ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتى مەملەكەت جانە قۇقىق تەورياسى مەن تاريحى، كونستيتۋتسيالىق جانە اكىمشىلىك قۇقىق كافەدراسىنىڭ ءبىلىم الۋشىلارىمەن بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىنىڭ «1-ماقساتى كەدەيلىكتى جويۋ»تاقىرىبىندا اشىق ساباق وتكىزدىك.

كەدەيلىك – بۇل تەك ەكونوميكالىق ەمەس، سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك جانە مورالدىق ماسەلە. الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى بۇل قيىندىقپەن كۇرەسۋگە تىرىسۋدا، الايدا كەدەيلىك ءالى دە ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن قيىنداتىپ وتىر. بۇل قۇبىلىس قازاقستان قوعامىندا دا وزەكتى. اشىق ساباق بارىسىندا ستۋدەنتتەر كەدەيلىكتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىنە شولۋ جاسادى:

1.رەسۋرستاردىڭ ءادىل بولىنبەۋى كەيبىر توپتاردىڭ كەدەيلىككە ۇشىراۋىنا اكەلەدى.

2.ەڭبەك نارىعىنداعى شەكتەۋلى مۇمكىندىكتەر ازاماتتاردى تۇراقتى تابىس كوزىنەن ايىرادى.

3.جوعارى ساپالى ءبىلىمنىڭ قولجەتىمسىزدىگى ادامداردىڭ تابىس تابۋ الەۋەتىن تومەندەتەدى.

4.اۋىلدىق جانە شالعاي ايماقتاردا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى تومەن، جۇمىس مۇمكىندىكتەرى شەكتەۋلى.

ساراپشىلار «كەدەيلىك دەڭگەيىن انىقتاعاندا تەك كىرىستى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ادامداردىڭ ءبىلىم الۋعا، دەنساۋلىق ساقتاۋعا جانە بوس ۋاقىتتى وتكىزۋگە جۇمساعان قاراجاتىن دا ەسكەرۋ قاجەت» دەگەن پىكىردى وسىعان دەيىن دە ايتىپ كەلگەن. جۇمىسى، رەسمي ايلىعى بولسا دا ايلىق تابىسى مەديتسينالىق قىزمەتتىڭ كومەگىنە جۇگىنۋ، دەمالۋ نەمەسە بوس ۋاقىت سياقتى نەگىزگى قاجەت­تى­لىك­تەرىن قاناعاتتاندىرۋ مۇمكىن­دىگى جوق ازاماتتار جەتەدى. كەدەيلىك پەن جوقشى­لىقتىڭ اراسى الىس ەمەس. الەمدە الەۋمەتتىك جاردەماقى ار­قىلى كەدەيلىكتى ءتۇپ-تامىرىمەن جوي­عان مەملەكەت جوق. مەملەكەتتىڭ جەتىس­تىگى بايلاردىڭ سانىمەن ەمەس، كەدەيلەر­دىڭ سانىمەن، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك دەڭ­گەيىمەن انىقتالاتىنىن ايتىپ وتكەن ماماندار جاعداي باقىلاۋدان شىعىپ كەتسە، ەلدىڭ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرىپ، پوپۋ­ليستەردىڭ تىرشىلىك ەتۋ ورتاسى ءجا­نە الەۋ­مەتتىك بازاسىنا اينالاتىنىن ايت­تى. سەبەبى كەدەيلىك ادامنىڭ تابى­سى ەڭ تومەنگى قاجەتتىلىكتەرىن قاناعات­تان­دىرۋعا جەتكىلىكسىز بولعان جاعدايدا باقى­لاۋدان شىعىپ كەتەتىن كورىنەدى. ەكونوميكا زاڭدىلىعى بويىنشا، ىشكى جالپى ءوسىم، ەكونوميكا ءوسىمى حالىقتىڭ تابىسىنا اسەر ەتۋى ءتيىس.  ەلىمىزدى كەدەيشىلىكتەن قۇتقارۋ ماقساتىندا مەملەكەت باسشىسى ۇكىمەتكە حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋدى تاپسىرعان بولاتىن. ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى، يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى،  ەنەرگەتيكا، ساۋدا جانە ينتەگراتسيا، ەكولوگيا مينيسترلىگى بىرلەسىپ  «قازاقستاندىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسۋ» ۇلتتىق جوباسىن ازىرلەدى. ەكونوميكالىق ءوسۋ قوعامدى دامىتۋ مەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدەگى ماڭىزدىلىعىمەن بىرنەشە ءجۇز جىلدار بويى زەرتتەلۋدە. كەز-كەلگەن مەملەكەت حالقىنىڭ تۇرمىس-جاعدايىن، ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋدا جانە ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى. كەدەيلىك – بارلىق قوعامعا ورتاق ماسەلە. ونى جويۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ناقتى قادامدار جاسالىپ، ءاربىر ازاماتتىڭ بەلسەندى ءرولى ماڭىزدى. ەكونوميكالىق ءوسىم، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك جانە تەڭ مۇمكىندىكتەر – كەدەيلىكتى ەڭسەرۋدىڭ باستى جولدارى. ەلىمىزدە كەدەيلىك ازايعان سايىن، قوعام الدەقايدا تۇراقتى ءارى قۋاتتى بولا تۇسەدى.

تۋرسىنكۋلوۆا د.ا.

ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ مەملەكەت جانە قۇقىق تەورياسى مەن تاريحى، كونستيتۋتسيالىق جانە اكىمشىلىك قۇقىق كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، ز.ع.ك..

Abai.kz