تاريحي شىندىقتىڭ ساحنالىق كورىنىسى: «يران كونفەرەنتسياسى» سپەكتاكلى

يۆان ۆىرىپاەۆتىڭ «يران كونفەرەنتسياسى» – ءوز ءداۋىرىنىڭ بەينەسىن فيلوسوفيالىق تۇرعىدان سۋرەتتەيتىن ەرەكشە قويىلىم. كولەمى جاعىنان شاعىن بولعانىمەن، تەرەڭ ويلارعا جەتەلەيدى.

سپەكتاكل باستالعان ساتتەن-اق، قاراپايىم جينالىس اتموسفەراسى كورەرمەندى تارتىپ الادى: كۇڭگىرت زال، ساحنانىڭ ورتاسىندا اق ۇستەل، اينالاسىندا سەگىز سپيكەر جايعاسقان. ولاردىڭ ارقايسىسى – ءارتۇرلى مادەنيەت پەن كوزقاراستى ۇستاناتىن جاندار. الايدا ءبارىنىڭ ماقساتى – ادامزاتتىڭ ورتاق ماسەلەلەرىن تالقىلاۋ.

پەساداعى باستى قۇرال – ءسوز. قاراپايىم باياندامادان باستالعان ويلار بىرتە-بىرتە اركىمنىڭ ىشكى دراماسىنا ۇلاسادى.

العاشقى ءسوزدى يراندا ۇزاق جىلدار بويى جۇمىس ىستەگەن پروفەسسور دانيەل كريستەنسەن الادى. ونىڭ بايانداماسى ناقتى فاكتىلەردەن الىستاپ، جەكە قالاۋلارىنا ويىسا بەرەدى. «سوعىستىڭ توقتاعانىن، ادامداردىڭ كۇلىپ قاراعانىن قالايمىن»، - دەپ باستالعان مونولوگى – شىن مانىندە، بارشا ادامزاتتىڭ اڭساۋى. بىراق بۇل جاي عانا رومانتيكا ەمەس، ادامزاتتىڭ باستى قايشىلىعىنىڭ كورىنىسى: شىنايى ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ورنىنا، اركىم ءوز تىلەگىنە تەرەڭ باتىپ كەتەدى.

پەساداعى ءار سپيكەر – بۇكىل ادامزاتتىڭ جيىنتىق بەينەسى. ءبىرى يران قوعامىنداعى ايەلدەر قۇقىعىن ءسوز ەتىپ، يسلام ءدىنىنىڭ ۇستانىمدارىن قورعاۋعا تىرىسادى. ەكىنشىسى – باتىس گۋمانيزمى مەن جەكە تۇلعانىڭ ەركىندىگىن ناسيحاتتايدى. ءۇشىنشىسى – تەراكتىدەن زارداپ شەككەن سيريانىڭ احۋالىن كوتەرەدى. ءتورتىنشىسى – يراننىڭ رۋحاني الەمىن تۇسىنۋگە تىرىسىپ، ونىڭ فيلوسوفيالىق تەرەڭدىگىن اشۋعا ۇمتىلادى. بىراق ءبارىنىڭ سوزدەرى اقىرى شەشىمسىزدىككە تىرەلەدى.

كورەرمەن رەتىندە بۇل قويىلىمدى كورگەندە، ءبىر نارسەنى انىق سەزەسىز: الەمدى شارپىعان قايشىلىقتاردىڭ ءتۇپ تامىرى – ءارتۇرلى مادەنيەتتەردىڭ، يدەولوگيالاردىڭ جانە كوزقاراستاردىڭ قاقتىعىسىندا. باتىستىڭ پروگرەسسيۆتى ءراتسيوناليزمى مەن شىعىستىڭ ءدىني داستۇرشىلدىگى اراسىندا كوپىر جوق سياقتى كورىنەدى. پەساداعى پىكىرلەردىڭ الشاقتىعى ءدال وسىنى دالەلدەيدى.

الايدا ۆىرىپاەۆتىڭ يدەياسى وسى قاراما-قايشىلىقتى كورسەتۋ عانا ەمەس، ودان شىعۋدىڭ جولىن ۇسىنۋ. شىنايى ديالوگتىڭ قاجەتتىلىگى، ءبىر-ءبىرىن تۇسىنۋگە تىرىسۋ، ادامگەرشىلىكتى ۇمىتپاۋ – پەسانىڭ تۇپكى ويى. قويىلىم اياقتالعان سوڭ، كورەرمەن رەتىندە زالدان شىعىپ بارا جاتىپ، ىشىڭىزدە اۋىر ءبىر سۇراق قالاتىنى ءسوزسىز: «ءبىز، ادامدار، وسى قيىندىقتاردى قالاي ەڭسەرەمىز؟ الدە ماڭگىلىك داۋمەن ءومىر سۇرە بەرەمىز بە؟»

«يران كونفەرەنتسياسى» – ۋاقىتتان تىس شىعارما. ول تەك يران قوعامىن نەمەسە حالىقارالىق شيەلەنىستەردى عانا ەمەس، ادامزاتتىڭ بولمىسى مەن رۋحاني داعدارىسىن اشىپ كورسەتەدى. بۇل پەسانى كورگەننەن كەيىن الەمگە، ءوز-وزىڭىزگە، اينالاڭىزداعى ادامدارعا جاڭا كوزقاراسپەن قاراي باستايسىز.

ايدىن ازبەرگەن، جانسەن امانعالي

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-ءدىڭ 2-كۋرس ستۋدەنتتەرى

Abai.kz