اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ قىتاي بيلىگىن «فەنتانيلدى ءوندىرۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن حيميالىق زاتتاردىڭ ەكسپورتىنا توسقاۋىل قويمادى» دەپ ايىپتاپ، قىتايلىق تاۋارلارعا اۋقىمدى باج سالىعىن ەنگىزدى.

امەريكا قۇراما شتاتتارى قىتايلىق كومپانيالاردى ادەيى ەسىرتكى وندىرۋمەن اينالىساتىن توپتارعا شيكىزات جەتكىزەدى دەپ كۇدىكتەنەدى. بەيجىڭ ترامپتىڭ شارالارىنا تاريفتەرمەن جاۋاپ بەردى.

اق ءۇي سونىمەن قاتار كانادا مەن مەكسيكانى قىلمىستىق توپتاردىڭ فەنتانيلدى اقش-قا كونتراباندالىق جولمەن تاسىمالداۋىن توقتاتا الماعانى ءۇشىن ايىپتادى.

ترامپ ەكى ەلگە دە تاريفتەر ەنگىزۋدى جوسپارلاعان بولاتىن، بىراق ەكى ەل باسشىلارى شەكارا قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋعا ۋادە بەرگەندىكتەن ەكونوميكالىق جازانى ۋاقتىلى توقتاتتى.

قۇراما شتاتتارداعى فەنتانيل داعدارىسى قانشالىق اۋىر؟

فەنتانيل - حيميالىق زاتتاردىڭ قوسىندىسىنان جاسالعان سينتەتيكالىق پرەپارات. اقش-تىڭ باقىلاۋشى ورگاندارى ونى 1960 جىلدارى اۋرۋدى باساتىن ءدارى رەتىندە مەديتسينالىق جاعدايلاردا قولدانۋعا رۇقسات بەردى، بىراق سودان بەرى ول امەريكا قۇراما شتاتتارىندا ەسىرتكى تۇتىنۋشىلاردىڭ جانىن الاتىن باستى تاجالعا اينالدى.

اۋرۋلاردى باقىلاۋ ورتالىقتارىنىڭ (CDC) مالىمەتتەرى بويىنشا، 2023 جىلى 74 000-نان استام امەريكاندىق قۇرامىندا فەنتانيل بار دارىلىك قوسپالاردى قابىلداعاننان كەيىن قايتىس بولعان.

ول ءجيى باسقا زاڭسىز ەسىرتكىلەرمەن ارالاسادى، كوپتەگەن پايدالانۋشىلار قابىلداپ جاتقان زاتتىڭ قۇرامىندا فەنتانيل بار ەكەنىن بىلمەيدى دە.

نەبارى ەكى ميلليگرامم فەنتانيل دوزاسى (شامامەن قارىنداش ۇشىنىڭ ولشەمىندەي) ولىمگە اكەلۋى مۇمكىن.

سوڭعى ونجىلدىقتا فەنتانيلدى جەتكىزۋدىڭ جاھاندىق تىزبەگى كەڭەيىپ، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى مەن ساياساتكەرلەردىڭ باس اۋرۋىنا اينالدى.

قىتاي فەنتانيل ءوندىرۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن پرەكۋرسورلىق حيميالىق زاتتاردىڭ نەگىزگى كوزى بولىپ تابىلادى

فەنتانيلدىڭ كوپشىلىگى اقش-قا مەكسيكا ارقىلى كىرەدى

اقش كەدەن جانە شەكارالىق پاترۋل (CBP) جاريالاعان دەرەكتەرگە سايكەس، 2024 جىلدىڭ قىركۇيەگىنەن بەرى قۇراما شتاتتاردا 4500 فۋنت (2040 كەلى) فەنتانيل تاركىلەندى.

بارلىق دەرلىك (98%) فەنتانيل مەكسيكامەن وڭتۇستىك-باتىس شەكارادا ۇستالادى. ولاردىڭ 1% -دان ازى سولتۇستىك اقش-كانادا شەكاراسىندا ۇستالدى. قالعاندارى تەڭىز ارقىلى نەمەسە اقش-تىڭ باسقا باقىلاۋ پۋنكتتەرى ارقىلى كەلەدى.

مەكسيكانىڭ قىلمىستىق ۇيىمدارى، سونىڭ ىشىندە سينالوا كارتەلى، اقش-تىڭ ەسىرتكىگە قارسى كۇرەس باسقارماسىنىڭ (DEA) مالىمەتىنشە، فەنتانيل، مەتامفەتامين جانە باسقا دا زاڭسىز ەسىرتكىلەردى امەريكا قۇراما شتاتتارىنا وندىرۋدە جانە تاسىمالداۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى.

فەنتانيلدى جاساۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن حيميالىق زاتتاردى قىتايدان ساتىپ الادى، سودان كەيىن مەكسيكاداعى زەرتحانالاردا سوڭعى ونىمگە دەيىن وڭدەلەدى جانە اقش-قا كونتراباندالىق جولمەن جەتكىزىلەدى.

اقش-تىڭ ەسىرتكىگە قارسى كۇرەس باسقارماسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، سينالوا كارتەلى مەكسيكاعا شيكىزات جەتكىزۋ ءۇشىن تىيىم سالىنعان حيميالىق زاتتاردى زاڭدى كوممەرتسيالىق جۇكتەرگە جاسىرۋ، كونتەينەرلەردى جالعان تاڭبالاۋ، جالعان كومپانيالاردى پايدالانۋ جانە ءۇشىنشى تاراپ ەلدەرى ارقىلى تاسىمالداۋ سياقتى ءارتۇرلى ادىستەردى پايدالانادى.

ترامپ اكىمشىلىگى مەكسيكا ۇكىمەتىن ەسىرتكى كارتەلدەرىمەن كەلىسىمگە كەلدى دەپ ايىپتادى. مەكسيكا پرەزيدەنتى كلاۋديا شەينباۋم بۇل ايىپتاۋلاردى "جالا" دەپ اتادى.

جەلتوقسان ايىندا، ترامپ مەكسيكاعا تاريفتەر ەنگىزەمىن دەپ قورقىتقاننان كەيىن كوپ ۇزاماي مەكسيكانىڭ قاۋىپسىزدىك كۇشتەرى شامامەن 20 ميلليون دوزاعا تەڭ فەنتانيلدى تاركىلەگەنىن جاريالادى. بۇل تاريحتاعى ەڭ جوعارعى كورسەتكىش.

قىتاي بيلىگى مالىمدەمەلەرىندە وزدەرىندە ەسىرتكىگە قارسى الەمدەگى ەڭ قاتاڭ زاڭداردىڭ بار ەكەنىن جانە بۇرىن اقش-پەن بىرلەسكەن وپەراتسيالار جۇرگىزگەنىن ايتۋمەن كەلەدى.

كەيىنگى كەزدە اقش-تىڭ ەسىرتكىگە قارسى كۇرەس باسقارماسى ءۇندىستاندى دا حيميالىق زاتتاردىڭ نەگىزگى كوزى رەتىندە قاراستىرا باستادى.

2025 جىلدىڭ قاڭتارىنداعى اقش دەرەگىنشە ەكى ۇندىلىك حيميالىق كومپانيا اقش پەن مەكسيكاعا فەنتانيل جاساۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن حيميالىق زاتتاردى جەتكىزگەنى ءۇشىن ايىپتالعان.

كانادانىڭ فەنتانيل ساۋداسىنداعى ءرولى

پرەزيدەنت ترامپ كانادا مەن مەكسيكانى «كوپ ادامداردىڭ قۇراما شتاتتارعا كەلۋىنە جانە فەنتانيلدىڭ امەريكا قۇراما شتاتتارىنا كىرۋىنە رۇقسات بەردى» دەپ ايىپتادى.

اقش-تىڭ كەدەن جانە شەكارا ءپاترۋلىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس، اقش-قا كىرەتىن بارلىق فەنتانيل مولشەرىنىڭ شامامەن 0,2% عانا كانادا شەكاراسىندا ۇستالادى، قالعاندارىنىڭ بارلىعى دەرلىك اقش-مەكسيكا شەكاراسىندا ۇستالادى.

بىراق بيىلعى جىلدىڭ قاڭتارىندا كانادانىڭ قارجىلىق بارلاۋ ءبولىمى كانادالىق ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتار قىتايدان فەنتانيل جاساۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن حيميالىق زاتتار مەن زەرتحانالىق جابدىقتاردى يمپورتتاپ، فەنتانيل وندىرۋگە كوبىرەك تارتىلعانىن حابارلادى.

فەنتانيل ساۋداسى ەكى باعىتتا دا جۇمىس ىستەيدى. 2024 جىلدىڭ العاشقى 10 ايىندا كانادانىڭ شەكارا قىزمەتى اگەنتتىگى قۇراما شتاتتارعا كىرگەن 10,8 فۋنت (4,9 كەلى) فەنتانيلدى تاركىلەگەنىن حابارلادى، ال اقش شەكارا قىزمەتى كانادادان كەلگەن 32,1 فۋنت (14,6 كەلى) فەنتانيلدى ۇستادى.

جەلتوقسان ايىندا كانادا  فەنتانيلمەن كۇرەسۋ جانە شەكارا قاۋىپسىزدىگىن نىعايتۋ ءۇشىن 1,3 ميلليارد كاناد دوللارى (900 ميلليون دوللار; 700 ميلليون فۋنت) بولۋگە ۋادە بەردى.

كايلين دەۆلين، ي ما

Abai.kz