كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ دا اۋسەلەسى بەلگىلى بولدى!

قر كونستيتۋتسيالىق سوتىنىڭ ءتورايىمى ە.ءا.ازيموۆاعا!

سونىمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بۇكىل اۋماعىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتەدى دەپ، پرەزيدەنت ءوز قولىمەن قۇرعان، حالىق سەنىم ارتقان كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ دا اۋسەلەسى بەلگىلى بولدى.

كونستيتۋتسيالىق سوت كونستيتۋتسياسىنىڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتكەنى بىلاي تۇرسىن، سول كونستيتۋتسياعا قايشى نورمانى ءوز قولىمەن بەكىتىپ، پرەزيدەنتكە قول قويدىرىپ جىبەرگەنىن كورىپ، توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولدىم!

ەندەشە، اڭگىمەنى باسىنان باستايىق.

اڭگىمە باياعى «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 20-بابىنىڭ 5) تارماعى تۋرالى.

مىنە، ءبىر جىلدان استى، اتالعان نورمانىڭ ۇكىمەت ايقىنداعان سەگىز وبلىستان باسقا توعىز وبلىس پەن استانا، الماتى، شىمكەنت – ءۇش قالاعا ءوز بەتىمەن كوشىپ كەلىپ قونىستانعىسى كەلەتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تۇرعىلىقتى مەكەندى ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋ قۇقىعىن شەكتەپ تاستاعانىن، ونىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 21-بابىنا مۇلدە قايشى ەكەنىن تىنباي ايتىپ تا، جازىپ تا كەلە جاتىرمىن.

سويتسەك، 2023 جىلدىڭ 22 اقپانىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى باستاما جاساعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسى اكىمشىلىك رەفورماسىنىڭ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەركتەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ جوباسى (№7-11-54/4277/71) بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى دەپۋتاتتارىنىڭ تۇزەتۋلەرىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى قورىتىندى بەرەدى.

ول قورتىندىعا سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر ءاليحان سمايىلوۆ قول قويادى.

سول قورتىندىدا اتىشۋلى نورمانى قامتىعان 20-باپتىڭ دا تولىق جوباسى ۇكىمەت جاعىنان جاسالىپ، سەناتتىڭ قاراۋىنا كەلىپ تۇسەدى.

ءسويتىپ، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اكىمشىلىك رەفورماسى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭى 2023 جىلدىڭ 14 ناۋرىزدا پارلامەنت سەناتىنىڭ ەكونوميكالىق ساياسات، يننوۆاتسيالىق دامۋ جانە كاسىپكەرلىك كوميتەتىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا قاراستىرىلىپ، كوميتەتتىڭ بارلىق مۇشەلەرىنىڭ قولداۋىمەن سەناتتىڭ جالپى وتىرىسىنا جىبەرىلدى.

2023 جىلدىڭ 16 ناۋرىزدا سەناتتىڭ جالپى وتىرىسىندا قاراستىرىلىپ، پارلامەنت سەناتىنىڭ بارلىق دەپۋتاتارى قولداپ، داۋىس بەرۋمەن قابىلداندى.

اتالعان زاڭ جوباسى ارى قاراي قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسيالىق سوتىنىڭ قاراۋىنا كەتەدى.

كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن جۇيتكىگەن بۇل زاڭ جوباسىن كونستيتۋتسيالىق سوت (2023 جىلعى 8 ساۋىردەگى №7 نورماتيۆتىك قاۋلىسىمەن): «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس كەلەدى دەپ تانىلسىن», - دەپ قاۋلى ەتەدى.

كونستيتۋتسيالىق سوتتاعى بۇل قاۋلىنى قابىلداۋعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق سوتىنىڭ توراعاسى ە.ءا. ازيموۆا,  سۋديالار ا.ق. ەسكەندىروۆ, ق.ت. جاقىپباەۆ، ا.ە. جاتقانباەۆا، ا.ق. قىدىرباەۆا، ق.س. مۋسين، ب.م. نۇرمۇحانوۆ، ە.ءا. وڭعارباەۆ، ر.ا. پودوپريگورا، ە.ج. سارسەمباەۆ جانە س.ف. ۋدارتسەۆ; قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ وكىلى – پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى س.ج. شايداروۆ; قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ وكىلى – ۆيتسە-مينيستر ب.ب. وماربەكوۆ; قازاقستان رەسپۋبليكاسى ادىلەت مينيسترلىگىنىڭ وكىلى – ۆيتسە-مينيستر ا.ق. مۇقانوۆا; قازاقستان رەسپۋبليكاسى قارجى مينيسترلىگىنىڭ وكىلى – ۆيتسە-مينيسترلەر   د.و. تەمىربەكوۆ جانە ە.ە. ءبىرجانوۆ قاتىسىپتى.

بۇل اقپاراتتى راستايتىن قۇجاتتاردى ماعان سەناتتىڭ دەپۋتاتى ءارى ەكونوميكالىق ساياسات، يننوۆاتسيالىق دامۋ جانە كاسىپكەرلىك كوميتەتىنىڭ توراعاسى الداشەۆ سۇيىندىك تاسەمەنۇلى بەردى.

2023 جىلعى 24 ناۋرىزدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اتالعان زاڭعا قول قويادى...

تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 20-بابىنىڭ 5) تارماعى ۇكىمەت ايقىنداعان سەگىز وبلىستان باسقا توعىز وبلىس پەن استانا، الماتى، شىمكەنت – ءۇش قالاعا ءوز بەتىمەن كوشىپ كەلىپ قونىستانعىسى كەلەتىن ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تۇرعىلىقتى مەكەندى ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋ قۇقىعىن شەكتەيدى.

بۇل نورما قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 21-بابىنا مۇلدە قايشى!

ەندى سونى كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ توراعاسى ە.ءا. ازيموۆاعا تۇسىنىكتىرەك بولۋ ءۇشىن، مىناداي قاراپايىم جولمەن تۇسىندىرەيىن:

كونستيتۋتسيالىق سوت 2023 جىلعى 8 ساۋىردەگى №7 نورماتيۆتىك قاۋلىسىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس كەلەدى دەپ تانىلسىن»، - دەپ قاۋلى شىعارعان 20-باپتىڭ 5) تارماعىنداعى قانداستاردى اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتە قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنىڭ بولماۋى نەمەسە ەتنيكالىق قازاقتىڭ قونىستاندىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتەن باس تارتۋى – قانداس مارتەبەسىن بەرۋدەن جانە ۇزارتۋدان جانە (نەمەسە) قانداستاردى قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنا ەنگىزۋدەن باس تارتۋ ءۇشىن جاسالعان نەگىزدەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

اتالعان نورمانى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس كەلەدى دەپ تانىلسىن», - دەپ قاۋلى شىعارعان جوعارىداعى كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ سۋديالارىنىڭ ىشىنەن ە.ءا. وڭعارباەۆ اعامىزدى مەن وتە جاقسى تانيمىن.

ەركىن ءانۋارۇلى وڭعارباەۆ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ قۇرمەتتى مۇشەسى، قازاقستان ۇلتتىق جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى زاڭگەرى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. 2019-2020 جىلدارى  «وتانداستار قورى» كەاق باسقارۋشى ديرەكتورى بولىپ ەڭبەك ەتكەن كىسى. سول جىلدارى ماجىلىستەگى كوشى-قون ءۇردىسىن رەتتەۋگە ارنالعان زاڭ جوباسىن تالقىلاۋعا ەكەۋمىز بىرگە قاتىسقانبىز.

دەمەك، ەركىن ءانۋارۇلى اعامىزعا كوشى-قون ساياساتى، قانداستار تاعدىرى جات ەمەس، وتە تانىس ءارى جاقىن تاقىرىپ.

ەندى سول ەركىن وڭعارباەۆ اعامىز كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ سۋدياسى ەمەس، تۇرىكمەنستاننان كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاق بولسىن دەيىك.

ەتنيكالىق قازاق ەركىن وڭعارباەۆ وتباسىمەن تۇركىستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى، شولاق-قورعان اۋىلىنا كوشىپ كەلىپ، سوندا تۇراقتى تىركەۋگە تۇرىپ، قازاقستان ازاماتتىعىن العىسى كەلەدى.

ول ءۇشىن الدىمەن «قانداس» مارتەبەسىن الۋى كەرەك!

ەرەكەڭ «قانداس» مارتەبەسىن الايىن دەپ، «قۇتتى مەكەن» ءموبيلدى قوسىمشاسى ارقىلى ءوتىنىش بەرسە، ءوتىنىشى وتىز بەس كۇننەن كەيىن وتكاز بولادى. تاعى بەرسە، تاعى  وتكاز بولادى...

سەبەبى، بىرىنشىدەن، تۇركىستان وبلىسى قانداستاردى قونىستاندىرۋعا ارنالعان وڭىرلەرگە جاتپايدى;

ەكىنشىدەن، تۇركىستان وبلىسى قانداستاردى قونىستاندىرۋعا ارنالعان وڭىرلەرگە جاتپايتىندىقتان، وعان ۇكىمەت جاعىنان وڭىرلىك كۆوتا بولىنبەيدى.

ال، كونستيتۋتسيالىق سوت 2023 جىلعى 8 ساۋىردەگى №7 نورماتيۆتىك قاۋلىسىمەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس كەلەدى دەپ تانىلسىن», - دەپ قاۋلى شىعارعان 20-باپتىڭ 5) تارماعىنداعىنا ساي، ەتنيكالىق قازاق ەركىن وڭعارباەۆ وتباسىمەن «قانداس» مارتەبەسىن الىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى اتانۋ ءۇشىن، 2024 جىلى ۇكىمەت ارنايى كۆوتا بولگەن پاۆلودار، قوستاناي، اقمولا، شىعىس قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان، اباي وبلىسىنىڭ بىرەۋىنە بارۋى كەرەك!

ال، 2024 جىلدىڭ ون ءبىر ايىندا 16 535 ەتنيكالىق قازاق تاريحي وتانىمەن تابىسىپ، قانداس مارتەبەسىن الىپتى.

20-باپتىڭ 5) تارماعىنا ساي، قانداستاردى اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتە قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسىنىڭ بولماسا نەمەسە ەتنيكالىق قازاقتار قونىستاندىرۋ ءۇشىن ۇسىنىلعان اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتەن باس تارتسا، ولارعا «قانداس» مارتەبەسى بەرىلمەۋى كەرەك ەدى!

تۇرىكمەنستاننان كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاق ەركىن وڭعارباەۆتىڭ ول وبلىستارعا بارعىسى كەلمەيدى. تەك، وسى تۇركىستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى، شولاق-قورعان اۋىلىنا عانا قونىستانعىسى كەلەدى.

سەبەبى، ەرەكەڭنىڭ اتالارى وتكەن عاسىردىڭ ناۋبەت جىلدارى وسى تۇركىستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى، شولاق-قورعان اۋىلىنان جان ساۋعالاپ بوسىپ كەتكەن بولاتىن.

مىنە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىك الىپ، وتىز ءۇش جىل وتكەندە ونىڭ ۇرپاعى ەركىن وڭعارباەۆ ەتنيكالىق قازاق اتانىپ، اتا-باباسىنىڭ كىندىك قانى تامعان اۋىلىنا قايتا ورالىپ وتىر.

ءيا، ەتنيكالىق قازاق ەركىن وڭعارباەۆتىڭ ۇكىمەت ايقىنداعان نەمەسە وڭىرلىك كۆوتا بەرىلەتىن التى وبلىستان باسقا ون ءبىر وبلىس پەن استانا، الماتى، شىمكەنت – ءۇش قالاعا بارماۋعا، تەك وسى  تۇركىستان وبلىسى، سوزاق اۋدانى، شولاق-قورعان اۋىلىنا قونىستانىپ قالۋىنا تولىق حاقىسى بار.

بىرىنشىدەن، جوعارىدا ايتتىق، بۇل ونىڭ اتا-باباسىنىڭ بايىرعى قونىسى;

ەكىنشىدەن، قولدانىستاعى «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 5-بابىنا ساي، كوشىپ كەلۋشىلەردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىندا بەلگىلەنگەن تارتىپپەن تۇرعىلىقتى جەرىن ەركىن تاڭداۋعا قۇقىعى بار دەپ جازۋلى تۇر;

ۇشىنشىدەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنىڭ 21-بابىنا ساي، قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا زاڭدى تۇردە جۇرگەن ءاربىر ادام، زاڭدا كورسەتىلگەننەن باسقا رەتتەردە، ونىڭ اۋماعىندا ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋعا جانە تۇرعىلىقتى مەكەندى ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋعا قۇقىعى بار ەكەنى تايعا باسقان تاڭباداي انىق جازۋلى تۇر;

تورتىنشىدەن, 2011-2013 جىلدارى قازىرگى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقارعان  بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ رەزوليۋتسياسىمەن 1948 جىلعى 10 جەلتوقساندا № 217 ا (III) قابىلدانعان «ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا بىردەي دەكلاراتسياسىنىڭ» 13-بابىندا «ءار ادامنىڭ ءار مەملەكەتتىڭ ىشىندە ءجۇرىپ-تۇرۋىنا جانە ءوز قالاۋىنشا تۇراتىن مەكەن-جايدى تاڭداۋىنا قۇقىعى بار» دەپ، اشىق كورسەتىلگەن...

دەمەك، ەتنيكالىق قازاق ەركىن وڭعارباەۆتىڭ قايدا قونىستانىپ، «قانداس» مارتەبەسىن الىپ، قازاقستان ازاماتى اتانۋعا تولىق قۇقىعى بار ەدى.

وكىنىشكە وراي، كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ توراعاسى ە.ءا. ازيموۆا باس بولىپ، ونىڭ ە.ءا. وڭعارباەۆ باستاعان سۋديالارى ءتوس بولىپ، «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس كەلەدى دەپ تانىلسىن!», - دەپ قاۋلى شىعارىپ تاستاعان 20-باپتىڭ 5) تارماعىنداعى ەتنيكالىق قازاق ەركىن وڭعارباەۆتىڭ ۇكىمەت ايقىنداعان التى وبلىستان باسقا وڭىرلەر مەن قالالارعا قونىستانىپ، «قانداس» مارتەبەسىن الۋىنا زارەدەي مۇمكىندىك قالدىرماعان!

ناقتىلاپ ايتساق، ەتنيكالىق قازاق ەركىن وڭعارباەۆتىڭ ۇكىمەت وڭىرلىك كۆوتا بولگەن التى وبلىستان باسقا وڭىرلەر مەن قالالاردان تۇرعىلىقتى مەكەندى ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋعا قۇقىعى جوق!

ەگەر، بار دەسە، كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ توراعاسى ە.ءا. ازيموۆا مەن ونىڭ سۋديالارى ايتسىن، كانە؟

تاعى ءبىر قىزىقتى ايتايىن.

بيىل قانداستاردى قونىستاندىرۋ ءۇشىن جوعارىدا اتالعان التى وبلىسقا 2433 ادامعا عانا وڭىرلىك كۆوتا ءبولىنىپتى.

ال، بيىل ون ءبىر ايدا كوشىپ كەلگەن ەتنيكالىق قازاقتىڭ سانى – 16 535 ادام.

سوندا، قالعان 14 102 ادامعا «قانداس» مارتەبەسى جەتپەي قالدى دەگەن ءسوز.

دەمەك، ەتنيكالىق قازاق ەركىن وڭعارباەۆ سەكىلدىلەردىڭ قاتارى 14 102 ادامدى قۇرايدى.

بىراق، بيىلعى 25 قاراشاداعى ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى  تاراتقان اقپاراتتا: «2024 جىلدىڭ ون ءبىر ايىندا 16 535 ەتنيكالىق قازاق تاريحي وتانىمەن تابىسىپ، قانداس مارتەبەسىن الدى...»، - دەپ تۇر.

دەمەك، 13 694 ەتنيكالىق قازاق ۇسىنىلعان اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتەن باس تارتىپ، قانداستاردى اۋماقتىق-اكىمشىلىك بىرلىكتە قابىلداۋدىڭ وڭىرلىك كۆوتاسى جوق ون ءبىر وبلىس پەن ءۇش قالاعا قونىستانىپ العان.

سوندا، اتقارۋشى بيلىك كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ ءوزى بەكىتكەن زاڭدى بۇزىپ، 13 694 ەتنيكالىق قازاققا «قانداس» مارتەبەسىن زاڭسىز بەرگەن بولىپ تۇر عوي!؟

قىسقاسى، ۇكىمەت ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ تۇرعىلىقتى مەكەندى ءوز قالاۋىنشا تاڭداپ الۋ قۇقىعىن شەكتەيتىن زاڭ جوباسىن جاساپ، سەناتقا ۇسىنادى;

سەناتتىڭ الدىمەن ەكونوميكالىق ساياسات، يننوۆاتسيالىق دامۋ جانە كاسىپكەرلىك كوميتەتى، سوسىن ەلۋ دەپۋتاتى ونى ءبىر اۋىزدان قولداپ بەرە سالادى;

ال، كونستيتۋتسيالىق سوت «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا سايكەس كەلەدى دەپ تانىلسىن», - دەپ بەكىتەدى دە جىبەرەدى...

دەمەك، ۇكىمەتىڭ دە، سەناتىڭ دا، كونستيتۋتسيالىق سوتىڭ دا مەملەكەتتىك ساياسات پەن قۇقىقتى ايىرا بىلمەيتىن، كونستيتۋتسيانى دا، ادام قۇقىقتارىنىڭ جالپىعا بىردەي دەكلاراتسياسىن دا ۇرىپ وينامايتىن بولىپ تۇر عوي؟!

بۇل – پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ زاڭ ۇستەمدىك ەتەتىن ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋ ۇستانىمىنا قارسى جاسالعان قاستاندىق دەپ ەسەپتەيمىن!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz