ترامپتىڭ ەۋروپانى ۇيقىدان ويانۋعا شاقىرۋى

اقش-تا جاڭادان سايلانعان پرەزيدەنت ترامپتىڭ قاتىسۋىمەن ۆاشينگتوننىڭ جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا بىرىنشىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ارنالعان جارتى تريلليون دوللارلىق باعدارلاما ىسكە قوسىلدى.

جاساندى ينتەللەكت ءالى كۇنگە دۇنيەگە شىر ەتىپ، ەندى كەلگەن ءسابي سياقتى. جز تۋرالى كوپ ايتىلعانىمەن، ءتۇرلى دەڭگەيدەگى داۋ-دامايعا وزەك بولعانىمەن ونى قالاي ورىستەتۋ مەن قارىشتاتۋ جايىندا ءتۇسىندىرىپ بەرۋشىلەر جوققا ءتان دەسەك تە بولادى. ازىرگە ءبىر نارسە عانا انىق - بۇل ونىڭ بولاشاعى. دونالد ترامپ مەملەكەت باسشىلارى اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ جز ازىرلەۋدەگى كوشباسشىلىق ءۇشىن جارىستى باستاپ كەتتى. بۇل ارادا ترامپتىڭ كوزدەگەنى جز تەك اقش ستاندارتى بويىنشا دامۋعا ءتيىس. ويتكەنى، ونىڭ سايلاۋىن وسى سالاداعى كومپانيالار قارجىلاندىرعان بولاتىن.

امەريكا پرەزيدەنتىنىڭ بيلىككە كەلۋىن قارجىلاندىرعان big-tech كومپانيالارى وكىلدەرىنىڭ ويى بويىنشا نەيروجەلىلەردى قۇرۋ مەن ولاردىڭ جۇمىس ىستەۋىندەگى امەريكالىق ستاندارتتار نەگىزگى جانە جالعىز بولۋى ءتيىس دەپ الەمدى ءوز قۇشاعىنا سىيدىراتىن جوسپارىن العا تارتىپ وتىر.

وسى جاعىنان العاندا دونالد ترامپتىڭ ەۋروپاداعى باستاماسى تومەندەگىدەي باعالاندى: «بۇل جاۋ كەپ قالدى دەپ بايبالام سالعان دابىل قوڭىراۋى ەمەس، ۇلكەن اعانىڭ ءىنىسىن «جاۋ جاعادان الۋدا» دەپ شاپالاقپەن بەتكە ءبىر تارتۋى». دەموكراتيا دەپ كوكۋدەن باسقانى بىلمەيتىن ەۋروپا بولمايتىن نارسەنى ءسوز ەتىپ، ادىلەتتىلىكتىڭ الەمدىك ستاندارتىنا ۇندەپ  جۇرگەندە، وعان پىسىقىرىپ قارامايتىن قىتاي مەن مۇسىلمان الەمى جز بويىنشا ءوز ستاندارتتارىن ومىرگە اكەلۋگە باتىل قادام جاساي باستادى. بۇنىڭ ءوزى ءۇشىن قاۋىپتى ەكەنىن تەك اقش قانا ۇعىندى دا، كىشى ءىنىسىن جاقتان ءبىر تارتىپ، تاۋبەسىنە كەلۋگە شاقىرا باستادى.

ال كىم ءبىرىنشى بولىپ، ءوز ستاندارتىن جاساپ، بارىنشا مۇمكىن كەڭىستىكتە قۇشاعىنا تاراتا الاتىن بولسا، ول بولاشاقتا دا وسى جاھاندىق نارىقتى باقىلايتىن بولادى. الەۋەتتى باسەكەلەستەردى «ماڭگى قۋىپ جەتۋگە» باعدار ۇستانۋ تەك بەيشارالاردىڭ پەشەسىنە جازىلعان پوزيتسيا ەكەنىن اقش ەلدەن بۇرىن اڭعارعان ەل.

الەۋەتتى باسەكەلەستەرىن «ماڭگى قۋىپ جەتۋگە» باعدار ۇستانتۋ ءۇشىن اقش تاراپىنان Stargate مەگاكورپوراتسياسى قۇرىلۋدا، ونىڭ قۇرامىنا: OpenAI - جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى امەريكاندىق زەرتتەۋ ۇيىمى، ChatGPT ازىرلەۋشى; Oracle - اقش-تاعى ءىرى داتا-ورتالىقتار وپەراتورلارىنىڭ ءبىرى; SoftBank - تەحنولوگيالىق كومپانيالار مەن ستارتاپتارعا ينۆەستيتسيالارمەن نەعۇرلىم تانىمال جاپوندىق ترانسۇلتتىق ينۆەستيتسيالىق حولدينگ كومپانياسى جانە MGX - بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنىڭ جاساندى ينتەللەكت پەن وزىق تەحنولوگيالارعا ماماندانعان ينۆەستيتسيالىق كومپانياسى وسى دوداعا تارتىلىپ وتىرعان جايى بار.

ءبىرىنشى كەزەڭدە تەحاستا الىپ data center (داتا-ورتالىقتىڭ) قۇرىلىسىنا $100 ميلليارد بولىنەدى. بۇل قاراجات مانحەتتەننىڭ يادرولىق بومبا جاساۋ جونىندەگى ءۇش جوباسىنا جەتەر ەدى. مانحەتتەن جوباسىنا سىلتەمە جاساۋىمىز كەزدەيسوق ەمەس، اقش بۇل سالادا ءبىرىنشى بولا ءبىلدى. ەندى ءولىپ تىرىلسە دە، جز بويىنشا ءبىرىنشى بولماقشى. بۇل -  اقش ماڭگىلىك مۇراتىنىڭ شىنايى كورىنىسى. تەك كسرو وسى مۇراتىنا كەزىندە ۇرلىق جاساعانىنداي، قىتايدا جىمقىرۋ جاساۋعا كىرىسىپ كەتە مە دەگەن قورقىنىش تا جوق ەمەس.

وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن Palantir كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى، جز سالاسىنداعى ەڭ تابىستى ستارتاپتاردىڭ ءبىرىن ومىرگە اكەلۋشى الەكس كارپ بىلاي دەدى: «جاساندى ينتەللەكتىدەگى كوشباسشىلىقتى يادرولىق بومباعا يە بولۋ مونوپولياسىمەن سالىستىرۋعا بولادى، سەبەبى اقش-تىڭ بولاشاقتاعى ۇستەمدىگى امەريكالىقتاردىڭ ەشكىم ۇرلاپ الا المايتىن ۇلكەن دەرەكتەردى وڭدەۋ قابىلەتىنە نەگىزدەلەدى». ءارى قاراي: «قازىر ونى تۇستەپ تانۋ مۇلدەم قيىن، سەبەبى بۇل تەك باستاپقى ەكسپەريمەنتتىك سىناقتار عانا. ۇلكەن تىلدىك مودەلدەر دۇرىس قولدانىلمايدى جانە ازىرشە شىن مانىندە جاي عانا زەرتتەۋ جوبالارى كۇيىندە قالىپ وتىر. بىراق، ەگەر ءسىز ىسكە اسىرۋدىڭ قاجەتتى دەڭگەيىنە كوتەرىلسەڭىز، شىنىمەن دە ساناۋلى كۇندەردە ءوز بيزنەسىڭىزدى تۇبەگەيلى وزگەرتە الاسىز».

ايتپاقشى، Stargate قۇرۋ جوسپارىنا ەلون ماسك كۇماندانىپ: «ولاردىڭ اقشاسى جوق. SoftBank 10 ميلليارد دوللاردان از قارجىنى قامتاماسىز ەتتى. مەندە بۇل تۋرالى شىنايى مالىمەتتەر بار»، - دەپ ءوز پىكىرىن العا تارتتى. بىراق بۇل جەردە ماسكتىڭ بۇل يدەياعا مۇلدەم قارسى ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنۋ كەرەك. تەك بيزنەسمەن رەتىندە الەكس كارپتىڭ سەرىكتەستەرىنىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىنە بەلگىلى ءبىر كۇمانمەن عانا قاراپ وتىر. سونىمەن قاتار ول OpenAI-ءدىڭ تەڭ قۇرىلتايشىسى سەم التمانمەن كەلىسپەيدى، ونى بىرنەشە رەت «تۇلكى سەم» دەپ اتادى. دەگەنمەن، التمان قاراپ  قالماي، ماسكتى كوپشىلىك الدىندا «جەلوكپە قيالي» دەپ اتادى. سوندىقتان بۇل Stargate تۇجىرىمداماسى بويىنشا تۇبەگەيلى كەلىسپەۋشىلىكتەر ەمەس، تەك مۇددەسى ءبىر جانداردىڭ اۋزدارىنان شىققان جەكە پىكىرلەر عانا بولىپ تابىلادى. ەگەر بىرلەسكەن بيزنەس-مۇددەلەر ءوزارا توعىسقان جاعدايدا بۇرىنعى سۋىق قاباقتىلىق وزىنەن-ءوىز كەلمەسكە كەتەدى.

ماسكتىڭ كۇماندانۋىنىڭ استارىندا نە جاتىر؟

باسقاشا ايتقاندا، بۇعان كوپ كوڭىل ءبولۋدىڭ قاجەتى جوق، تەك اقش-تاعى وتباسىلىق داۋ-داماي عانا. دونالد ترامپتىڭ باستاماسى ەۋروپانى «ۇيقىدان وياتتاتىن شاپالاق» دەپ باعالاندى. سەبەبى ەۋرووداق وسى سالاداعى جارىسقا بولە الاتىن ينۆەستيتسيالار «اقش-تا جاڭادان جاريالانعاننان تۇجىرىمداماسىنىڭ قاسىندا ءجىپ ەسە المايتىن دەڭگەيدە قالىپ وتىر». ال الەۋەتى جاعىنان امەريكاندىق big-tech الىپتارىمەن يىق تەڭەستىرەتىن ەو كومپانيالارى ەمگە دە جوق. جانە مۇنداي اۋقىمداعى جۇمىستار ءۇشىن قاجەتتى ەنەرگيا رەسۋرستارىنىڭ سانى جەتكىلىكسىز، ال جز- ەنەرگيانى اسا كوپ قاجەت ەتەتىن پالەكەت، بۇل ءالى دە ترامپ تاراپىنان جەڭىل ايتىلعان ءسوز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ترامپتىڭ باستاماسى ەو ارتا قالۋشىلىعىن جويۋعا دەگەن تالپىنىس قانا. جانە ەۋروپالىقتار ءۇشىن بۇل جاعدايدى تۇزەتۋ مۇمكىندىگىنە مۇرشا بەرۋ. بىراق جاعدايدى تۇزەۋدى قولعا الۋشىلىق ازىرگە مۇلدەم مۇمكىن ەمەس.

اقش-تىڭ باس اۋرۋىنا اينالعان ماسەلە - قىتاي. قحر جاقىندا بارلىق پارامەترلەر بويىنشا OpenAI مودەلدەرىن سان سوقتىراتىن Deepseek AI جۇيەسىن ىسكە قوسۋ ۇستىندە ەكەنىن جاريالادى. بىرىنشىدەن، ونىڭ قۇنى وتە تومەن - امەريكاندىق مودەلدىڭ 3% -ى عانا قۇرايدى. ەكىنشىدەن، اشىق كودپەن شىعارىلاتىندىقتان ليتسەنزيالىق اۋدارىمسىز پايدالانۋعا بولادى.

دەمەك، ەندى عانا باستاۋ العان AI سالاسىنداعى نەگىزگى جارىستىڭ اقش پەن قىتاي اراسىندا ورىستەيتىنى تۇسىنىكتى. بۇل ءبىر كەزدەرى كسرو-مەن عارىش سالاسىنداعى باسەكەنى دە ەسكە سالادى. ءدال قازىر ولار وسى سالانى قىلداي بولىسەتىن بولادى. قالعاندارىنا كەلسەك، «مۇندا بوتەن ادامدار بارمايدى تەك كىمنىڭ جاعىندا بولاسىڭ دەگەن سۇراق قانا تۋىندايدى. قىتاي مەن اقش اراسىنداعى باسەكەلەستىك ۇزاق ءارى تاباندى بولادى. بىراق، بابالارىمىز  ايتقانداي، «اسىل پىشاق قىن تۇبىندە جاتپايدى». قانداي دا بولماسىن جز ادامزات يگىلىگى ءۇشىن قانداي شاراپاتى بار ەكەنىن ءبىز ءالى كورىپ بىلۋگە ۇلگەرەمىز.

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz