قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «Ana tili» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتى ءدۇيىم جۇرتتىڭ قىزۋ تالقىسىنا ءتۇستى. ءار ايماقتىڭ وكىلدەرى مەن  قوعام بەلسەندىلەرى، سالا ماماندارى جانە قاراپايىم ازاماتتار ماقالادا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر بويىنشا ءتۇرلى كوزقاراستارىن جەتكىزۋدە. اتقارىلاتىن جۇمىستاردى بەلگىلەپ، ايتىلعان باستامالاردى ەل بولىپ تالقىلاۋ ءۇشىن بىرنەشە ازاماتتاردىڭ وي-پىكىرلەرىن وقىرمانعا ۇسىنامىز.

الەۋمەتتىك ساياساتتىڭ جاڭا ۇلگىسى قالپىتاسۋدا...

سۋرەت: سپيكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى.

اكىم تۇرسىن، الماتى قالالىق ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى: 

– ماقالادا بارلىق الەۋمەتتىك ماسەلەلەر قامتىلدى. مەملەكەت باسشىسى قولعا العان الەۋمەتتىك ساياسات حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا، بالالاردىڭ بولاشاعىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە ءبىلىم بەرۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەلەرىن  دامىتۋعا باعىتتالعانىن بايقادىق. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا وڭ وزگەرىستەر كوپ. دارىگەرلەر شەتەلدە ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ جاتىر. اقپاراتتىق تەحنولوگيا دامىپ جاتقان زاماندا بۇل قۇپتارلىق ءىس. دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى بويىنشا الماتى قالاسىن الىپ قاراساق، كوپتەگەن ماقسات-مىندەتتەرگە بىرتىندەپ جەتىپ جاتىرمىز. قازىرگى تاڭدا ازاماتتارعا ساپالى مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتىلۋى كەرەك، جاقسى جاعداي جاساۋىمىز كەرەك. وسىعان بايلانىستى ءمامس بويىنشا الداعى ۋاقىتتا ورىندالۋى ءتيىس ناقتى تاپسىرمالار بار. ونكولوگيالىق سكرينينگ، كەپىلدەندىرىلگەن مەديتسينالىق كومەك ماسەلەلەرى قارالىپ جاتىر. الماتى قالاسى بويىنشا ءماسليحات بىرىڭعاي ەمحانالار ستاندارتىن بەكىتتىك. ەمحانالاردا ەرەكشە جاندارعا قاتىستى ينكليۋزيۆتى باعىتقا كوڭىل ءبولۋ، پەدياتريالىق باعىت بولەك بولۋى ءتيىس، ەرەسەكتەردى قارايتىن بلوك جەكە بولۋى ءتيىس. وسى ماسەلەلەردى كوتەردىك. «بالالارعا ارنالعان ۇلتتىق قور» اتتى بىرەگەي باعدارلاماسى اياسىندا جاس ۇرپاق ۇلتتىق قوردان تولەمدەر الا باستادى. ۇلتتىق قور اكتيۆتەرىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى مەن قوسىمشا ينۆەستيتسيالىق كىرىستىڭ ءتۇسۋى ەسەبىنەن تولەمدەر جىل سايىن ۇلعايىپ وتىرماق. قازىرگى ۋاقىتتا 6,9 ملن استام بالا قولداۋعا يە بولدى. مۇنداي باستامالار الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ءبىلىم سالاسىنداعى «جايلى مەكتەپ» باعدارلاماسى قابىلداندى. پرەزيدەنت بارلىق مەكتەپ ءبىر اۋىسىمدا وقۋى ءتيىس دەگەن تاپسىرما بەردى. الماتى قالاسىندا مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك فورماتىندا قولجەتىمدى ساپالى ءبىلىم بەرەتىن جوبالار جۇمىس ىستەپ جاتىر. ءبىلىم ساپاسىنا قاتتى ءمان بەرىلدى. ءماسليحات تاراپىنان جايلى مەكتەپتەردى باقىلاۋ، قاداعالاۋ جۇرگىزىلۋدە. ودان بولەك جەكەمەنشىك مەكتەپتەرگە جاعداي جاسالىنۋدا. الماتىدا مەكتەپ سالىنسا ونىڭ ينفراسترۋكتۋراسىن قۇرىپ بەرۋ، پاركينگ سالۋ سەكىلدى ماسەلەلەرگە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قارجى ءبولىنىپ جاتىر. ونداي كەيستەر قالامىزدا بار، بىرنەشە مەكتەپكە سونداي جاعداي جاسالعان. ەڭ باستىسى ەلىمىزدە الەۋمەتتىك ساياساتتى جەتىلدىرۋ ءۇردىسى جاقسى جۇرۋدە.

سونداي اق كوڭىلىمىزدەن شىققان جەرى پرەزيدەنت ءتيىستى جارلىققا قول قويىپ، «2025 جىل جۇمىسشى ماماندىقتار جىلى» دەپ جاريالاندى. بۇل باستاما ارينە كوڭىلىمنەن شىقتى. باستاما جۇمىسشى ماماندىقتارعا قۇرمەتپەن قاراۋدى دارىپتەيدى، بۇل جاستارعا ناعىز مامان بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن ۇلگى بولماق. مەديتسينا سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بار، شاعىن جانە ورتا بيزنەستە ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن جۇمىسشىلار بار، قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىن ۇلىقتاۋ كەرەك دەگەن ءسوزى بىزگە ۇلكەن دەم بەردى.

ۇكىمەتكە بەرىلگەن تاپسىرما دەپ قابىلدادىم!

سۋرەت: سپيكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى.

عالىمجان كەرىمبەك، ەكونوميست: 

– ماعىنالى، اۋقىمدى سۇحبات بولدى. پرەزيدەنتتىڭ ۇكىمەت پەن پارلامەنتكە ۇلكەن سەنىم ارتىپ وتىرعانىن اڭعاردىم. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قوعامدا بولىپ جاتقان بارلىق جاعدايدان حاباردار. پرەزيدەنتتىڭ ەل دامۋىنىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرىنە قاتىستى ۇستانىمدارى مەن كوزقاراستارىن،  باسىمدىقتارىن انىق اڭعاردىق. نەگىزىندە ەكونوميكا زاڭدىلىعى بويىنشا ۇكىمەت بولسىن، مەيلى جەكە تۇلعا بولسىن، ارنارسەنىڭ ءوز جوسپارى بولۋى ءتيىس جانە سول جوسپارعا سايكەس ءىس-ارەكەت جاساعان ابزال. جوسپاردى الىس بولاشاققا ەمەس، جاقىن جىلدارعا قۇرعان دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىن. وسى ماقالادا پرەزيدەنتتىڭ ايتىپ وتىرعانى - ءبىر جىل كولەمىندە اتقارىلۋى ءتيىس شارۋالار. دەمەك 2024 جىلى نە ىستەلىندى؟ 2025 جىلى نە ىستەلىنۋى كەرەك دەگەن ساۋالدارعا ناقتى جاۋاپ بەرىلدى. جوسپارىمىز دا دايىن، تەك ارەكەت قاجەت.

ۇكىمەتكە ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋ، تەڭگەنىڭ قۇنىن ارتتىرۋ تاپسىرماسى بەرىلدى. ويتكەنى بۇل بۇگىنگى كۇننىڭ ەڭ كوكەيكەستى ماسەلەسى بولىپ تۇر. وتكەن جىلى تەڭگە قاتتى قۇنسىزداندى. بۇعان قاتىستى شارالار قابىلدانۋى ءتيىس. ودان كەيىن ورتا جانە شاعىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ، سالىق، نەسيە، حالىقتىڭ جالاقىسى، الەۋمەتتىك جاعدايى دا تولعاندىرادى. سۇحباتتا ايتىلعان دۇنيەلەردى پرەزيدەنتتىڭ ۇكىمەتكە، جەرگىلىكتى باسشىلارعا بەرگەن ارنايى تاپسىرماسى دەپ قاراستىرامىن. ەلىمىز وزىق ەلگە اينالۋى ءۇشىن  ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىن دامىتۋ قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن.

الەۋمەتتىك سالاعا بولىنەتىن قاراجات بويىنشا كوش باستاپ تۇرمىز

سۋرەت: سپيكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى.

قازبەك ءداۋىتالى، زاڭگەر:

– سۇحباتتا قويىلعان 33 سۇراقتىڭ بارلىعى بۇگىنگى قوعامنىڭ كوكەيىندە جۇرگەندەي وتە وزەكتى بولدى. بۇل قاتارداعى سۇقبات ەمەس، «ارنايى ۇندەۋ» رەتىندە قابىلدانۋدا. وسىعان وراي مەنىڭ ويىمشا، پرەزيدەنت بيلىگىن زەرتتەۋشىلەردىڭ قۇلاعىنا التىن سىرعا دەۋگە بولادى. ويتكەنى ۇندەۋدىڭ ەكى ءتۇرى بوي كوتەرىپ وتىر، ءبىرىنشىسى رەسمي، ياعني زاڭمەن بەكىتىلگەن تارتىپپەن ىسكە اسادى. ال ەكىنشىسى بەيرەسمي، بۇل دەگەنىمىز مەملەكەتتىك گازەتتەردەگى سۇقبات، ۇلتتىق قۇرىلتايداعى باياندامالارى، ۇندەۋلەرى جانە تاعى باسقالارى.

بەيرەسمي ۇندەۋلەردى قاراپ ءجۇرىپ ءوزىم ءبىر ارتىقشىلىق بايقادىم. ول رەسمي فورماتقا سىيا بەرمەيتىن كەيبىر تۇيتكىلدى ماسەلەلەرگە قاتىستى پوزيتسيانى بىلدىرۋدە قولايلى بولىپ تابىلادى. مىسال كەلتىرە كەتسەك، قازاقستان قوعامىنىڭ دىنگە قاتىستى ءداستۇرلى ۇستانىمى تۋرالى پىكىردى پرەزيدەنت اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءىىى وتىرىسىندا جاريا ەتتى.

جالپى جۋرناليست قويعان ساۋالدار ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتاعى ماڭىزدى ماسەلەلەردى قامتىعان. شامامەن 8 سۇراق سىرتقى ساياسات تاقىرىبى تۋرالى ءوربىدى. قالعانى ەل ىشىندەگى ماڭىزدى وقيعالار، گالەۋمەتتىك ساياسات، قوعامداعى ءتۇرلى كورىنىستەر تۋرالى بولدى. كەي جەرلەردە پرەزيدەنت جەكە ۇستانىمى مەن قارىم-قاتىناسىن اشىق باياندايدى. ءوز باسىم مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياسي-قۇقىقتىق كوزقاراسىن انىقتاۋ ماڭىزدى دەپ پايىمدايمىن. سەبەبى پوستكەڭەستىك قازاقستانداعى پرەزيدەنتتىك بيلىكتىڭ حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىنە، قوعامدىق-ساياسي احۋالعا ىقپالى وتە زور. مەملەكەت باسشىسىنىڭ  «زاڭ ۇستەمدىگى – دەموكراتيانىڭ ەڭ بيىك شىڭى» دەپ تۇجىرىمداۋى، ونىڭ كوزقاراسىنا لەگيزمنىڭ دە ءتان ەكەندىگىن اڭعارتادى. بۇل ءداستۇردىڭ ارتىقشىلىعى – ۇزدىكسىز جانە جۇيەلى رەفورمالاردى جۇرگىزۋمەن تىكەلەي بايلانىستىلىعى. سوندىقتان دا ساياسي-قوعامدىق ترانسفورماتسيا مەن ەكونوميكاداعى وتپەلى كەزەڭدەر لەگيزمنىڭ وزەكتىلىگى مەن قۇندىلىعىن ارتتىرا تۇسەدى. الايدا، بۇل قىسقا جانە ارى كەتسە ورتا مەرزىمدى ستراتەگيادا عانا ءتيىمدى ەكەندىگىن ەسكەرۋىمىز قاجەت. ايتا كەتەلىك، قازاقستان بۇگىندە – الەۋمەتتىك مەملەكەت. بۇل بۇلجىمايتىن فاكتى. پرەزيدەنت بىلتىرعى جولداۋىندا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ 50% الەۋمەتتىك سالاعا جۇمسالاتىندىعىن ايتقان بولاتىن. ەڭ دامىعان سكانديناۆ ەلدەرىندە بۇل كورسەتكىش 60%-دى قۇرايدى. پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ ىشىندە كوش باستاپ تۇرمىز.

قوعاممەن ديالوگ ورناتۋدىڭ كەرەمەت ۇلگىسى

سۋرەت: سپيكەردىڭ جەكە مۇراعاتىنان الىندى.

ماقسات جاقاۋ، ساياساتتانۋشى:

– پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىنان يدەولوگيالىق باعىت انىق اڭعارىلادى. سۇحباتتا ءسوزسىز، ساياسي ستراتەگيالىق دامۋ فورماتى كورىنىس تاپقان، ۇكىمەتكە، پارلامەنتكە، اتقارۋشى بيلىككە باعىتى بەرىلگەن. نەگىزى، وتكەن جىلى قوعامدا ءجيى تالقىلانعان ماسەلەنىڭ ءبارى قامتىلىپ، شەشىمىن تاپقانىمەن ەرەكشەلەنەدى. اسىرەسە، ۇكىمەتتىڭ جۇمىسى، ەكونوميكالىق ماسەلە، تەڭگەنى قۇلدىراپ، دوللاردىڭ قىمباتتاۋى، جەمقورلىقپەن كۇرەس، ساياسي جۇيە، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ، سىرتقى ساياساتتى دامىتۋ، قازاق ءتىلىنىڭ وركەن جايۋىنا قاتىستى مەملەكەت باسشىسىنىڭ پىكىرلەرى ايتىلىپتى. مەملەكەت باسشىسى حالىقارالىق ديپلوماتيانىڭ داعدارىسىنا جانە كوپجاقتى ينستيتۋتتاردىڭ تۇيتكىلدەرىنە قاتىستى ماسەلەلەردى اتاپ ءوتتى. ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق ساياساتتاعى الار ورنى، ايتار ءسوزى جانە حالىقارالىق بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتاستىققا بەرەر كومەگى دە تىلگە تيەك بولدى. قىسقاسى، قامتىلماعان تاقىرىپ قالمادى. جالپى الساق،  بۇل قوعاممەن ديالوگ ورناتۋدىڭ كەرەمەت ۇلگىسى. الىپ-قاشپا اڭگىمەلەرگە ءوز نۇكتەسىن دە قوياتىن، ءارى كەلەشەككە جوسپار قۇرعان كەلەلى سۇحبات شىقتى.

Abai.kz