وقىتۋشىلارعا جاسالاتىن جاعداي

ۋنيۆەرسيتەت ۇستازدارىنىڭ ەڭبەگى اسا جوعارى باعالانادى. ولاردىڭ جالاقىسىن ناقتى ايتا المايمىن، بىراق ەستۋىم بويىنشا، 5000-7000 فۋنت شاماسىندا ايلىق الادى. قازىرگى باعاممەن ەسەپتەسەك، بۇل شامامەن 3 300 000 تەڭگە مەن 4 625 000 تەڭگە اراسىندا. ياعني، كۇنكورىسكە ەركىن جەتەدى. وڭدى-سولدى ىسىراپ قىلىپ، شاشا بەرمەسەڭ، مول قور جيناۋعا دا بولادى. جوو مۇعالىمدەرى شەتەلدەردە وتەتىن عىلىمي كونفەرەنتسيالارعا ءجيى بارىپ تۇرادى. ياعني، الەمدەگى وزگە ارىپتەستەرىمەن تاجىريبە الماسۋعا جاقسى. ال وزدەرى جۇمىس ىستەيتىن ۋنيۆەرسيتەتتە «توپقا كۋراتور بول، ءىس-شارا ۇيىمداستىر» دەگەن سەكىلدى شارۋالار ولارعا جۇكتەلمەيدى.

بريتانيالىق ماماندار تەك ساباعىن بەرۋدى جانە زەرتتەۋىن جۇرگىزۋدى بىلەدى، بولدى. باسقا ارتىق ەشتەڭەگە باسىن قاتىرمايدى. ال ءتۇرلى قوعامدىق جۇمىستاردى اتقارۋعا، ءىس-شارالار وتكىزۋگە ارنايى دەپارتامەنتتەر مەن ۇيىمدار جاۋاپتى. سونداي-اق، ءار وقىتۋشىنىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە جەكە كابينەتى بولادى. 7-8 شارشى مەتر عانا شاعىن بولمە بولۋى مۇمكىن. بىراق، ەڭ باستىسى – جۇمىس ىستەيتىن، زەرتتەۋمەن اينالىساتىن ءوزىنىڭ جەكە كەڭىستىگى. ال وسىنداي جاعدايلار جاسالعان سوڭ، زەرتتەۋشىنىڭ عىلىمي جاڭالىق اشپاۋى، عىلىمدى دامىتپاۋى مۇمكىن بە؟! «وتباسىمدى قالاي اسىرايمىن»، «قوعامدىق جۇمىستارعا اتسالىسۋ كەرەك» دەگەن سياقتى نارسەلەرگە ەش ميىن اشىتپاي، عىلىممەن شۇعىلدانادى، بولدى. سوسىن بىلگەن-تۇيگەنىن شاكىرتتەرىنە ۇيرەتەدى. بار جۇمىسى – سول.

وقىتۋشىلاردىڭ ستۋدەنتتەرگە قارىم-قاتىناسى تۋرالى

مۇندا جوو مۇعالىمدەرى ءوزىن ستۋدەنتتىڭ اسا جاقىن دوسى سياقتى ۇستايدى. «مەن مۇنىڭ ۇستازىمىن» نەمەسە «مەنەن جاسى الدەقايدا كىشى بالا عوي» دەگەن سىقىلدى جوعارىدان قاراپ، قارىم-قاتىناس جاساۋ جوق. وتە كىشىپەيىل، قاراپايىم ءارى سىپايى. نامىسقا تيەتىن ءسوز ايتۋ، كەمسىتە سويلەۋ، مۇقاتۋ دەگەن نارسەلەردى كورمەيسىڭ. سويلەگەندە، بىردەڭەنى تۇسىندىرگەندە سويلەۋ مانەرىنەن اسقان جاناشىرلىق ەسىپ تۇرادى. ماعان، كەيدە ءتىپتى ولار وزدەرىن ستۋدەنتتىڭ قىزمەتشىسى ءتارىزدى كورەتىندەي اسەر قالدىرادى. مىسالى، مەيرامحاناعا بارساڭىز، داياشىلار نە ايتساڭىز دا ورىنداۋعا قۇلشىنىپ، ەلپىلدەپ تۇرادى ەمەس پە؟ مۇندا وقىتۋشىلاردان دا سونداي قارىم-قاتىناستى سەزەسىڭ. الدەنە سۇراي قالساڭ، ىنتى-شىنتىسىمەن كەڭەس بەرۋگە، باعىت-باعدار سىلتەۋگە، جالپى كومەكتەسۋگە اسىعىپ تۇرادى.

سونىمەن بىرگە، پروفەسسورلار شاكىرتتەرگە وزىندىك تەرەڭ تانىمى بار تۇلعا رەتىندە قارايدى. مىسالى، ءبىز ادەبيەت ساباعىندا ءار اپتا سايىن ءبىر شىعارمانى تالدايمىز. مۇعالىم سول تۋىندىعا قاتىستى سۇراقتار قويادى. ماگيسترانتتار كەزەك-كەزەك جاۋاپ بەرىپ، تالقىلايمىز. سوندا پروفەسسور ءبىر سەمەستر بويى بىردە-ءبىر رەت ەشكىمگە «سەنىڭ ويىڭ دۇرىس ەمەس، ول نەگىزىندە بىلاي» دەپ ايتقان ەمەس. كوزقاراسىمىزدى تەرىسكە شىعارعان كەزى جوق. كەرىسىنشە، پىكىرىمىزدى ءاردايىم قولداپ، قۋاتتاپ وتىرادى. قوسارى بولسا، اۋەلى ءبىزدىڭ ايتقانىمىزدى دالەلدەپ، ءبىزدى ماقتاپ-ماقتاپ كەلىپ، سوڭىندا ءوزىنىڭ دە ويىن جالعاپ، كەڭەسىن ايتادى. ياعني، بريتانيالىق ۇستازدار ءۇشىن ءار شاكىرتتىڭ پىكىرى قۇندى، اركىمنىڭ جەكە كوزقاراسىن سىيلايدى.

باعالاۋ جۇيەسى حاقىندا

ستۋدەنتتەردىڭ باعا قويىلاتىن جۇمىستارىن اۋەلى ساباق بەرەتىن مۇعالىم تەكسەرەدى. سوسىن سول ۋنيۆەرسيتەتتىڭ باسقا ءبىر وقىتۋشىسى ونىڭ ۇستىنەن ەكىنشى رەت قارايدى. سودان كەيىن سول جوو-دا ىستەمەيتىن، باسقا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى ءۇشىنشى رەت تەكسەرەدى. ياعني، شاكىرتتىڭ ەڭبەگى ءۇش ساتىلى تەكسەرىستەن وتەدى. بۇل مۇعالىمنىڭ باعانى تىم كوتەرمەلەپ نەمەسە كەرىسىنشە ءتۇسىرىپ، لايىقسىز باعالاۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ويلاستىرىلعان دۇنيە بولسا كەرەك. ماسەلەن، ۇستاز ءوز شاكىرتىنە 22-دەن 20 بالل قويدى دەلىك. بىراق ەكىنشى ساتىدا باسقا وقىتۋشى 15, ال سودان كەيىنگى تەكسەرىستە ءۇشىنشى پروفەسسور 14 بالل قويدى دەپ ەسەپتەيىك. دەمەك، ءبىرىنشى تەكسەرگەن مۇعالىم تىم كوتەرمەلەپ جىبەرگەن بولىپ شىعادى. ونداي جاعدايدا ادىلەتسىزدىككە بارعان قىزمەتكەرگە شارا قولدانىلۋى مۇمكىن. سوندىقتان ەشكىم تامىر-تانىستىققا نەمەسە پاراقورلىققا بارا قويمايدى. ويتكەنى، ونسىز دا جالاقىسى جوعارى، ولارعا جاسالعان جاعداي دا كەرەمەت. ايدالاداعى ءبىر ستۋدەنتتى لايىقسىز قورعاشتايمىن دەپ ءوزىنىڭ باسىن بايگىگە تىگىپ قايتسىن؟!

پلاگيات جايىندا

بىرەۋدىڭ جۇمىسىن كوشىرىپ الاتىن ستۋدەنتتەر قاتاڭ جازالانادى. ياعني، سەسسيادان قۇلاپ، جازعى سەمەسترگە قالادى. شاكىرتتەر سەمەستردىڭ باعالاۋ جۇمىسىن تاپسىرعان سوڭ، ۇستازدار اسىقپاي، ءۇش اپتا تەكسەرەدى. ناتيجە سودان كەيىن عانا بەلگىلى بولادى. ال وقۋدىڭ سوڭىندا ديسسەرتاتسيانى جازىپ وتكىزگەن سوڭ، وقىتۋشىلار شامامەن ەكى ايداي وقىپ، قاراستىرادى. اسىقپاي، زەردەلەيدى. ياعني، ايتايىن دەگەنىم – بريتانيادا ديسسەرتاتسياڭدى كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ الدىندا 10-20 مينۋت قورعاپ، باعاڭدى سول جەردە بىردەن المايسىڭ. زەرتتەۋ جۇمىسىڭدى پروفەسسورلار بىرنەشە ايلاپ وقىپ، ساپاسىن سۇزگىدەن وتكىزەدى. سول سەبەپتى، سالتاناتتى ديپلوم تابىستاۋ ءراسىمى دە كەش ۇيىمداستىرىلادى. ديپلومىڭدى وقۋدى ءبىتىرىپ كەتكەن سوڭ، ءۇش ايدان كەيىن الاسىڭ.

وزگە دە ماسەلەلەر جونىندە

ساباقتان ماڭىزدى سەبەپسىز، بەتالدى قالۋعا بولمايدى. مىسالى، ستۋدەنت اۋىرىپ قالسا، مۇعالىمنەن سۇرانىپ كەتە المايدى. وقىتۋشىنىڭ ونى ساباقتان بوساتاتىن قۇزىرەتى جوق. ءار ۋنيۆەرسيتەتتە Infohub دەگەن سەكىلدى ارنايى ءبولىم بولادى. سىرقاتتانىپ قالعان شاكىرت سوندا انىقتاماسىن وتكىزۋى ءتيىس. سودان كەيىن عانا ونىڭ ناۋقاستانىپ قالعانى راستالىپ، بازاعا ەنگىزىلىپ، ساباقتان بوساتىلادى. بۇل دا مۇعالىم مەن ستۋدەنتتەر اراسىندا تامىر-تانىستىق بولماسىن دەگەن ساقتىق شىعار. ايتپەسە، ۇستاز جانى اشىپ، شاكىرتىن بەتالدى جىبەرە بەرۋى دە مۇمكىن عوي.

سونىمەن قاتار، وتكەن پانگە، وقىلعان كۋرسقا بايلانىستى ءار سەمەستر سوڭىندا ستۋدەنتتەر اتى-ءجونىن كورسەتپەي، پىكىر (feedback) جازۋعا قۇقىلى. بۇل كەمشىلىكتەردى تۇزەتۋ ماقساتىندا جۇرگىزىلەدى. شاكىرتتەردىڭ پىكىرلەرىن جيناستىرىپ، زەرتتەپ، ەسكەرتۋلەردەن ناتيجە شىعارۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن ارنايى دەپارتامەنت بار. ستۋدەنتتەردىڭ سىن-ۇسىنىستارىن قاپەرگە الىپ، ەسكەرۋ دە دەموكراتيانىڭ ءبىر كورىنىسى بولار.

الپامىس فايزوللا

Abai.kz