قازاقستاندا 90-جىلدارى ورىن العان «جاپپاي جەكەشەلەندىرۋدىڭ» كەسىرىنەن اۋىل حالقى جۇمىس ىزدەپ قالاعا بوسىپ، ەسكى مەكەندەردەگى قارا شاڭىراقتىڭ قاڭىراپ قالعانى بەلگىلى. «ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتى ارتتى» دەلىنگەن سوڭعى 20 جىلدا دا وڭىپ تۇرماپتى.

عاسىر باسىندا، ناقتى ايتقاندا 2003 جىلى ەلدە 7 689 اۋىلدىق ەلدى مەكەن بولعان ەكەن. 10 جىل وتكەندە بۇل كورسەتكىش 6828-گە ءتۇسىپتى. بۇگىندە  ودان قىسقارىپ 6147 اۋىل مەن اۋىلدىق وكرۋگ قالىپتى.

ياعني، 20 جىل ىشىندە قازاق دالاسىندا 1542 اۋىل جويىلعان. وكىنىشتىسى بۇل ءۇردىس ءالى دە توقتاماي تۇر ەكەن. پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆتىڭ ايتۋىنشا ەلىمىزدە اي سايىن كەم دەگەندە 3 اۋىل قازاقستان كارتاسىنان وشەدى ەكەن.

«جالپى، 2025 جىلعى 1 قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا وبلىس اكىمدىكتەرىنىڭ جەدەل دەرەكتەرىنە سايكەس، رەسپۋبليكادا 6 147 اۋىلدىق ەلدى مەكەن (اەم) بار. ولاردا 7,5 ملن ادام تۇرادى. بۇل ەلىمىزدەگى جالپى حالىق سانىنىڭ 37%-ىن قۇرايدى. سوڭعى 5 جىلدا اەم سانى 194 بىرلىككە ازايدى: 6 341-دەن 6 147-گە دەيىن. سونىڭ ىشىندە مىسالى، شقو-دا 13 اەم، سقو-دا 45 اەم جابىلعان. تەك پاۆلودار وبلىسىندا عانا جابىلعان اۋىل جوق!» – دەدى ولجاس بەكتەنوۆ.

ۇكىمەت باسشىسىنىڭ سوزىنشە، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار نەگىزىنەن تۇرعىندارىنىڭ سانى 50 ادامنان كەمىپ قالعان اۋىلداردى جابۋ بويىنشا جۇمىس جۇرگىزەدى. ونداي دەپرەسسيۆتى اۋىلداردىڭ تۇرعىندارىنا ءوز اۋىلدارىندا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قالۋىنا رۇقسات بەرىلەدى. بىراق ويتكەن جاعدايدا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ كوبىنەن قاعىلادى، ۋاقىتىلى الا المايدى. اۋىرىپ-سىرقاسا، جەدەل جاردەم بارمايدى.

ەگەر قونىس اۋدارامىن دەسە، جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر كوشۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قولداۋ، سونىڭ ىشىندە تۇرعىن ءۇي بەرۋ جانە جاڭا ورنىندا جۇمىسقا ورنالاستىرۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنۋى قاجەت.

ۇكىمەتباسى اۋىلدىڭ قاراڭ قالىپ، كەرى كەتۋىنىڭ بىرنەشە نەگىزگى سەبەبىن اتادى: اۋىلدىڭ ۇلكەن بولىگىندە ينفراقۇرىلىم تاپشى. عىلىم، تەحنيكا، تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەر اۋىلعا جەتپەيدى. جۇمىسسىزدىقتىڭ «كوكەسى» اۋىلدا. بۇعان قوسا، «يندۋستريالىق جانە وندىرىستىك پروگرەسس اسەرىنەن تۋىنداعان ۋربانيزاتسيا» كۇشەيگەن.

تاعى ءبىر سەبەپ: 2023 جىلدان بەرى «جايلى مەكتەپ»، «اۋىلدا دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ»، «اۋىل – ەل بەسىگى»، «اۋىل اماناتى»، «ديپلوممەن اۋىلعا» جانە باسقا دا اۋىل ءومىرىنىڭ ءتۇرلى سالالارىنا قاتىستى باعدارلامالىق قۇجاتتاردىڭ كەيبىر ەرەجەلەرىن قامتيتىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋىلدىق اۋماقتارىن دامىتۋدىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلسە،

«قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەت اۋىلدىق اۋماقتاردى دامىتۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن قاراستىرۋدا. سونىڭ اياسىندا «اۋىل – ەل بەسىگى» مەن «اۋىل اماناتى» جوبالارىن «اۋىل اماناتى» رەتىندە ءبىر باعدارلاماعا بىرىكتىرۋ قاراستىرىلادى. جاڭا فورمات اۋىلداردى كەشەندى دامىتۋدى قامتاماسىز ەتەدى، وعان مىنالار كىرەدى: ينجەنەرلىك جانە الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، بيزنەس وبەكتىلەرىنە كوممۋنيكاتسيا تارتۋ، كاسىپكەرلىكتى قولداۋ، ونىمدەردى ساقتاۋ، وڭدەۋ، قاپتاۋ جانە وتكىزۋ ءۇشىن يندۋستريالىق شاعىن ايماقتار قۇرۋ»، – دەيءدى ۇكىمەت باسشىسى بەكتەنوۆ.

«اتالعان باعدارلمالاردىڭ اتيجەسى دە جامان ەمەس. بىراق ءبىر-ەكى باعدارلاما قازاقستاننىڭ بارلىق اۋىلدارىن گۇلدەندىرىپ جىبەرە المايدى» دەگەن پىكىردە دەپۋتات رينات زايىتوۆ.

ونىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە اۋىل تۇرعىندارى ءوز كۇنىن ءوزى كورۋ ءۇشىن قانداي دا ءبىر ءىس باستايىن دەسە كەدەرگىگە تاپ بولادى. مال باعىپ، ەگىن وسىرەيىن دەسە – جەر، كاسىپ باستايىن دەسە – قارجى، قاجەتتى ينفراقۇرىلىم تاپپايدى.

«تۇرعىندارىن بىلاي قويىپ، اۋىلدىڭ اكىمىندە قاراپايىم قاجەتتىلىكتەردى وتەيتىن بيۋدجەتى دە، تەحنيكاسى دا، پارمەن دە جوق. اۋىلداردى وسىنداي كۇيگە جەتكىزگەن سوڭ، اۋىل حالقىنا «نەگە كوشتىڭ؟» دەپ قاي بەتىمىزبەن ايتامىز؟! الداعى ۋاقىتتى اباي وبلىسىنىڭ اياگوز اۋدانىندا 10-نان استام اۋىلدى جاپقالى جاتىر. ونىڭ الدىن الۋعا تالپىنىپ جاتقان ءبىر لاۋازىمدى تۇلعا جوق. قازاق ءوز تامىرىن ءوزى بالتالاسا، قالاي گۇلدەمەك؟! جوق، الدە بۇل ارەكەتتەردىڭ ارى جاعىندا حالىقتىڭ ءبارىن ءماجبۇرلى تۇردە قالاعا كوشىرۋ دەگەن جىمىسقى ساياسات بار ما؟ اۋىلداردى ساقتاۋ ارەكەتىن قاشان جاسايمىز؟ اۋىل بولماسا – قازاق، قازاق بولماسا مەملەكەتتىڭ دە بولمايتىنى انىق قوي»، – دەدى ماجىلىسمەن.

دەپۋتات زايىتوۆ «اۋىلدا جاستاردى تۇراقتاندىرۋعا باعىتتالعان جۇمىس جوسپارىن قۇرىپ، ونى اۋىلدىق جاستارعا جەتكىزۋدى» ۇسىندى. ونىڭ بۇل باستاماسى دا جۇزەگە اسپايتىن بولدى.

«جاستاردى اۋىلدىق جەرلەردە تۇراقتاندىرۋ جانە ولاردىڭ ەڭبەك نارىعىنداعى بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا كەلەسى شارالار جۇرگىزىلۋدە: جۇمىسسىز تۇرعىنداردى انىقتاۋ ماقساتىندا ءموبيلدى توپتار، مانساپ ورتالىقتارى جوعارى جانە كاسىپتىك-تەحنيكالىق وقۋ ورىندارىنا، ادام كوپ جينالاتىن جەرلەرگە، شالعاي ەلدى مەكەندەرگە بارادى. بوس ورىندار جارمەڭكەلەرى جانە جۇمىسقا ورنالاسۋ بويىنشا كەڭەس بەرەدى. وسىعان بايلانىستى اۋىلدىق جەرلەرگە جاستاردى تۇراقتاندىرۋ جانە قونىس اۋدارتۋ بويىنشا قوسىمشا قۇجات ازىرلەۋ قاجەت ەمەس دەپ پايىمدايمىز»، – دەدى ۇكىمەت باسشىسى بەكتەنوۆ.

Abai.kz