18 قاڭتاردا قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى قازاقستان-رەسەي مەملەكەتتىك شەكاراسى تۋرالى شارتقا قول قويىلعانىنا 20 جىل تولدى. وسى ايتۋلى داتاعا بايلانىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ ءوز قۇتتىقتاۋىندا ونىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى:

– جالپىعا بىردەي حالىقارالىق قۇقىق نورمالارىن باسشىلىققا العان بۇل تاريحي قۇجات الەمدەگى ەڭ ۇزىن قۇرلىق شەكاراسىن قۇقىقتىق تۇرعىدان راسىمدەۋگە بەرىك نەگىز قالادى جانە ەلدەرىمىزدىڭ مىزعىماس دوستىعىنىڭ، تاتۋ كورشىلىك پەن وداقتاستىق قاتىناستارىنىڭ سيمۆولىنا اينالدى، – دەپ جازىلعان قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جەدەلحاتىندا.

مەملەكەتتىك شەكارا ماسەلەلەرى كەز كەلگەن تاۋەلسىز مەملەكەت ءۇشىن اسا ماڭىزدى بولىپ تابىلادى: ناقتى انىقتالعان جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىلعان شەكارالار – بولاشاقتا اۋماقتىق داۋلاردىڭ تۋىنداۋىنىڭ كەز كەلگەن العىشارتتارىن جويۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ەل قاۋىپسىزدىگىنىڭ جانە ءار ءتۇرلى ينتەگراتسيالىق فورماتتارداعى دوستىققا، سەنىمگە جانە ىنتىماقتاستىققا نەگىزدەلگەن ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ تۇراقتىلىعىنىڭ نەگىزى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى ەكى ەل اراسىنداعى رەسمي شەكارانى بەكىتىپ قانا قويماي، سونىمەن قاتار الەمدەگى ەڭ ۇزىن ۇزدىكسىز قۇرلىق شەكاراسىن (7 548 كم) رەسىمدەگەن بولاتىن. بۇل – بۇرىن‑سوڭدى بولماعان تاريحي وقيعا.

مەملەكەت باسشىسى ق.ك. توقاەۆ قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى شەكارا تولىعىمەن بەلگىلەنگەنىن، ال شارت ەكى ەلدىڭ پارلامەنتتەرىندە راتيفيكاتسيالاعانىن جانە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ حاتشىلىعىندا تىركەلگەنىن اتاپ ءوتتى.

شەكارانى بەلگىلەۋ شارتى 1992 جىلعى 25 مامىرداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى دوستىق، ىنتىماقتاستىق جانە ءوزارا كومەك تۋرالى شارتتىڭ ەرەجەلەرى مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى ءححى عاسىرعا باعدارلانعان ماڭگىلىك دوستىق پەن وداقتاستىق تۋرالى 1998 جىلعى 6 شىلدەدەگى دەكلاراتسيانى ەسكەرە وتىرىپ ازىرلەندى.

7548 شاقىرىمدىق شەكارانى راسىمدەۋ بارىسىندا مەملەكەتتەر اراسىندا قانداي دا ءبىر شەكارالىق كەلىسپەۋشىلىكتەر تۋىنداعان ەمەس.  بۇل شارت ءوزارا سىيلاستىق پەن بەيبىت قاتار ءومىر سۇرۋگە دەگەن ۇمتىلىستىڭ جوعارى دەڭگەيىن كورسەتەدى. سودان بەرگى وتكەن جيىرما جىل  ۋاقىتتا ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناس كوپتەگەن باعىتتاردا قارقىندى دامىپ كەلەدى ‑ مەملەكەتتەر اراسىندا 350-دەن استام ەكىجاقتى حالىقارالىق شارتتارعا قول قويىلدى.

ماسەلەن، شارت نەگىزىندە ەكى ەل اراسىندا شەكاراسى شەكتەسەتىن كورشى وڭىرلەردە ءوزارا ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋعا، ەكونوميكانى، ينفراقۇرىلىمدى جانە الەۋمەتتىك سالانى دەڭگەيلەس دامىتۋعا مۇمكىندىك ارتتى، وسى باعىتتاعى ۇزاق مەرزىمدى مىندەتتەر ورىندالا باستادى. بۇل  ەكى جاقتا شامامەن 32 ميلليون ادام تۇراتىن شەكارالاس ايماقتار ءۇشىن اسا ماڭىزدى.

بۇگىندە بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاھاندىق سىن-قاتەرلەرگە قاراماستان، قر مەن رف تاتۋ كورشىلىك پەن جان-جاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتۋدە. مۇنداي ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزىندە مۇددەلەردىڭ ورتاقتىعى، ءوزارا سىيلاستىق، جوعارى دەڭگەيدەگى سىندارلى ساياسي ديالوگ جاتىر. قازاقستان-رەسەي قاتىناسى ءوزارا سەنىم رۋحىندا دامۋدا. ەل پرەزيدەنتتەرى اشىق، ىسكەرلىك جانە ءوزارا قۇرمەتكە سۇيەنەتىن تۇراقتى بايلانىستى ساقتاپ كەلەدى. ماسەلەن، وتكەن جىلى عانا ەل باسشىلارىنىڭ ءتورت رەت تولىق فورماتتى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋلەرى جانە حالىقارالىق ءىس-شارالار الاڭىندا بىرنەشە رەت كەزدەسۋلەرى, تەلەفون ارقىلى سويلەسۋلەرى بۇعان كۋا.

رەسەي – ءبىزدىڭ ەلىمىزگە ينۆەستيتسيالار اعىنى بويىنشا نەگىزگى باعىتتاردىڭ ءبىرى. تەك 2024 جىلدىڭ 9 ايىندا ەلىمىزگە كەلگەن رەسەيلىك ينۆەستيتسيالار اعىنى 2,8 ميلليارد اقش دوللارىن قۇرادى. رەسەيلىك بيزنەس وتاندىق ەكونوميكدا ەلەۋلى رولگە يە. ماسەلەن، بۇگىندە قازاقستاندا 24 مىڭعا جۋىق رەسەيلىك كومپانيا جەمىستى جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ 4 مىڭى وتكەن جىلى عانا اشىلدى. قازاقستان مەن رەسەي ەنەرگەتيكا، ونەركاسىپ، كولىك-لوگيستيكا، اۋىل شارۋاشىلىعى جانە باسقا دا كوپتەگەن سالالاردا اۋقىمدى بىرلەسكەن قىزمەتتى جۇزەگە اسىرۋدا. ەڭ ماڭىزدى جوبالاردىڭ قاتارىندا قازاقستاندا ءۇش جەو قۇرىلىسىنىڭ باستالۋىن، ەكىباستۇز گرەس-ءىن جاڭعىرتۋ جوباسىن, سونداي-اق ەلىمىزدىڭ بىرقاتار وڭىرلەرىن گازداندىرۋ، وڭتۇستىك جانە شىعىس باعىتتاعى رەسەي ەنەرگورەسۋرستارى ءترانزيتىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋ جونىندەگى اۋقىمدى باستامالاردى اتاپ وتۋگە بولادى.

قازاقستان مەن رەسەي 30 جىل بۇرىن قول قويىلعان مادەني جانە عىلىمي الماسۋ تۋرالى كەلىسىمگە نەگىزدەلگەن گۋمانيتارلىق سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى بەلسەندى دامىتۋدى جالعاستىرۋدا. اعىمداعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا قازاقستان مەن رەسەيدىڭ مادەنيەت مينيسترلەرى تەاتر، مۋزەي جانە مۋزىكالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدى، سونداي-اق وسى سالادا بىرلەسكەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋدى كوزدەيتىن مادەنيەت سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ 2024-2026 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاماسىن بەكىتتى.

اتاپ ايتقاندا، حالىق شارۋاشىلىعى جەتىستىكتەرى كورمەسىندە «ورىس ماۋسىمى» جانە «قازاق كينوسى كۇندەرى» سياقتى اۋقىمدى ءىس-شارالاردى, تەاتر جانە كينو-سپەكتاكلدەرمەن الماسۋدى، سونداي-اق بىرلەسكەن كورمەلەر مەن كونتسەرتتەردى ۇيىمداستىرىپ كەلەدى. سونداي-اق، تەاترلاردىڭ گاسترولدەرى جانە رەسەيدە ەڭ ۇزدىك قازاق فيلمدەرىنىڭ كورسەتىلىمدەرى ءوتتى. بۇل حالىقتار اراسىنداعى مادەني بايلانىستار مەن ءوزارا تۇسىنىستىكتى نىعايتۋعا ىقپال ەتەدى:

1. اقتوبە وبلىسى ع. جۇبانوۆا اتىنداعى وبلىستىق فيلارمونيانىڭ قازاق كامەرالىق حورى، «سالتانات» بي ءانسامبلى جانە ر. باعلانوۆا اتىنداعى «قازاقكونتسەرت» ورىنداۋشىلار ۇجىمى ماسكەۋ، سانكت-پەتەربۋرگ، استراحان جانە قازان سياقتى رەسەيدىڭ نەگىزگى مادەني الاڭدارىندا ونەر كورسەتتى;

2. قازاقستاندىق دەلەگاتسيانىڭ بىرىككەن مادەنيەتتەردىڭ مەرەيتويلىق ح سانكت-پەتەربۋرگ حالىقارالىق فورۋمىنا قاتىسۋى ءوتتى، وعان 50 ەلدىڭ رەسمي دەلەگاتسيالارى مەن حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جوعارى لاۋازىمدى ادامدارى قاتىستى;

3. قازاقستاندا م. لەرمونتوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق ورىس دراما تەاترى جانە ا. وستروۆسكي اتىنداعى ورال ورىس دراما تەاترىنان وزگە توعىز ورىس دراما تەاترلارى قىزمەت ەتۋدە;

4. ەلدەر اراسىندا بەلسەندى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان تاتۋ كورشىلىك قاتىناستاردى نىعايتۋ ساياساتىنىڭ كورسەتكىشى اتاقتى قازاقستاندىقتارعا ەسكەرتكىشتەر اشۋ بولىپ تابىلادى. وسىلايشا، مىسالى، ماسكەۋ مەن قازان قالالارىندا اقىن ا. قۇنانباەۆقا ەسكەرتكىش پەن بيۋست،  2019 جىلى سانكت-پەتەربۋرگتە مەرگەن ا. مولداعۇلوۆاعا اتتاس كوشەدە ەسكەرتكىش  ورناتىلدى. سونداي-اق، تومسك قالاسىنداعى  «گەولوگتار اللەياسىندا» ورناتىلعان ق. ساتباەۆتىڭ ەسكەرتكىشى مەن استراحان قالاسىنداعى كومپوزيتور قۇرمانعازىنىڭ ەسكەرتكىشىن اتاپ وتكەن ءجون;

5. قازاقستان مەن رەسەي جوعارى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋدى جالعاستىرۋدا، بۇل ستۋدەنتتەر مەن وقىتۋشىلاردىڭ قارقىندى الماسۋىنان كورىنەدى. 2023-2024 وقۋ جىلىندا رەسەيدە 60 مىڭعا جۋىق قازاقستاندىق ستۋدەنت، ال قازاقستاندا 1655 رف ازاماتى وقىدى. سونىمەن قاتار، قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىندا ساباق بەرۋ ءۇشىن 178 رەسەيلىك مامان جانە رەسەيدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا 58 قازاقستاندىق وقىتۋشى تارتىلدى. بۇگىنگى كۇنى ەكى ەلدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارى اراسىندا 1683 شارت جاسالدى، 29 بىرلەسكەن ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى، 94 قوس ديپلوم باعدارلاماسى جانە 24 عىلىمي جوبا ىسكە اسىرىلۋدا;

6. «بولاشاق» باعدارلاماسى اياسىندا 63 قازاقستاندىق رەسەيدىڭ جەتەكشى وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي ينستيتۋتتارىندا عىلىمي تاعىلىمدامالاردى اياقتادى. تاعىلىمدامالار «مەملەكەتتىك باسقارۋ»، «قۇقىق»، «بيومەديتسينا»، «مال شارۋاشىلىعى» جانە ت.ب. ماماندىقتار بويىنشا ءوتتى. تۇلەكتەردىڭ ەڭ كوپ سانى كەلەسى باعىتتار بويىنشا دايىندالدى: گۋمانيتارلىق – 31 ادام (49,2); تەحنيكالىق – 31 ادام (49,2%); مەديتسينالىق – 1 ادام (1,6%). تاعىلىمداما م.ۆ. لومونوسوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى، ماسكەۋ مەملەكەتتىك قۇرىلىس ۋنيۆەرسيتەتى، ەكونوميكا جوعارى مەكتەبى سياقتى بەدەلدى جوعارى وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي مەكەمەلەردە، سونداي-اق رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ عىلىمي ينستيتۋتتارىندا وتكىزىلدى.

7. جىل سايىن رەسەي وقۋ ورىندارىنىڭ قازاقستانداعى فيليالدارىندا وقيتىن ستۋدەنتتەرگە مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ گرانتتارى بولىنەدى. مىسالى، ممۋ قازاقستاندىق فيليالىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە ارناپ باكالاۆرلار ءۇشىن 125 گرانت جانە ماگيسترانتتار ءۇشىن 40 گرانت، ال ماسكەۋ اۆياتسيالىق ينستيتۋتىنىڭ «ۆوسحود» فيليالى ءۇشىن – 45 گرانت بولىنەدى. تدۋلاتي ۋنيۆەرسيتەتى (DU), د.ي. مەندەلەەۆ اتىنداعى رەسەي حيميا-تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتى (رحتۋ)  جانە «قازفوسفات» جشس اراسىندا قوس ديپلومدىق باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋ  تۋرالى ۇشجاقتى كەلىسىمگە قول قويىلدى. وسى كەلىسىم نەگىزىندە تاراز قالاسىندا رحتۋ فيليالىن اشۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. وسى كەلىسىم اياسىندا الماتىدا «ميفي» ۇلتتىق يادرولىق زەرتتەۋ ۋنيۆەرسيتەتى جانە اتىراۋدا ي.م. گۋبكين اتىنداعى رەسەي مەملەكەتتىك مۇناي جانە گاز ۋنيۆەرسيتەتى سياقتى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ جاڭا فيليالدارى اشىلدى. ولار ءۇشىن 200 گرانت ءبولىندى.

ءارينە، ءالەمدىك قايشىلىقتار جاعدايىندا قازاقستان، ەڭ الدىمەن، ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك جانە ۇلتتىق مۇددەلەرىن باسشىلىققا الاتىنى زاڭدى. ياعني، قازاقستان گەوساياسي كەڭىستىكتە بەيتاراپتىقتى ساقتاي وتىرىپ, ءوزىنىڭ كورشىسى رەسەيمەن ەكونوميكالىق جانە ساۋدا, عىلىمي جانە مادەني قاتىناستارىن دامىتۋدى كوزدەيدى. ول ەكى جاققا دا ءوزارا ءتيىمدى جاعدايدا ىسكە اسادى دەپ سەنىم بىلدىرەدى.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz