قاشىقتا جۇرگەنىمەن، قالامىنىڭ قۇدىرەتى ارقىلى-اق قاسىڭداعى سىرلاسىڭداي قادىرلى، جازۋىمەن-اق جانىڭا جاقىن تارتاتىن ادامدار بولادى. ولارمەن ەكى كۇننىڭ ءبىرىن بىرگە وتكىزىپ، ەگىز قوزىداي قاتار ءجۇرۋ شارت ەمەس، ءتىپتى جىلدار بويى جولىقپاۋىڭ دا مۇمكىن. بىراق قاشاننان كەۋدەڭنىڭ تۇكپىرىنەن ەنشىلەپ قويعان ءوز ورنى بار، سورەدەگى كىتابىنا كوزىڭ تۇسسە دە، باسپاسوزدەن پىكىرىن وقىپ قالساڭ دا، ءتىپتى باسقا ءبىر ءمىنايى سەبەپپەن جادىڭا ورالسا دا، جۇرەگىڭ جىلىپ، جانىڭ جادىراپ سالا بەرەدى – انە، شىعارماشىلىق قۋاتتىڭ تىلسىم قۇپياسى! سپورتتىڭ جىلىگىن شاعىپ، مايىن ىشكەن مايتالمان جۋرناليست، جازۋشى نەسىپ ءجۇنىسبايۇلى – ءبىز ءۇشىن وسىنداي ورنى بولەك تۇلعا.

سۋرەتتى رەداكتسيامىزعا ساكەن سىبانباي ۇسىندى.

ۇستاز بەن شاكىرت

جاسىل الاڭداعى ايقاسقا اڭسارى اۋىپ، جانكۇيەرلىكتىڭ جازىلماس اۋرۋى قانىنا سىڭگەن جان جارىس تاماشالاۋمەن عانا شەكتەلۋشى مە ەدى. كوگىلدىر ەكران ارقىلى ەس-ءتۇستى العان ەرەن باسەكەنىڭ دۋىن سەزىنگەنمەن، ول تۋرالى دۋالى اۋىز دۇلدۇلدەردىڭ نە دەگەنىن بىلگەنشە دەگبىر كەتپەي تۇرا ما؟ قازىر عوي، ەڭكەيگەن كارى دە، ەڭبەكتەگەن بالا دا قولىنان تۇسپەيتىن قولاقپانداي تەلەفون ارقىلى دۇنيەنىڭ جاڭالىعىن ۇيدەن شىقپاي-اق ءبىلىپ وتىر، ال باياعىدا دوپ دوداسى نەمەسە باسقا دا ءدۇبىرلى بايگە كەزىندە قالالىقتار تاڭ اتپاي گازەت الۋعا ۇزىن-شۇباق كەزەككە تۇرسا، اۋىلداعىلار استىنداعى جابى تورىسىنان دا وتكەن جايباسار پوشتاشىنىڭ قاراسىن كورگەنشە جانى جاي تاپپاس ەدى. زارىقتىرىپ جەتكەن گازەتتىڭ سوڭعى بەتىندەگى رەپورتاجعا عاشىعىنىڭ حاتىنداي ىنتىعا ءۇڭىلىپ، ءتىپتى پەتيتپەن تەرىلگەن الاقانداي اقپاراتىنا دەيىن قۇنىعا وقىپ، قۇماردان شىعار ەدى. سوسىن باسىلىمنىڭ باعالى بەتىن تاپتىشتەپ قيىپ الىپ، سارى مايداي ساقتاپ قويار ەدى...

ءتاننىڭ ساۋلىعى مەن سۇلۋلىعىنا عانا باس يگەن بالاڭ شاعى باياعىدا-اق ارتتا قالعان «سپورت دەگەن ءبىر سيقىر» ەندى دەنە شىنىقتىرۋ دەڭگەيىنەن ءوسىپ، ءىرى الەۋمەتتىك قۇبىلىسقا اينالدى. ونىڭ دامۋى، تارالۋى، تانىلۋى تەك سول سالاعا جاۋاپتى قۇرىلىمداردىڭ عانا جۇمىسى بولۋدان قالىپ، «ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار العىزاتىن» باق-تىڭ، ءباسپاسوزدىڭ دە ءرولى اسپانداپ شىعا كەلدى. قازاقتا قالام پەن قايراتتىڭ بايلانىسى تىعىز بولۋى كەرەكتىگىن العاش ۇعىنىپ، سول باعىتتا تىنىمسىز تەر توككەن ادام – سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ ەدى. راس، ۇلى مۇحاڭ – مۇحتار اۋەزوۆ تە فۋتبولعا قىزىققان، وسىدان 100 جىلدان استام ۋاقىت بۇرىن «جارىس» كومانداسىندا ءوزى دە دوپ تەپكەن، سابەڭ – ءسابيت مۇقانوۆ تا، ساكەن سەيفۋللين دە، ساۋىربەك باقبەرگەنوۆ تە سپورت تاقىرىبىندا ءبىرشاما قالام تەربەگەن. دەسەك تە، سپورت قالامگەرلىگىن ماقساتتى دا جۇيەلى تۇردە قولعا الىپ، كاسىبي دەڭگەيگە كوتەرگەن تۇڭعىش تۇلعانىڭ سەيداعاڭ ەكەنىنە ەشكىمنىڭ داۋى بولماس.

حح عاسىردىڭ 70-80-جىلدارىنداعى «لەنينشىل جاس» (بۇگىنگى «جاس الاش») گازەتىن «ناعىز شەبەر جۋرناليستەر شىڭداپ شىعاراتىن ۇستاحانا» دەسەك جاراسقانداي. سەيداعاڭ – باس باپكەر بولسا، جانبولات اۋپباەۆ، جارىلقاپ بەيسەنبايۇلى، جۇماباي شاشتايۇلى، ەرجۇمان سمايىل، ەرعالي ساعات، ەرتاي ايعاليۇلى، قاينار ولجاي، ءدۇرالى دۇيسەباي، قىدىربەك رىسبەك جانە ت.ب. سايىپقىراندار – كوماندانىڭ جۇلدىزدى ويىنشىلارى ەدى. «سولاردىڭ ىشىندە شوقتىعى بيىگى نەسىپ ءجۇنىسبايۇلى ەدى» دەسەك، ارتىق ايتقاندىق بولماس، ويتكەنى سول «باس باپكەردىڭ» ءوزى ايرىقشا قۇمار سپورت تاقىرىبىن ەستافەتا تاياقشاسىنشا ءىلىپ اكەتىپ، ءارى قاراي جالعاستىرعان – ءبىزدىڭ نەساعاڭ ەكەنى انىق.

جالعاستىرۋ بىلاي تۇرسىن، ۇستاز بەن شاكىرتتىڭ قالام جارىستىرىپ، قاتار جازعانى دا بار. مەن بۇل قىزىق جايتتى الدىمەن ق.ولجاي اعادان ەستىگەن ەدىم، كەيىن نەساعامنىڭ ءوز ەستەلىگىنەن دە تاۋىپ الدىم:

«سەيداحمەت اعانىڭ يلەۋىنە تۇسكەنىمە ءتورت جىلداي ءوتىپ (1978 جىلدى ايتىپ وتىر – س.س.), بۇزاۋ تەرىسىڭدەي بىلقىلداپ قالعان شاعىم... ءبىر كۇنى مەنى ساكەڭ شاقىردى.

– نەسىپ، اناۋ ارگەنتينادا نە بولعالى جاتقانىن بىلەسىڭ بە؟

– ارينە، اعا، فۋتبولدان XI الەمدىك چەمپيونات وتكەلى جاتىر عوي...

– سوعان دايارلىق قالاي؟

– تاستاي، اعا! ول دوداعا قاتىساتىن 16 كوماندا جايلى جارىق دۇنيەدەگى جاريالانعان بارلىق دەرەكتەردى كوزىنەن ءتىزىپ جيناپ قويدىم.

– براۆو! وندا بىلاي ىستەيىك، نەسەكە، وسى چەمپيوناتتىڭ 16 جۇيرىگى جايلى مەن دە قالام سىلتەگىم كەلىپ، قولىم قىشىپ ءجۇر. جارايدى دەسەڭ، ەكەۋىمىز جارىسا جازايىق!

– و، اعا، مىناۋىڭىز كەرەمەت قوي! «لەنينشىل جاستىڭ» فۋتبول جانكۇيەرلەرىن قۇداي جارىلقادى دەسەڭىزشى. تەك...

– نەمەنە، ماعان قيماي وتىرمىسىڭ دوسەلەرىڭدى؟! مەن ءوزىم دە قۇر قول ەمەسپىن...

– جوق، اعا، سىزگە قيماعاندى قايدا اپارامىن؟! تەك ءسىزدىڭ جازعانىڭىز كوكتە قالىقتاپ، مەنىڭ جازعانىم جەر باۋىرلاپ جاتپاسا بولدى دا... جۇرەگىم داۋالاماي تۇرعانى...

– ءسوزدى قوي، بالا. باستا! «كوز قورقاق، قول باتىر» دەگەن. العا!

...شىركىن، «لەنينشىل جاس»-اي! زامانىڭنىڭ اقجەلكەن كەمەسى بولعانىڭدى كونەكوز ءبىر وقىرمانىڭ جوققا شىعارماس-اۋ. «ارگەنتينا: الەمدىك دوپ-دودا» ايدارىمەن جاريالانىمدار دۇڭك-دۇڭك شىعا باستاعان سوڭ-اق ارگەنتيناداعى فۋتبول چەمپيوناتىڭىز ۇدەرە كوشىپ قازاقستانعا، ونىڭ ىشىندە «لەنينشىل جاس» گازەتىنىڭ بەتتەرىنە قونىس تەپكەندەي بولدى...»

ءسويتىپ، قىسقاسى، چەمپيونات باستالاتىن 2 ماۋسىمعا دەيىنگى ارالىقتا دوداعا قاتىساتىن 16 كوماندانىڭ 14-ءى تانىستىرىلىپ ءبىتىپ، تەك ەكەۋى – فرانتسيا مەن ارگەنتينا عانا قالادى. سوندا نەسەكەڭ: «اقىرى ۇلگەرمەدىك قوي، وسى ەكەۋىنىڭ ءبىرىن چەمپيونات سوڭىنا قالدىرىپ، چەمپيون بولعان كەزىندە جاريالاساق قايتەدى؟» – دەگەن ۇسىنىس تاستايدى. مۇنى قولداي كەتكەن سەيداعاڭ: «گەنيالنو! ءاي، قايسىسىن... مەنىڭ ويىمشا، ارگەنتينا چەمپيوندىققا ءبىر تابان جاقىڭداۋ. ءوز اۋىلى، ءوز اۋاسى، وزدەرى نامىستى، وت مىنەز حالىق، قارسى بولماساڭ، ارگەنتينانى قالدىرايىق!» – دەيدى. قۇداي اۋزىنا سالعان شىعار، راسىندا دا ارگەنتينا چەمپيون بولىپ، اقىرىندا وقىرمانعا «تانىستىرىلماي» قالعان جالعىز كوماندا التىننان القا تاققان كۇننىڭ ەرتەڭىندە ول تۋرالى «تانىسىڭىز، الەم چەمپيونى!» دەگەن ماقالا جارق ەتە قالادى. بۇل ەستەلىگىن نەساعام «ءبىز قالاي چەمپيوناتقا بارماي-اق ارگەنتينانى الەم چەمپيونى اتاندىردىق؟» دەپ اتاپتى...

سۋرەتتى رەداكتسيامىزعا ساكەن سىبانباي ۇسىندى.

ون وليمپيادا، بەس الەم چەمپيوناتى!

سەيداعاڭنىڭ ءوزى سوناۋ جىلدارى دوپ دۇرسىلىنە ەلەڭدەپ، لوندون مەن مەحيكو شارلاسا، ۇزدىك شاكىرتى ونىڭ بۇل داستۇرىنە دە ادالدىق تانىتتى: تالاي حالىقارالىق جارىسقا جۋرناليست رەتىندە قاتىسىپ، الەمدىك دەڭگەيدەگى سان دودانى ءوز كوزىمەن كورىپ، ونىڭ قىزىق-شىجىعى مەن ەگجەي-تەگجەيىن كوركەم تىلمەن كەستەلەپ، قازاق سپورت اۋەسقويلارىنىڭ قازىناسىنا اينالعان قاداۋ-قاداۋ ەڭبەكتەرىن جازدى. سونىڭ ءبىرى – 1984 جىلى جارىق كورگەن «فۋتبولمەن تىنىستاعان يسپانيا» اتتى كىتابى. سودان ەكى جىل بۇرىن يسپان جاسىل الاڭدارىندا وتكەن ءحىى الەمدىك دوپ دوداسىنىڭ قىزىعى مەن قىزۋىن سول كۇيى بەرە بىلگەن بۇل كەرەمەت تۋىندىنى وزگەلەرمەن تالاسا-تارماسا ءجۇرىپ، جۇلىم-جۇلىمى شىققانشا ءبىز دە وقىعانبىز. چەمپيوناتتىڭ ەڭ تارتىستى ءھام شەشۋشى باسەكەلەرىنە عانا تولىعىراق توقتالعانى بولماسا، كىتاپ فۋتبول مەرەكەسى اياسىنان اسىپ، اتالعان ەلدىڭ ادەت-عۇرپى، مىنەز-قۇلقى، الەۋمەتتىك احۋالىن قامتىعان ءارى ساپارنامالىق، ءارى تانىمدىق تاپتىرماس دۇنيە بولىپ شىققان. ءوز باسىم اسىرەسە يسپاندىقتاردىڭ كورريداسى تۋرالى ءدال نەساعاڭنىڭ جازعانىنداي تۇشىمدى ەڭبەكتى، ارادا قىرىق جىل ۋاقىت وتسە دە، ءالى كۇنگە كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. مىنەكي، وقىڭىز:

«...الاڭدا ءبۇيىرىن سوققان بۇقا مەن سابىنا اسەم گۇلدەستە ورالعان ەكى سۇڭگىسى بار باندەريلەرو! بۇل – كورريدانىڭ ەڭ ءبىر عالامات ءساتى. مۋزىكا ءۇنى پىشاق كەسكەندەي تىيىلادى. تەك ءسات سايىن ءورشي تۇسەتىن بارابان ءۇنى. بۇل اسا اۋىر، قيىن دا قاۋىپتى جاتتىعۋ ورىندالاتىن كەزگە وزىندىك ءبىر دايىندىق سياقتى. بۇقا قاپىسىن كۇتىپ تۇرعانداي قيمىلسىز كۇيدە قوس سۇڭگىسىن جالت-جۇلت سەرمەگەن ادام عانا تىنىشسىز. ول ءبىر ورنىندا سەكىرە بەرەدى. بارابان دابىلى ەڭ شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەندە، بەينە بىرەۋ بۇيرىق بەرگەندەي-اق بۇقا سەكەڭدەپ تۇرعان باندەريلەروعا قاراي تۇرا ۇمتىلادى. مىنا جويقىن ەكپىننەن ەكىنىڭ ءبىرى تۇرا قاشار ەدى. سوناۋ بيىكتە وتىرىپ، ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز ءدۇرس-ءدۇرس سوعادى...

باندەريلەرو سەكەڭدەگەن قالپىن بىرازعا دەيىن وزگەرتكەن جوق. بۇقا وزىنە بەس قۇلاشتاي قالعاندا عانا «كەلسەڭ كەل» دەگەندەي قاسقايىپ قارسى تۇردى. بۇقانىڭ ءمۇيىزى قارنىنان ەندى-ەندى ءىلدى-اۋ دەي بەرگەندە ء(بىزدىڭ دەلەگاتسيانىڭ ءبىر قىزى بەتىن باسىپ، شىڭعىرىپ جىبەردى), باندەريلەرو اسا شالت، اسا عالامات قۋاتپەن وڭ جاعىنا قاراي وقىس سەكىردى. سول كۇيىمەن اۋادا قالقىپ قالدى. بۇل – ءبىر عانا سەكۋندتىڭ ىشىندە جالت ەتكەن كورىنىس. بۇقا بار قۋاتىمەن قايتا ۇمتىلدى. ءمۇيىز بەن ادامنىڭ اراسىندا قارىسقا دا تولمايتىن قاشىقتىق قالعاندا باندەريلەرو قولىنداعى قوس سۇڭگىنى بار سالماعىن سالا بۇقانىڭ كۇجىرەيگەن جەلكەسىنىڭ تۇسىنا قادادى. قادادى دا، بۇقانىڭ مۇيىزىنە ءىلىنىپ كەتپەۋ ءۇشىن شۇعىل وڭعا ويىستى. مۇنىڭ ءبارىن ول ءبىر-اق دەمدە، ءبىر عانا ساتتە، جەرگە تۇسپەي، اۋادا قالقىپ بارا جاتىپ ورىندادى!

ماتادور شىقتى ورتاعا... بۇقانىڭ قوزعالۋعا شاماسى جوقتاي. ءتىلىن سالاقتاتىپ باسىن جەرگە سالىپ تۇر. قارسى الدىندا ماتادور، وڭ قولىندا وڭتايلاپ ۇستاعان سەمسەر، سول قولىندا سىلتەۋگە دايار جەلبەگەي... ماتادور جەلبەگەيىن جەلپىپ كەپ قالدى. بۇقا سوڭعى كۇشىن جيناپ، تۇرا ۇمتىلدى. ماتادور العا اتتاي بەرىپ، قولىنداعى سەمسەرىن قۇلاشتاي سىلتەدى. وتكىر سەمسەر ينە قاداعانداي، بويلاپ جوق بولدى. بۇقا توبىقتان قاققانداي ماتادوردىڭ اياعىن سۇزە قۇلادى.

قانداي قاتال سۋرەت؟! وتە قاتال، تىم قاتال، شەكتەن تىس قاتال! سولاي ويلادىم. كورريدانىڭ پرەزيدەنتى باستاپ ورامال بۇلعاعان ستاديون تولى كورەرمەنگە قوسىلا قول شاپالاقتاپ تۇرىپ سولاي ويلادىم، ءومىرى كورمەگەن بۇل سۋرەتكە سەنبەي، وكسىپ جىلاعان ءوزىمىزدىڭ قىزدارعا وكىنىشىمدى قوسىپ تۇرىپ سولاي ويلادىم، ءبىر-بىرىنە ۇقساس الگىندەي وقيعالار تىزبەگىن كورگەندە توبە قۇيقام شىمىرلاي وتىرىپ وسىلاي ويلادىم! ەل ماقتاعان ماتادور نينو دە لا كاپەا تريبۋنادان لاقتىرىلعان گۇلگە كومىلىپ تۇرىپ، قولىنداعى قان ساۋلاعان قۇلاقتى الاڭعا تاياۋ وتىرعان ادەمى ايەلدەردىڭ بىرىنە لاقتىرعانىن كورىپ وتىرىپ تا وسىنى ويلادىم! ۇلكەن ءبىر شاڭىراققا سوعىم بولارداي عالامات ءداۋ بۇقانىڭ الگىندە كورگەن سۇيرەتكىمەن قوس مۇيىزدەن ءىلىپ الىپ، دىرىلداتىپ سۇيرەپ بارا جاتقاندا دا وسىنى ويلادىم! اراعا ءبىر-ەكى مينۋت سالىپ قۇمعا ۇيىعان قاندى جاسىرا سالىپ، تاعى ءبىر بۇقانى ورتاعا جىبەرگەندە دە وسىنى ويلادىم...».

وليمپياداعا نەمەسە باسقا دا حالىقارالىق جارىسقا بارعان ءجۋرناليستى قۇر قىزىق قۋىپ جۇرگەن جانداي كورەتىندەر دە بار شىعار. بىراق نەگىزگى جۇمىسىن مۇلتىكسىز اتقارۋمەن قوسا، اراسىندا ۋاقىت تاۋىپ، سول بارعان ەلىنىڭ سالت-ساناسىن، ءجون-جورالعىسىن، تۇرمىس-تىرشىلىگىن زەردەلەپ، ونى ءوز وقىرمانىڭا وسىلاي تانىستىرا الۋدىڭ ءوزى كەرەمەت ەمەس پە؟ ءارى قاي جايتقا دا اتا-باباسىنان بەرى مال باعىپ، ءتورت تۇلىكتىڭ وزىندىك ورنى مەن قادىر-قاسيەتىن ءبىلىپ وسكەن قازاقتىڭ بالاسى رەتىندە قاراپ، وي ءتۇيۋى دە ورىندى. جالپى، نەسىپ ءجۇنىسبايۇلى قاي تاقىرىپتى قوزعاسا دا، نەنى سۋرەتتەسە دە، وعان ۇلتتىق ۇستانىم تۇرعىسىنان، قازاقى تانىم بيىگىنەن نازار سالادى.

سۋرەتتى رەداكتسيامىزعا ساكەن سىبانباي ۇسىندى.

بۇدان كەيىن شىققان «مەكسيكاداعى فۋتبول تويى» دا سپورتقا اۋەس جان بىتكەندى وزىنە ابدەن عاشىق ەتتى. مەن دە اعامنىڭ «شاڭىراعىڭدا مارادوناداي ساڭلاق ۇل ءوسسىن!» دەگەن قولتاڭباسى بار وسى كىتابىن سورەمنىڭ تورىندە اسا قۇندى تابارىكشە تاپتىشتەي ۇستاپ كەلەمىن. «ءۇشىنشى راۋند»، «اۋىلدان شىققان الىپتار»، «مۇستافا وزتۇرىك»، «وليمپيسكي مارشرۋت»، «باس يەمىن!»، «ەرەجەسىز بەلدەسۋ» سەكىلدى كىتاپتارى دا جانكۇيەر قاۋىمنىڭ جانىن راحاتقا بولەگەنى اقيقات.

سۋرەتتى رەداكتسيامىزعا ساكەن سىبانباي ۇسىندى.

راحاتقا بولەيتىنى – نەسىپ ءجۇنىسبايۇلى سپورتتىڭ قىر-سىرىن جەتە مەڭگەرىپ، جىلىك شاققانداي جەكە-جەكە تالداپ بەرەدى، بىلايعى جۇرت بايقاي بەرمەس قالتارىس-بۇلتارىسىنا شەيىن قالت جىبەرمەيدى. سوسىن قازاق ءتىلىنىڭ ناعىز شۇرايى مەن شىرايىن بارىنشا باپپەن قولدانىپ، باعىن اشا بىلەدى. فۋتبولدىڭ، كۇرەستىڭ، بوكستىڭ، ت.ب. سپورت تۇرلەرىنىڭ قايسىبىرەۋلەر «ءتىس باتا قويماس» دەپ تىكەلەي اۋدارىپ جۇرگەن تەرميندەرى مەن ەرەجە-ەرەكشەلىكتەرىن قازاقى قالىپقا ساي، ۇلتتىق ۇعىممەن شىمقاي وراپ ۇسىنعاندا، انا ءتىلىمىزدىڭ قانشاما مول مۇمكىندىگىن پايدالانا الماي جۇرگەنىمىزگە كوزىمىز جەتىپ، جەر شۇقىپ-اق قالاتىنىمىز راس. سپورتتىڭ ءون بويىنا ءتان الىپ-ۇشقان ايرىقشا كوڭىل-كۇيدى، دوپپەن بىرگە دۇرسىلدەپ وتىرار جۇرەك قاعىسىن، جارىستىڭ جانكۇيەر قانىن قىزدىرار الاپات اپتىعىن ءدال بەرە بىلەر سۋرەتكەرلىك، جازۋشىلىق شەبەرلىگى – ءوز الدىنا ءبىر جىر.

ونەرگە ىڭكار ساف كوڭىل

ن.ءجۇنىسبايۇلى شىعارماشىلىعىندا قازاق سپورتشىلارىنىڭ پورترەتتىك گالەرەياسى ەرەكشە ورىن الاتىنى راس. مۇندا سوناۋ قاجىمۇقاننان تارتىپ، ابىلسەيىت ايحانوۆ، ءابدىسالان نۇرماحانوۆ، ءامين تۇياقوۆ، عۇسمان قوسانوۆ، تيمۋر سەگىزباەۆ، قۇرالبەك ورداباەۆ، جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، ءشامىل سەرىكوۆ، مۇستافا وزتۇرىك، اسىلبەك قيلىموۆ، گۇلنار ساحاتوۆا، نۇرباقىت تەڭىزباەۆ، ماۋلەن مامىروۆ سەكىلدى ءتۇرلى الاماندا قازاقتىڭ اتىن شىعارعان ساڭلاقتاردىڭ بەينەسى ساپ تۇزەپ تۇر. بەكزات ساتتارحانوۆقا قارا سوزبەن جازىلعان رەكۆيەمىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟!

انشەيىندە كوپ سوزگە جوق، توق ەتەرىن ءبىر-اق ايتارداي توماعا-تۇيىق كورىنەتىن سپورت مارعاسقالارىنىڭ نەساعاڭمەن تىلدەسكەندە ەمەن-جارقىن اشىلىڭقىراپ، ەركىن سويلەي باستايتىنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ويتكەنى، بىرىنشىدەن، ولار بۇل كىسىنى «ءوز ورتامىزدىڭ ادامى» دەپ بىلەدى، وزىمسىنە جىلى ۇشىراي قارايدى، قالتقىسىز سەنەدى، ەكىنشىدەن، كەز كەلگەن اداممەن تەز ءتىل تابىسىپ، ءتىرى پەندەگە ايتپاس جان سىرىن مايدان قىل سۋىرعانداي سۋىرتپاقتاپ، سويلەتە بىلەتىن كانىگى كاسىبي شەبەرلىكتىڭ الدىندا ءبارىبىر دارمەنسىز، ۇشىنشىدەن، ارقايسىسىنىڭ سپورتتاعى ءار قادامىن، ەڭىسى مەن جەڭىسىن وزىنەن ارتىق ءبىلىپ، سايراپ تۇرعان مامان ەرىكسىز قۇرمەت پەن ىقىلاس سەزىمىن وياتارى ءسوزسىز.

الايدا نەسىپ اعامىز تەك سپورت تاقىرىبىندا عانا قالام تولعادى دەسەك، قاتەلەسەر ەدىك. ول – مۇنىمەن قاتار رۋحانيات تاقىرىبىنا كەلگەندە دە سۋ توگىلمەس جورعا. قۇنارلى ءتىلىمىزدىڭ مول مۇمكىندىگىن سپورت تاقىرىبىنىڭ وزىندە قالاۋىنشا قامتىپ جۇرگەن جازۋشى ۇلتتىق ونەر مەن مادەنيەت سالاسىنا كەلگەندە ءتىپتى ەركىن كوسىلىپ، ەرەكشە شابىتپەن جازادى. قايبىر جىلى اياۋلى اقاڭنىڭ، قازاق رۋحانياتىنىڭ قايتالانباس بىلگىرى ءھام جاناشىرى اقسەلەۋ سەيدىمبەكتى ەسكە الۋ سيپاتىندا جازىلعان «اقسەلەۋ جۇمباعى» دەگەن ەسسەسى تالاي ادامنىڭ كوزىنە جاس الدىرعانى دا ەستە. سونداي-اق جازۋشى سوفى سماتاەۆتىڭ ايگىلى رومانىنان تارتىپ، جالپى شىعارماشىلىعى جونىندە سىر شەرتكەن «ەلىم-ايلاپ» ەڭىرەگەن قالامگەر»، «قازاقتىڭ ءان بيىگى» (قايرات بايبوسىنوۆ حاقىندا), «شىرقاشى، جانىبەك!» (جانىبەك كارمەنوۆپەن شەر تارقاتىسۋ), «...جان بولەك» بولعانىمەن، تاعدىر ورتاق، اعا!» ء(اسانالى اشىمۇلىمەن سىرلاسۋ), «كۇيدىڭ گەنەرالى» (گەنەرال اسقاروۆ جونىندە), «چەمپيون-ءانشى» (ديماش قۇدايبەرگەن فەنومەنى تۋرالى) سەكىلدى ەسسەلەرى ويلى وقىرماندى ەلەڭ ەتكىزدى. سەبەبى بۇل تۋىندىلارىنىڭ ءون بويىندا اۆتوردىڭ حاس ونەرگە ىڭكار ساف كوڭىلى دە، ادەبي-مادەني الەمنىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا جەتىك بىلىكتىلىگى دە، شىعارماشىلىق ادامىنىڭ سان قاتپارلى جاندۇنيەسىنە ۇڭىلە بىلەتىن سۇڭعىلا زەرەكتىگى دە قوسا ءورىلىپ، كورىنىپ جاتىر.

سۋرەتتى رەداكتسيامىزعا ساكەن سىبانباي ۇسىندى.

ادەبيەت، «سپورت» ءھام «نامىس»

نەساعاڭنىڭ وقىعان جاندى بىردەن ءۇيىرىپ اكەتەر اسەم جازۋىنا ءسۇيسىنىپ وتىرىپ، «شىركىن، بۇ كىسى كوركەم ادەبيەتكە نەگە كوبىرەك ارالاسپادى ەكەن؟» دەگەن ويعا قالاتىنىمىز انىق. ايتپەسە ءاپ-ادەمى-اق باستاماپ پا ەدى؟ 1983 جىلى «رينگتەگى تاعدىر» اتتى پوۆەسى (قازىر حيكايات دەپ ءجۇرمىز عوي) «جالىننىڭ» جابىق بايگەسىندە جازۋشى مارات قابانبايدىڭ «جيھانكەز تيتيىمەن» قاتار ەكىنشى جۇلدەگە يە بولدى ء(بىرىنشى ورىن ەشكىمگە بەرىلگەن جوق). ن.ءجۇنىسبايۇلى بۇل تۋىندىسىندا وليمپياداداعى بوكس فينالىن نەگىزگى وقيعا ورنى ەتىپ الا وتىرىپ، باستى كەيىپكەردىڭ (ونىڭ سەرىك قوناقباەۆ ەكەنىن ءىشىمىز سەزەدى) بالاڭ شاعىنان وسى باس اينالدىرار تابىسقا جەتكەنگە دەيىنگى بۇكىل ءومىر بەلەستەرىن، قالىپتاسۋ جولدارىن قاداۋ-قاداۋ دەتالدارمەن بىرتە-بىرتە اشا ءتۇسىپ، اقىرىندا ءبۇتىن بەينە ءتۇزىپ شىعادى، تۇتاس تاعدىر كورىنىس تابادى. ال ايگىلى سۇگىر كۇيشىنىڭ عۇمىر تاريحىنداعى ءبىر ۇزىك سىردان قانداي مۇڭدى دا سازدى اڭگىمە تۋدىرعان؟! «كەرتولعاۋ» اتتى وسى اڭگىمەنىڭ مىنا ءبىر تۇسىن بىرگە وقيىقشى:

«اۋەلى كەڭ الەمدى ءبىر كەۋدەگە سىيعىزعىسى كەلەتىن كەرەمەت ءبىر تولقىنىس دومبىرا شاناعىنان ىقىلىق اتىپ، سىرتقا قاشتى. دەرەۋ اسقاقتاعان استىڭعى شەككە مۇڭى باسىم ۇستىڭگى شەكتى قوسا قويدى: تاتا-تاتا-تا، تا-تا-تاتا-تام، تا-تا-تاتا-تا، تات-تاتا-تام... كۇي باياۋ عانا، بۇيىعى، ويلى باستالدى. تىزگىندى تەجەپ وتىرعان سۇگىردىڭ ءوزى. كۇيدىڭ كەرەمەت تە كەلىستى تۇسىن تارتىپ وتىرىپ، ازىرگە بەيمالىم جالعاسىن ويلاپ وتىر. سول تۇسقا كەلگەندە قايتەر ەكەن؟! ساۋساعىنىڭ ءوزى سۇڭقىل سازدىڭ زاڭدى جالعاسىن تاۋىپ كەتە بەرسە ءجون-اق. ءدال سول جەردە اياعىنا قان تۇسكەن اتتاي ءسۇرىنىپ كەتسە، ءولىم عوي.

كۇيدىڭ باستالعان تۇسىنداعى تولعاعى اششى بولىگىن تاعى ءبىر قايتالاپ الدى دا, ورتا ساعاعا ءتۇستى. قاعىسى ءسال شيرادى. جاۋىرىنىنىڭ جىپسىگەنىن سەزدى. ورتا ساعادا ويقاستاپ-ويقاستاپ الىپ، ءۇش پەرنە جوعارى كوتەرىلەتىن دە, سول جەردە قوس ىشەكتىڭ ەڭ ءبىر سازدى تۇسىن تاۋىپ باسىپ، قۇيقىلجىتىپ كەتەتىن. تۋرا ءبىر سۋ شايقالماس جورعانىڭ ءجۇرىسى دەرسىز، تايپالتىپ جونەلدى. تىڭداعان جاننىڭ تۇلا بويى وتقا تۇسكەن تەمىردەي بالقىپ جۇرە بەرەر ءساتى وسى.

جىگىتتەر «بۇل نە كەرەمەت كۇي?» دەگەندەي، اۋىزدارىن اشىپ قالعان. دالادا جەل سوعۋىن، قۇس ۇشۋىن توقتاتقانداي. تەك قانا تۇلا بويىڭدى تەڭدەسسىز سۇلۋ سيپاعانداي، ەسسىز ءبىر سەزىمنىڭ تەڭىزىندە قالقانداي قالقىپ كەتە باراسىڭ...».

سۋرەتتى رەداكتسيامىزعا ساكەن سىبانباي ۇسىندى.

الايدا نەسىپ ءجۇنىسبايۇلىن جازۋشى رەتىندە ايگىلەگەن شىعارما – «اكەمنىڭ قامشىسى» بولار، ءسىرا. تۋاسى قاراپايىمدىعىنان تانبايتىن اۆتور پوۆەست دەپ بەرگەنىمەن، روماننىڭ جۇگىن كوتەرىپ تۇرعان شىعارمانىڭ قازاقى اڭگىمەشىلدىك بايانمەن جايماشۋاق باستالۋى دا، ورتا تۇستاعى شيرىعا تۇسكەن يىرىمگە تولى قىم-قۋىت شيەلەنىسى دە، وقىرماندى ۇزدىكتىرە، ىنتىقتىرا كەلىپ... باستان قامشىمەن تارتىپ جىبەرگەندەي ەسەڭگىرەتە اياقتالاتىن درامالىق ءتۇيىنى دە ءبىر-بىرىمەن ۇيلەسىم تاۋىپ، ءوزارا جىمداسىپ تۇر. جازۋشىنىڭ تەڭەۋى ءدال، سۋرەتى مول قۇنارلى تىلىنەن («الاقانىنا انالىق ماحابباتىن ماي ەتىپ جاعىپ، سونىمەن سىلاپ جاتقانداي...») بولەك، وقيعا قۇرۋ، وبراز جاساۋداعى زەردەلىلىگىنەن باسقا، بۇل تۋىندى تۇتاس قوعامىمىزدى تۇبىنە تارتىپ بارا جاتقان قورىستى باتپاقتىڭ قوياسىن اقتارىپ، سول ارقىلى وزىق وي، ۇلكەن يدەيا ايتا الۋىمەن قۇندى.

ادەبيەتكە تەرەڭدەپ بارۋعا مۇرشا بەرمەگەن نەگىزگى ءۇش سەبەپ رەتىندە نەساعاڭنىڭ ءوزى مىنالاردى اتايدى:

– بىرىنشىدەن، بەس تومدىق «وليمپيسكي مارشرۋت» كىتابى. قۇداي ءساتىن سالىپ، جولىم تۇسكەن، ءوز كوزىممەن كورگەن وليمپيادالارداعى قازاق سپورتىنىڭ شەجىرەسى، جەڭىستەرىمىز بەن جەڭىلىستەرىمىزدىڭ جىرى مەن سىرى ىسپەتتى بۇل بەس تومدىق مەنىڭ 30 جىلداي ۋاقىتىمدى الدى. ارينە، بۇلار دا – مەنىڭ ءتول ەڭبەگىم، تۋىندىم، بىراق كوركەم ادەبيەتكە جۇمسار قۋاتىمدى قۇربان ەتكەنى دە راس. ەكىنشىدەن، «سپورت» گازەتىندەگى باس رەداكتورلىق قىزمەتىم. رەداكتور بولۋ – زور مارتەبە، اتاق-ابىروي عانا ەمەس، ول – جاۋاپتى مىندەت، ۇلكەن ونەر! مەن «سپورت» گازەتىنە باس رەداكتور بوپ 1991 جىلى تاعايىندالدىم. سودان ۇزىن-ىرعاسى ون ءۇش-ون ءتورت جىلداي باسىلىم باسقاردىم، باسقالاردىڭ جازعانىن وڭدەپ-جوندەپ، تۇزەپ-كۇزەۋدىڭ وزىمەن-اق كۇشىم سارقىلدى. ۇشىنشىدەن، ناعىز جازار شاعىمداعى قاجىر-قايراتىمنىڭ كوبىن «نامىس» فۋتبول كلۋبىن قۇرۋعا، جاساقتاۋعا، ونى اياعىنان قاز تۇرعىزۋعا جۇمساپپىن...

راس، نەساعاڭنىڭ 90-جىلداردىڭ باسىندا تەك قانا قازاق بالالارىنان تۇڭعىش «نامىس» ۇلتتىق فۋتبول كلۋبىن ۇيىمداستىرعان ەڭبەگىن ەرلىك دەپ باعالاۋعا بولادى. بۇكىل ەل بويىنشا سۇراۋ سالدى، ويدان-قىردان ىزدەدى، جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي قابىلەتتى قاراكوزدەردى تاپتى. «نامىس» كومانداسى بەس جىلداي ءومىر ءسۇردى. كەيىن بۇكىل قازاق دەيتىن ۇلتتان، ءبىرتۇتاس قازاقستان دەيتىن مەملەكەتتەن سول كوماندانى ۇستاپ تۇرا الاتىن، جۇرەگى ۇلت دەپ سوعاتىن ءبىر ازامات تابىلماي، زور ماشاقات ەڭبەكپەن، جۇرەگى ۇلت دەپ سوعاتىن ءبىر ازامات تابىلماي، زور ماشاقات ەڭبەكپەن، اۋىر ازاپپەن قۇرالعان ۇجىمنىڭ توز-توزى شىعىپ تاراپ جاتقاندا، نەساعاڭنىڭ شىقپاعان قۇر جانى قالعانداي ەدى. سول بالالاردىڭ نۇربول جۇماسقاليەۆ باستاعان ءبىر توبى پرەمەر-ليگا كلۋبتارىندا، الدى ۇلتتىق قۇرامادا وينادى. قارجىلاي كومەك بولعاندا، ول باستامانى ءارى قاراي تۇراقتى جۇرگىزۋگە دە بولار ەدى. امال نە...

***

بۇگىن، 10 جەلتوقساندا وسى قالام مەن سپورتتى قاتار الىپ جۇرگەن جازۋشى، جۋرناليست، توعىزقۇمالاقتان سپورت شەبەرى، جوعارى دارەجەلى تورەشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى نەسىپ ءجۇنىسبايۇلى جەتپىس ءتورت جاسقا كەلدى. وسىعان دەيىنگى جازعان ەڭبەگىن ەلەپ-ەكشەپ، شىعارمالارىنىڭ بەس تومدىعىن ازىرلەۋمەن قاتار جاقىندا ونىڭ «وليمپيسكي مارشرۋت» تسيكلىنىڭ سوڭعى – بەسىنشى كىتابى جارىققا شىقپاق. مۇنىڭ ىشىندەگى ءبىر ەرەكشە نارسە – نەساعاڭ «ءححىى عاسىرداعى قازاق سپورتشىلارىنا حات» جازىپتى. جاڭا عاسىرعا دەيىن ءالى 76 جىل ۋاقىت بار. قۇداي جەتكىزسە، ول عاسىردا دا قازاق حالقى، قازاقستان مەملەكەتى ءومىر ءسۇرىپ، گۇلدەنىپ، كوركەيىپ تۇرار دەگەن ءۇمىت كۇشتى، سول بولاشاق ۇرپاققا اعامىزدىڭ نەندەي امانات ايتقانى بىزگە دە قىزىق بولىپ تۇر.

سوسىن نەساعاڭ ءوزى «قازاقتىڭ قاجىمۇقاننان كەيىنگى باس بالۋانى» دەپ ەسەپتەيتىن ابىلسەيىت ايحانوۆتىڭ ءومىرى مەن تاعدىرىن سىر عىپ شەرتەتىن «جەردىڭ جارىعى» اتتى ەكى تومنان تۇراتىن رومان جازىپ جاتىر ەكەن. العاشقى كىتابىن اياقتاپ تا قالىپتى. باسە، ءبىز بىلەتىن نەساعاڭ وسىعان دەيىنگى كورگەن-تۇيگەنىن پارىقتاۋمەن عانا شەكتەلىپ وتىرماسا كەرەك ەدى. قايتا ەندىگى اتقارار ءىسىن، تولعار تاقىرىبىن ويلاستىرىپ، مەرەيلى كۇندى شىعارماشىلىق كوڭىل-كۇيدە قارسى الۋعا ءتيىس قوي!

سەبەبى، قالامنىڭ كيەسىن ۇققان، ساناسى سەرگەك، ويى جۇردەك ادام ءبارىبىر جازباي وتىرا المايدى...

ساكەن سىبانباي

Abai.kz