وتكەن اپتادا قازاقستان قوعامىندا ايتارلىقتاي جاڭالىق بولىپ قالدى. قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆقا مەملەكەتتە ماڭگىلىك پرەزيدەنت بولىپ قالا بەرىڭىز دەگەن ۇسىنىستار ايتىلدى. وسىعان وراي ءبىز ەلدى ماڭگىلىك بيلەۋگە ۇمتىلعان تۇلعالار تۋرالى جازىلعان تاريح بەتتەرىنە شولۋ جاساماقپىز.

تاريحتاعى ماڭگىلىك بيلەۋشىلەر

العاشقى ماڭگىلىك بيلەۋشى ب.ز. دەيىنگى 45 جىلى گاي يۋلي تسەزار بولعان. ودان كەيىن 1802 جىلى ناپولەون بوناپارت ماڭگىلىك العاشقى كونسۋل بولىپ اتالعان. ارتىنشا ەلدى ومىرباقي بيلەگىسى كەلگەن تۇلعالار ءتىزىمى ارتا تۇسەدى. بىراق ولاردىڭ كوبى تاقتا ءومىرىنىڭ اياعىنا دەيىن وتىرا الماي كەتكەن ەكەن. قايسىبىرى تاقتان قۇلاعان. قايسىبىرىنىڭ ومىرىنە قارسىلاستارىنىڭ تاراپىنان قاستاندىق جاسالعان.

تالەيىنە ەرەكشە تاعدىر بۇيىرىپ، ەلدى عۇمىرلارىنىڭ اياعىنا دەيىن بيلەگەن ادامدار بۇل: راففاەل كاررەرا (گۆاتەمالا), فرانسۋا ديۋۆالە (گايتي), حوسە گاسپار رودريگەس دە فرانسيا (پاراگۆاي), يندونەزيا پرەزيدەنتى سۋكارنو (1963 جىلى سۋكارنو ۋاقىتشا كەڭەستىك كونگرەسستىڭ شەشىمىمەن يندونەزيانىڭ ماڭگىلىك پرەزيدەنتى بولىپ سايلانعان), ساپارمۇرات نيازوۆ (بىراق قوعامدا س.نيازوۆتىڭ ءولىمى تۋرالى ءار ءتۇرلى ۆەرسيالار بار) جانە يۋگوسلاۆيانىڭ العاشقى پرەزيدەنتى يوسيپ بروز تيتو بولدى.

وتكەن اپتادا قازاقستان قوعامىندا ايتارلىقتاي جاڭالىق بولىپ قالدى. قازاقستان پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆقا مەملەكەتتە ماڭگىلىك پرەزيدەنت بولىپ قالا بەرىڭىز دەگەن ۇسىنىستار ايتىلدى. وسىعان وراي ءبىز ەلدى ماڭگىلىك بيلەۋگە ۇمتىلعان تۇلعالار تۋرالى جازىلعان تاريح بەتتەرىنە شولۋ جاساماقپىز.

تاريحتاعى ماڭگىلىك بيلەۋشىلەر

العاشقى ماڭگىلىك بيلەۋشى ب.ز. دەيىنگى 45 جىلى گاي يۋلي تسەزار بولعان. ودان كەيىن 1802 جىلى ناپولەون بوناپارت ماڭگىلىك العاشقى كونسۋل بولىپ اتالعان. ارتىنشا ەلدى ومىرباقي بيلەگىسى كەلگەن تۇلعالار ءتىزىمى ارتا تۇسەدى. بىراق ولاردىڭ كوبى تاقتا ءومىرىنىڭ اياعىنا دەيىن وتىرا الماي كەتكەن ەكەن. قايسىبىرى تاقتان قۇلاعان. قايسىبىرىنىڭ ومىرىنە قارسىلاستارىنىڭ تاراپىنان قاستاندىق جاسالعان.

تالەيىنە ەرەكشە تاعدىر بۇيىرىپ، ەلدى عۇمىرلارىنىڭ اياعىنا دەيىن بيلەگەن ادامدار بۇل: راففاەل كاررەرا (گۆاتەمالا), فرانسۋا ديۋۆالە (گايتي), حوسە گاسپار رودريگەس دە فرانسيا (پاراگۆاي), يندونەزيا پرەزيدەنتى سۋكارنو (1963 جىلى سۋكارنو ۋاقىتشا كەڭەستىك كونگرەسستىڭ شەشىمىمەن يندونەزيانىڭ ماڭگىلىك پرەزيدەنتى بولىپ سايلانعان), ساپارمۇرات نيازوۆ (بىراق قوعامدا س.نيازوۆتىڭ ءولىمى تۋرالى ءار ءتۇرلى ۆەرسيالار بار) جانە يۋگوسلاۆيانىڭ العاشقى پرەزيدەنتى يوسيپ بروز تيتو بولدى.

سونداي-اق كحدر پرەزيدەنتى كيم ير سەن سەكىلدى بيلەۋشىلەر فيكتيۆتى سايلاۋلار ارقىلى قايرا سايلانىپ، ءىس جۇزىندە ەلدى عۇمىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن بيلەگەندەردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. كيم ير سەن 1994 جىلى قايتىس بولعاننان كەيىن كحدر-ىڭ ماڭگىلىك پرەزيدەنتى دەپ تانىلدى.

مەملەكەتتى ماڭگىلىك بيلەگىسى كەلىپ، بىراق حالىقتىڭ قولداۋىن الا الماي «ارماندا» وتكەندەردە بولدى. ولار: كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى موبۋتۋ سەسە سەكو (1972 ج.), لەننوكس سەبە (وار), ۋگاندا پرەزيدەنتى يدي امين، تۋنيس پرەزيدەنتى حابيب بۋرگيبا، ەكۆاتوريالدى گۆينەيا بيلەۋشىسى فرانسيسكو ماسياس نگەما.

تاعى ءبىر قىزىق ءجايت، بۇل ماڭگىلىك بيلەۋشىلەر  پرەزيدەنتتىكتەن باسقا دا بىرقاتار جوعارعى لاۋازىمداردا بولعان. مىسالعا، ورتالىق افريكا رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى بوكاسسا بۇل لاۋازىمنان باسقا وزىنە ۇكىمەت توراعاسى، ۇلتتىق قورعانىس ءمينيسترى، اقپارات ءمينيسترى، سونداي-اق مەملەكەتتەگى جالعىز عانا رۇقسات ەتىلگەن «قارا افريكانىڭ الەۋمەتتىك ەۆوليۋتسياسى قوزعالىسى» اتتى ساياسي پارتيانىڭ توراعاسى بولعان ەكەن.

ماڭگىلىك پرەزيدەنتتەردىڭ تاقتان قۇلاۋى

جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، «ماڭگىلىك» پرەزيدەنتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى تاقتان قۇلاتىلعان نەمەسە بەلگىسىز ءبىر سەبەپتەرمەن قايتىس بولعان كورىنەدى.

مىسالعا، كونگو دەموكراتيالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى موبۋتۋ سەسە سەكو 1996 جىلى حالىقتى جاپپاي كوتەرىلىسكە الىپ شىققان  وپپوزيتسياعا قارسى ەش قارسىلىق تانىتا الماي ەلىنەن قاشۋعا ءماجبۇر بولدى. موبۋتۋ قاشىپ ءجۇرىپ فرانتسيا مەن توگودان ساياسي باسپانا سۇراپ، بىراق ونى الا المادى. اقىرىندا ەكس-ديكتاتور ماروككودا قالىپ، جارتى جىلدان كەيىن اۋىرىپ قايتىس بولىپتى.

ال 1912 جىلدان باستاپ قىتاي رەسپۋبليكاسىنىڭ ماڭگى پرەزيدەنتى بولعىسى كەلگەن يۋان شيكاي باستاپقىدا مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق كەڭەسىن تاراتىپ، بيلىكتىڭ بارلىق تارماقتارىن وزىنە قاراتقىسى كەلگەن. قانشاما ادام رەپرەسسياعا ۇشىراپ، مەملەكەتتىڭ كوكەيكەستى ماسەلەلەرى شەشىلمەۋىنە بايلانىستى 1915 جىلى بۇرىنعى ماجبۇرلىكپەن تاراپ كەتكەن ۇلتتىق كەڭەستىڭ مۇشەلەرى بىرىگىپ حالىقتى كوتەرىپ شيكايدى تاقتان تۇسىرگەن بولاتىن.

1960 جىلى گايتيدىڭ العاشقى پرەزيدەنتى بولعان كۆامە نكرۋما  گايتيدىڭ ماڭگىلىك پرەزيدەنتى بولعىسى كەلگەن. 1964 جىلى مەملەكەتتە ءبىر پارتيالىق جۇيەنى ەنگىزىپ، ورنىقتىرۋىنىڭ ارقاسىندا نكرۋما گايتيدىڭ ماڭگىلىك پرەزيدەنتى بولىپ تانىلعان. بىراق 1966 جىلى گايتيدە وپپوزيتسيانىڭ اسكەري توڭكەرىسىنەن كەيىن تاقتان ۇشتى. بۇل توڭكەرىستىڭ نەگىزگى ۇرانى «اۆتوريتارلى رەجيمگە قارسى - دەموكراتيالى باسقارۋ ءۇشىن» دەپ اتالعان. ءوز مەملەكەتىنەن قاشقان نكرۋما گۆينەياعا بارىپ ساياسي باسپانا الىپ، ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇندەرىن دە سوندا وتكىزىپتى.

جوعارىداعى بيلەۋشىلەردىڭ اراسىندا ءسوز بوستاندىعىن اياققا تاپتاپ، ساياسي جارىستاردا ءادىل باسەكەلەستىككە جول بەرمەي، ەلدەگى ازات ويلى ادامداردى ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتقاندارى دا بار. ماڭگىلىك بيلەۋشىلىردىڭ قاتارىنان الايدا، ەلىنىڭ اتىن المەگە ايگىلەپ، داڭقىن اسىرعاندار دا تابىلادى.

گاي يۋلي تسەزار. ريم دەرجاۆاسىنىڭ عۇلاما باسشىسى ءوز زامانىندا بيلىگىن سولتۇستىك اتلانتيكاعا دەيىن كەڭەيتىپ، بۇگىنگى فرانتسيا اۋماعىنا دەيىن باعىندىرعان. سونداي-اق ارقاشان مەملەكەتىنىڭ تەرريتورياسىن كەڭەيتىپ وتىرعان.

ناپولەون بوناپارت. بوناپارت ءوز كەزەڭىندە فرانتسيانى الەمدىك دەرجاۆاعا اينالدىرىپ، الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن تۇلعا بولاتىن.

ەلدى ماڭگىلىك بيلەگىسى كەلەتىن تۇلعالار افريكا قۇرلىعىنىڭ ەڭ قۇلدىراعان ەلدەرىنەن شىعىپ وتىرىپتى. تاعى دا نازار اۋدارىڭىز، ولار: گانا، زاير، مالاۆي، ەكۆاتوريالدى گۆينەيا، تۋنيس، يندونەزيا.