جالعان اقپارات جار استىندا ما؟
سونىمەن، اقش-تا بيلىك باسىنا كەلگەن دونالد ترامپتىڭ ونسىز دا شاتقالاقتاپ تۇرعان الەم ارحيتەكتۋراسىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋى مۇمكىن وعاشتاۋ باستامالارى ءبىزدىڭ ەلگە دە ءوز اسەرىن تيگىزە باستادى.
الدىمەن ايتارىم سول: ترامپتىڭ باسقا ەلدەردەن كەلەتىن تاۋارلارعا باج سالىعىن كۇرت كوبەيتۋى الەمدىك نارىققا مۇناي، گاز، باعالى مەتالدار، ۋران ساتۋ ارقىلى قاتىسىپ وتىرعان قازاقستان ەكونوميكاسىنا دا ءوز سالقىنىن تيگىزەرى حاق. وعان ءبىزدىڭ ۇكىمەت دايىن با، دايىن ەمەس پە، ونى ءبىر قۇداي بىلەدى.
ترامپتىڭ USAID سەكىلدى ۇيىمدى جاۋىپ، ونى قارجىلىق اۋديتتەن وتكىزۋى دە تىكەلەي بىزگە قاتىستى بولىپ وتىر.
بىلمەيتىندەرگە اقپارات: USAID (يۋسايد) – حالىقارالىق دامۋ جونىندەگى امەريكاندىق اگەنتتىك، 100-دەن استام ەلدە جۇمىس ىستەيدى، ول تىزىمدە قازاقستان دا بار.
مىنە، كۇنى كەشە دونالد ترامپتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى كارولين لەۆيتت بريفينگتە: "قازاقستانعا جالعان اقپاراتقا (دەزينفورماتسياعا) قارسى كۇرەسكە ارنالعان 4,5 ميلليون دوللار بولىنگەنى" تۋرالى رەسمي اقپارات تاراتتى.
ءيا، قازاقستاندىق قوعامدىق ۇيىمدار USAID-پەن بايلانىستا ەكەنىن بىلەمىز. ءارتۇرلى سالالار مەن باعىتتار بويىنشا گرانتتار الىپ جاتقانى دا جاسىرىن ەمەس.
ءوز باسىم ءارتۇرلى، سونىڭ ىشىندە، گۋمانيتارلىق، اعارتۋشىلىق، الەۋمەتتىك جوبالار بويىنشا حالىقارالىق ۇيىمداردان گرانت الىپ جۇرگەن ۇيىمدارعا ەش قارسىلىعىم جوق. ول - قالىپتاسقان حالىقارالىق پراكتيكا.
ءبىر عانا تالاپ: ول ۇيىمدار نە جەكە تۇلعالار حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ گرانتتارىن اقتايمىن دەپ، قازاقستاننىڭ تۇپكىلىكتى مۇددەسىنە زيان كەلتىرمەۋى شارت!
اق ءۇي ءباسپاسوز حاتشىسى جەتكىزىپ وتىرعان اقپاراتتا مەنى الاڭداتىپ وتىرعانى 4,5 ميلليون دوللاردىڭ «جالعان اقپاراتقا قارسى كۇرەسكە ارنالعانى» دەگەنى.
ول نە دەگەن جالعان اقپارات؟ ونى تاراتىپ وتىرعان كىمدەر؟ ول ءوز ىشىمىزدەگى تۇرىمىستىق سيپاتتاعى فەيك تاراتۋشىلار ما؟ ماسەلەن، وسىناۋ «اڭقاۋ ەلگە –ارامزا... اقپارات» ۇستەمدىك ەتكەن كەزەڭدە فاكتچەكينگ اۋاداي قاجەت دەپ سانايمىن.
الدە بۇل اقپاراتتىق كۇرەستىڭ ىشكى ساياسي نەمەسە سىرتقى، حالىقارالىق سيپاتى بار ما؟ ولاي بولسا، ول قانداي ەلدەر مەن ىقپالدى ورتالىقتار؟
مۇنداي قوماقتى قارجى قانشا ۋاقىتتا بەرىلدى؟ ونى كىمدەر، قانداي كولەمدە العان ەكەن؟ ۇكىمەتكە بەرگەن بە؟ قوعامدىق ۇيىمدار نە جەكە تۇلعالار العان با؟
ساياسي كونسپيرولوگيا تۇرعىسىنان كەلسەك، اگاراكي ونداي اقپاراتتى اقش جاقتان بىرەۋلەر تاراتسا، گرانت العاندار ولارعا قانداي باعا بەرە الادى؟
ىشكى جانە سىرتقى قاۋىپتەر مەملەكەت تاۋەلسىزدىگىنە، جەرىمىزدىڭ تۇتاستىعىنا، ۇلتتىق قاۋىپسىزدىككە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعان گيبريدتىك سوعىستار زامانىندا بۇل دەگەنىڭىز جاي سۇراقتار ەمەس!
مىنە، ماسەلە قايدا جاتىر.
بايدەن مەن ترامپتىڭ گەوساياسي ۇستانىمىنىڭ ايىرماشىلىعىن بارشا ءجۇرت كورىپ وتىر. «كىم مۋزىكاعا اقشا تولەيدى، قىزبەن سول بيلەيدى» دەگەن ءسوز تاعى بار ەمەس پە؟ ەگەر دە اق ءۇيدىڭ بۇگىنگى يەسىنىڭ گەوساياسي كوزقاراسى قازاقستاننىڭ تۇپكىلىكتى مۇددەلەرىمەن قاراما-قايشىلىققا كەلسە، وندا قازاقستاندىق گرانت الۋشىلار نە ىستەمەك؟
ايتپاقشى، اقش-تان بولەك باسقا دا ىقپالدى ەلدەر بار. قىتاي، رەسەي دەگەندەي. ول ەلدەردىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن بەلسەندىلەرىمىز ولاردان قارجى الا ما؟ ول جاعىن دا ءبىر تەكسەرىپ قويعان ءلازىم بولار.
ءامىرجان قوسانوۆ
Abai.kz
