلىڭنەن سۇيگىز» دەمەسى انىق، ەندى. ولاي بولسا، بۇل باسى اشىق اڭگىمە. ال، جالپى ماعجاننىڭ ءسوزىن ايتۋ مىندەت بولسا، «باتىر بايان» پوەماسى بار.

جاقىندا ءبىر ۇلبىرەگەن تەرمەشى قىزدىڭ ورىنداۋىندا، ونىڭ ۇلىق ۇستازىنىڭ بيپازداپ حابارلاۋىندا، ەپيكالىق ءداستۇردىڭ زاڭدى يەگەرلەرى – سىر سۇلەيلەرىنىڭ اقىل، ناقىل، وسيەت ايتىپ جۇرگەن ءسارۋار سازبەن ماعجاننىڭ ءتان ءلاززاتىن اڭساۋ ارقىلى ەروت قۇدايدى ۇلىقتايتىن كۋپيدوندىق ىنتىزار نيەتتى ماقامداتقانىن كورىپ، جاعامدى ۇستادىم: «كىر قوينىما، قىپشا بەلىڭ بۇرالىپ، / تارقات شاشىڭ، جاتسىن جىبەك ورالىپ. / جانىم! جانىم! تەزىرەك ءتيسىن توسكە ءتوس، / كوز جۇمۋلى، ءجيى ىستىق دەم الىپ» دەگەندە كىرەرگە تەسىك، قاشىپ شىعارعا ەسىك تاپپاعان تىڭداۋشىلار دا سۋىق تەرگە شومىپ كەتكەن بولۋ كەرەك. ودان ءارى الگى ون ەكىدە ءبىر گۇلى اشىلماعان بالاڭ ايتۋشى، «شاشىڭ – قارا، دەنەڭ اق بۇلت، ءجۇزىڭ – اي، / ءتىسىڭ – مەرۋەرت، كوزىڭ، ساۋلەم، قۇرالاي. / ءلاززات، راقات، باقىت – ءبارى قوينىڭدا، / سۇرامايمىن ەندى ۇجماق – جاقسى جاي!» دەپ اۋەلەتكەندە قۇلاعىمدى جابا قويدىم. وبال-اي، مىناۋ نە سوندا، ءماتىن تانىماستىقتىڭ سالدارى ما، الدە مۇنىڭ استارىندا ءبىز بىلمەيتىن باسقا ءبىر قۇپيا سىر بار ما؟ مۇلدەم تۇسىنە المادىق. شىراعىم-اۋ، بۇل دەگەنىڭ ءتۇپ تابيعاتىندا ماقامعا سالىپ جىرلاۋعا ەمەس، بۇيىعى وتىرىپ ءۇنسىز وقۋعا ارنالعان ءماتىن عوي. نەگىزى، ساحنادا نەمەسە بەلگىلى ءبىر توپتا، القاعا قاراتىلاتىن قاي رەپەرتۋاردىڭ بولسىن ەر ازاماتتىڭ (جىگىتتىڭ، جاسامىستىڭ), سونداي-اق قىز بالانىڭ (قىز-كەلىنشەك، ايەلدەردىڭ) ايتۋىنا قولايلىسى مەن قولايسىزى بولادى. مىسالى، جولى جىڭىشكە قاۋىم وكىلدەرى «ەي، قالقا، ءتىلىڭدى اكەل اۋزىڭدى اشىپ» دەپ قالاي ايتادى؟ وسىنى اجىراتىپ، پارقىنا جەتۋ ءۇشىن دە ۇلكەن اقىل مەن ءبىلىم كەرەك بولعانى ما؟

جالپى، كەيىنگى تالىپتەرگە بەلگىلى ءبىر وقۋ ورىندارىندا وسىنداي رەپەرتۋار ءتالىمى ۇيرەتىلىپ جاتقانى عوي. راپەرتۋارعا قاتىستى ساۋاتسىزدىقتىڭ سالقىنى دەگەن – وسى. ايتپەسە، مۇنىڭ جايىن قالاي باسقاشا تۇستەپ، تۇسىنۋگە بولادى؟ سوندا قازىرگىلەر، سونىڭ ىشىندە ءوز تاعدىرىن ونەرگە باسىرە ەتىپ بايلاعان نازىك جاندى قاۋىم، ساحنادا مۇنداي ءان مەن جىر ءماتىنىن ايتۋ ابەس بولاتىنىنان دا بەيحابار بولعانى ما؟ جالپى، جىرشىلىق جولدى تۇتىنامىن دەگەن تالاپكەرلەر جىرشىنىڭ نەگىزگى رەپەرتۋارى تەك قانا ەپيكالىق تۋىندىلار قاتارىنان تۇراتىنىن ۇمىتقانى ما، الدە بۇل «ءداستۇرلى» دەپ اتالاتىن زاماناۋي وقۋ جۇيەسىنىڭ ابدەن كۇيرەگەندىگىنىڭ بەلگىسى مە؟ وسى «ۇستازى مىقتىنىڭ ۇستانىمى مىقتى» دەپ ۇنەمى كۇپىنىپ جۇرەتىندەر قايدا؟ «ءسۇي، جان ساۋلەم، تاعى دا ءسۇي، تاعى دا! / جىلى، ءتاتتى ۋ تارادى قانىما. / جاساعاننان ءبىر-اق نارسە تىلەيمىن، / وتپەسە ءتۇن، اتپاسا ەكەن تاڭى دا» دەپ تىزگىنسىز كەتكەندەر اتتىڭ باسىن ءسال تارتىڭقىراماسا، سوڭعى كەزدە ابدەن سۇيىلدىق، ءشايىپ كەتتىك. سوندا شاكىرت تاربيەسىنە جاۋاپتى «سۇڭعىلالار» قايدا قاراپ وتىر؟ ءبىر زاماندا كومەيىنەن وت بۇركىپ، مارجان توككەن سۇلەيلەردىڭ سارقىتى، سەندەرگە نە بولعان، باستارىڭا مۇنشا نە كۇن تۋدى، الدە سىردىڭ سۋىنا قوسا ءسوزى دە سارقىلىپ، سيىرقۇيىمشاق بولۋعا اينالعان با؟ اداسقاننىڭ الدى وزىنە قانشا «ءجون» بولعانىمەن سوڭىنداعى سوقپاعى تالايدى جولدان تايدىراتىنىن ۇمىتپايىق ءھام ەپيكا مەن ەروتيكانى شاتاستىرمايىق. بۇل دا سول، تۇركيا مەن تۋرتسيانىڭ تىلدىك ماعىناسىن اجىراتا الماي، ول ازداي ەكەۋىن تۇرىكمەنستانمەن شاتىستىرىپ جۇرگەن مەنىڭ ءاجۋا كەيىپكەرىمنىڭ اۋمەسەر ارەكەتىندەي بىردەڭە عوي، باسقا ەشتەڭە دە ەمەس.

بەرىك ءجۇسىپوۆ،

فولكلورتانۋشى

Abai.kz