“بIرجان سال” قازاقتىڭ رۋحىن كوتەرەدI
«بiرجان سال» فيلمiنiڭ پرەمەراسى بولاتىن كۇنi «الاتاۋ» كينوتەاترىندا ينە شانشار ورىن بولعان جوق. زالدىڭ iشi لىق تولى. ەكi جاعىندا دا سiرەسكەن كورەرمەن. ءبارiنiڭ نازارى ەكراندا. سiرەسكەن قالپى، ەكi ساعاتتان اسا ۋاقىت، تاپجىلماستان فيلمدi تاماشالادى. دەمەك، كورەرمەنگە فيلم ۇنادى. كوپتەن iزدەگەنiن تاپتى. ءدال وسىنداي جاعداي «كوشپەندiلەر» فيلمiنiڭ پرەمەراسىندا دا بولعان. وندا دا «الاتاۋدىڭ» كينو زالىندا ينە شانشار ورىن بولماعان ەدi. داقپىرتى باسىم بولعان فيلمدi كورۋگە قۇمارتقاندار كوپ بولىپ ەدi. بۇل جولى كورەرمەن «كوشپەندiلەرگە» قاراعاندا، جاقسى اسەردە قالعانداي كورiندi ماعان. وندا كوپشiلiكتiڭ كوڭiلiندە «اتتەگەن-اي» باسىم بولىپ ەدi, بۇل جولى ولاردىڭ بويىنان «بارەكەلدiنi» بايقادىق. شولiركەپ كەلiپ، سۋساپ وتىرعان كورەرمەن قۇدىقتىڭ سۋىن قانىپ iشكەندەي بولدى.
«بiرجان سال» فيلمiنiڭ پرەمەراسى بولاتىن كۇنi «الاتاۋ» كينوتەاترىندا ينە شانشار ورىن بولعان جوق. زالدىڭ iشi لىق تولى. ەكi جاعىندا دا سiرەسكەن كورەرمەن. ءبارiنiڭ نازارى ەكراندا. سiرەسكەن قالپى، ەكi ساعاتتان اسا ۋاقىت، تاپجىلماستان فيلمدi تاماشالادى. دەمەك، كورەرمەنگە فيلم ۇنادى. كوپتەن iزدەگەنiن تاپتى. ءدال وسىنداي جاعداي «كوشپەندiلەر» فيلمiنiڭ پرەمەراسىندا دا بولعان. وندا دا «الاتاۋدىڭ» كينو زالىندا ينە شانشار ورىن بولماعان ەدi. داقپىرتى باسىم بولعان فيلمدi كورۋگە قۇمارتقاندار كوپ بولىپ ەدi. بۇل جولى كورەرمەن «كوشپەندiلەرگە» قاراعاندا، جاقسى اسەردە قالعانداي كورiندi ماعان. وندا كوپشiلiكتiڭ كوڭiلiندە «اتتەگەن-اي» باسىم بولىپ ەدi, بۇل جولى ولاردىڭ بويىنان «بارەكەلدiنi» بايقادىق. شولiركەپ كەلiپ، سۋساپ وتىرعان كورەرمەن قۇدىقتىڭ سۋىن قانىپ iشكەندەي بولدى.
فيلمدi بiز دە كوردiك. بiردە قينالىپ، بiردە مۇڭايىپ، بiردە اياپ، بiردە جۇرەگiڭ اۋىرىپ، بiردە كۇلiپ، بiردە قۋاندىق. ەكi ساعات بويى ادام الگi فيلممەن بiرگە ءارتۇرلi كۇيزەلiستi, قۋانىشتى باستان كەشiردi. ويتكەنi, بۇل فيلمنەن ادامداردىڭ، قازاقتىڭ ونەرiنiڭ تاعدىرىن كوردiك. ونەر ادامىنىڭ قينالىسىن بايقادىق، تابيعات بەرگەن دارىنىنىڭ تالانتىنا باس ۇردىق. كورەرمەننiڭ ءبارiن وسىنداي اسەرگە بولەگەن نە قۇدiرەت؟ ارينە، بۇل كينونىڭ قۇدiرەتi. قازاق كينو ونەرiنiڭ قۇدiرەتi بولار، بالكiم. فيلم بiتكەننەن كەيiن، ءار كورەرمەننiڭ بويىندا ءارتۇرلi سەزiم كەتتi. مۇمكiن، قۋانىش سەزiمi, مۇمكiن، قينالىس شىعار... قۋاناتىنى، كوپتەن بەرi اڭساپ جۇرگەن فيلم دۇنيەگە كەلدi. قينالىسى، قازاقتىڭ بiرجانىنىڭ تاعدىرىنىڭ، ادام تاعدىرىنىڭ مۇنشاما ازاپتى جولمەن وتكەنiنە ادامداردىڭ كiناسiنiڭ كوپ ەكەندiگiن ۇقتى. ونەردi, اقىندى قادiرلەمەيتiن قوعامدى كوردi...جالپى، فيلم كوپشiلiكتiڭ كوڭiلiنەن شىققان سياقتى. دابىرلاسا شىعىپ جاتقان كورەرمەننiڭ پiكiرi دە وسىعان سايادى. جەكە-جەكە توقتاتىپ، پiكiرiن بiلۋدiڭ دە قاجەتi بولعان جوق. ولاردىڭ كوڭiل-كۇيiنەن وسىنى سۇراماي-اق، ۇعۋعا بولادى.
ارينە، فيلمنiڭ جاقسى بولۋى رەجيسسەرگە دە، اكتەرگە دە، ستسەناري اۆتورىنا دا بايلانىستى. بiراق، اۋىر جۇكتi كiم كوبiرەك ارقالادى ەكەن؟ بiزدiڭ كوكەيiمiزدە وسى ساۋال تۇردى. قانشا دەگەنمەن، بiرجاننىڭ بەينەسiن جاساۋدا ستسەناري اۆتورىنىڭ رولi از بولماعان سياقتى. وسى تۇرعىدا، «بiرجان سالدىڭ» ستسەناريiن جازعان تالاسبەك اسەمقۇلوۆقا بiرەر ساۋال تاستاعان ەدiك.
- تالاسبەك اعا، «بiرجان سالعا» قالاي كەلدiڭiز؟ ستسەناريدi الدىن-الا جازدىڭىز با، الدە ارنايى تاپسىرىس بولدى ما؟
- 2003 جىلى كوكتەمدە بەلگiلi سىنشى، ونەرتانۋشى ءاليا بوپەجانوۆا ماعان حابارلاسىپ، «كەزدەسەيiك» دەدi. كەزدەستiك. سول كەزدەسۋدە ءاليا: «دوسحان جولجاقسىنوۆتى جاقسى بiلەسiڭ. ول «بiرجان سال تۋرالى فيلم تۇسiرسەم، بiرجاندى ويناسام» دەپ ءومiر بويى ارمانداپ كەلەدi. بiراق، قولىنا جاقسى ستسەناري تۇسپەپتi. بiرلi-ەكiلi ادام جازىپ بەرگەن ەكەن، ونى ۇناتپاپتى. سول ستسەناريدi سەن جازساڭ قالاي بولادى؟» دەدi. ونىڭ الدىندا «كوشپەندiلەرگە» قاتىسقام. فرانتسياعا دا بiرلi-ەكiلi ستسەناري جازىپ جiبەرگەم. بiراق، تۇسiرمەدi. «كوشپەندiلەردەن» جەڭiلiپ قالدىم. ول جولى يبراگيمبەكوۆ جەڭدi. ءاليا بوپەجانوۆاعا «جارايدى» دەدiم. كوكتەمنiڭ جاقسى بiر كۇنiندە فۋرمانوۆ پەن قابانباي كوشەسiنiڭ قيىلىسقان جەرiندە اسىلبەك ىقسان، دوسحان بار، ۇشەۋمiز كەزدەستiك. دوسحان: «ال، جiگiتتەر، وسىنداي شارۋا، جازا الاسىڭدار ما؟» دەدi. سوسىن مەن: «جارايدى، كورەيiك» دەدiم. ءوزiم شىعىستىڭ ازاماتىمىن، بiزدiڭ جاقتا بiرجاننىڭ اندەرiن كوپ ورىندايدى. «بiرجان-سارانىڭ ايتىسىن» دا جاقسى بiلەم دەگەندەي، «جاقسى» دەپ، ءوز كەلiسiمiمدi بەردiم. ارادا ءۇش-ءتورت اي وتكەننەن كەيiن اسىلبەك ىقسان: «تاكە، مەنiڭ ۋاقىتىم جوق ەكەن. وسى جوبادان شىعىپ قالايىن» دەدi. سودان اسىلبەك كەتiپ قالدى. ارينە، بiرجاندى بiلەم. بiراق، بiلگەنiڭمەن، ونى زەرتتەۋ ارتىق بولمايدى عوي. بiرجان تۋرالى تiكەلەي جازىلعان، جاناما بەرiلگەن 60 شاقتى دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا بار ەكەن. بiرەۋلەر بiرجان تۋرالى ارنايى جازعان، بiرەۋلەر جاناما دەرەكتەردە بەرiپ كەتكەن، ەكi ايدىڭ iشiندە وسىنىڭ ءبارiن قاراپ شىقتىم. ەڭ ۇلكەن دەرەكتi بiرجاننىڭ ءوزiنiڭ پوەزياسىنان تاپتىم. كiممەن دوستاسقانى، كiممەن جاۋلاسقانى پوەزياسىنان ءبارi انىق كورiنiپ تۇر. ءسويتiپ، ستسەناريدi جازۋعا 2004 جىلدىڭ كوكتەمiندە وتىردىم. توقتاۋسىز جيىرما كۇن جازدىم. باستىردىم، ءويتتiم-ءبۇيتتiم، سوڭىندا دايىن بولعاننان كەيiن دوسحانعا اپارىپ بەردiم. دوسحان العاشىندا توسىرقاپ قالدى. ءوزiنiڭ ويىندا ءومiر بويى ايالاپ جۇرگەن، وبرازىن جاساپ العان بەينە بار عوي. مەن بۇعان قايشى كەلگەن بولۋىم كەرەك. «تۇسiنبەدiم عوي» دەدi. سوسىن: «اعا، بiر وقىعان بولمايدى. كەمiندە ەكi-ءۇش رەت وقۋ كەرەك» دەدiم. مۇنداعى وقيعالاردىڭ بiرازى راس. جانبوتامەن بiرگە ءجۇرiپ-تۇرعانى، ازنابايدان تاياق جەگەنi... كوپ كوڭiلدەسiنiڭ iشiنەن ماقپال دەگەن قىزدى تاڭداپ الدىق. ونىڭ ءبارiن كورسەتiپ جاتپايسىڭ عوي. ءلايلiمدi سوڭعى ماحابباتى قىپ تاڭدادىم. بۇكiل ءومiرiنiڭ ءبارiن ايتۋ شارت ەمەس. سوڭعى ەكi جىلىن الۋعا تىرىستىم. دوسحان وقىپ بولىپ: «مىنا جەرiن مىنانداي ەكەن، انا جەرi انانداي ەكەن» دەپ جاتىر. «سiزدiڭ كوزiڭiز ۇيرەنبەي جاتىر. ءبارiن باسىنان اياعىنا دەيiن قايتا وقىڭىز» دەدiم. ارادا بiر اي وتكەننەن كەيiن قايتا تەلەفون شالىپ تۇر. «مىناۋىڭ كەرەمەت ەكەن» دەدi. بiر ايدىڭ iشiندە پiكiرi وزگەرگەن.
- مۇمكiن، بiرەۋلەرمەن اقىلداسقان شىعار. وقىتقان دا بولار.
- ول دا مۇمكiن. ستسەناريدi مۇحتار ماعاۋين وقىپتى. ماعاۋين ستسەناريدiڭ سوڭعى جاقتارىن سىزىپ تاستادى. باتىستىڭ كينولارىنان قاراساق، 20 جىل وتە مە، 40 جىل وتە مە، باس كەيiپكەرلەر قايتا كەزدەسiپ جاتادى. ستسەناريدە بiرجاننىڭ جانىندا جۇرگەن اتقوسشى (ول دا ويدان شىعارىلعان) بايكەنجە ارادا قىرىق جىل وتكەننەن كەيiن لايلiممەن كەزدەسەدi. بايكەنجە شال، ءلايلiم كەمپiر بولعان. بiرiن-بiرi تانىپ، بiرجاندى اڭگiمە قىلىپ، ەسكە الىپ وتىرادى. مۇحتار ماعاۋين وقىپ شىقتى دا، «مىنانى الىپ تاستاڭدار، بiرجاننىڭ ءومiرi ءوزiنiڭ ءانi سياقتى اياقتالۋى كەرەك، شورت كەسiلۋi كەرەك. ودان كەيiنگi اڭگiمەنiڭ تۇككە كەرەگi جوق» دەدi. سوڭعى جاعىن ماعاۋيننiڭ پiكiرiمەن الىپ تاستادىق. ودان دا بولەك، حابارى بار ساۋاتتى دەگەن بiرنەشە ازاماتتارعا وقىتتى. ولار دا «جاقسى» دەگەن پiكiر بەردi. بiراق، فيلمنiڭ «قازاقفيلمدەگi» جولى اۋىر بولدى. باسشىلىقتا سەرگەي ءازiموۆ وتىردى. ول شىنىن ايتۋ كەرەك، قارسى بولدى. ودان كەيiن بiرەۋلەردi اۆتور ەتiپ، قاباتتاستىرىپ قويدى. امال-جوق، ديرەكتور ايتقان سوڭ كونەسiڭ. ءبارiن كوتەرiپ الدىق. ەڭ باستىسى، فيلم جارىققا شىقسىن دەپ ويلادىق. ءوتتi, بەكiتiلدi. كۇندەردiڭ كۇنiندە ءازiموۆتiڭ ورنىنا قاشاعانوۆا كەلدi. جولدان قوسىلعانداردىڭ ءبارiن شىعارىپ تاستادىق. ويتكەنi, ولاردان ەشقانداي پايدا جوق. ولارعا قاراعاندا جازۋشىلار كوش بيiك. ويتكەنi, ولار وقيعانى قۇراي بiلەدi. ادام تاعدىرىن كورسەتە بiلەدi. كينوستۋديادا وتىرعانداردىڭ كوبi ماسكەۋدە بiتiرiپ، ديپلوم الىپ كەلگەن. بولدى. ودان باسقا ەشنارسەسi جوق. دوسحان ايتەۋiر تۇسiرiلەتiنiنە سەندi. سەنگەننەن كەيiن، iشتەي دايىندالا باستادى. جۇيرiك اتتاردى، ەرتوقىمداردى دايارلادى. اسiرەسە، قىتايدان، موڭعوليادان كەلگەن قازاقتار كەرەمەت ەرتوقىمدار الىپ كەلگەن عوي. سولاردى الىپ كەلدi. ەكi قاسقىر دايىندادى. كەيiن ول قاسقىرلارى قاشىپ كەتتi, سودان كەيiن Iشكi iستەر مينيسترلiگiنiڭ بiر قاسقىرىن الىپ، قاشىپ كەتپەسiن دەپ، شىنجىرلاپ، ۇستاپ جiبەرمەي وتىرعان. ءبارiن ءتۇسiرiپ بولعاننان كەيiن، شىنجىردى كورسەتپەي، كومپيۋتەرمەن الىپ تاستايدى ەكەن عوي. فيلمدە قاراساڭىز، شىنجىرسىز قاشىپ بارا جاتقان سياقتى. كاستينگ وتە كەرەمەت بولدى. ونى جاريالاعان جوق. ءوزi سەنiپ، ءوزi بiلەتiن ادامدارىن شاقىرتىپتى. كوپ كiسi كەلiپتi. سولاردىڭ اراسىنان اكتەرلەردi iرiكتەپ، تاڭداپ الىپتى. ارينە، بەلگiلi اكتەرلەردەن بiرازى ءتۇستi. ءسابيت ورازباەۆ، سايات مەرەكەنوۆ، بولات ءابدiلمانوۆ سياقتى اكتەرلەردi ءتۇسiردi.
- كينو ءتۇسiرiلiپ جاتقاندا، باسى-قاسىندا ءجۇردiڭiز بە؟
- نەگiزi قاتىسۋىم كەرەك ەدi. ءتۇسiرiلۋ بارىسىندا كەيدە بiر نارسەنi وزگەرتۋگە تۋرا كەلەدi. مەن اۋىرىپ بارا المادىم. بiراق، «تەلەفونىڭدى وشiرمە» دەپ ايتتى. كۇنi-ءتۇنi تەلەفونىم قوسۋلى تۇردى. ۇزدiكسiز تەلەفون شالادى. كوكشەتاۋدا بۋرابايدىڭ ارجاعىندا مايبالىق دەگەن جەر بار ەكەن. جەرگiلiكتi اۋدان سول جەردi بوساتىپ بەرگەن عوي. مال جايىلمايدى، جان-جاعىن قورشاپ تۇرادى. سول جەردە ءتۇسiرiلدi. بەلگiلi اكتەرلەر ءتۇستi. وبلىستىق دراما تەاترلاردان دا اكتەرلەر قاتىستى. بۇرىن بەلگiسiز، وزدەرiنiڭ ونەرiن كورسەتە الماي جۇرگەن اكتەرلەر ءتۇستi. ماسەلەن، ازنابايدىڭ رولiنە تۇسكەن اكتەر تولەن قۋانىشەۆ قانداي وينادى؟ وكiنiشكە قاراي، فيلمنەن كەيiن قايتىس بولىپ كەتتi. اتىراۋدىڭ وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ كوركەمدiك جەتەكشiسi ەكەن. كولباي-جانباي دەگەن اعايىندى بايلاردىڭ كولبايىنىڭ رولiنە تالدىقورعانداعى وبلىستىق دراما تەاتردىڭ ساعىندىق دەگەن اكتەرi بار، سول وينادى. دوسحان جولجاقسىنوۆ فيلمدi تۇسiرۋگە ۇزاق دايىندالدى. تiپتi, ۇستەرiنە كيەتiن كيiمدەرiن كەرەمەت دايىندىقپەن تiككەن. بiرجان تاياق جەگەننەن كەيiن جۇباي دەگەن سەرiلەردiڭ بiرi كەلiپ، ارىزدانادى عوي. سوندا جۇرت بايقادى ما، بايقامادى ما بiلمەيمiن، جۇبايدىڭ كيگەن شالبارى كۇدەرiدەن تiگiلگەن شالبار. ءداستۇرلi كيiم. باياعىدا «جاۋشى» دەگەن كينودا ماسقارا بولعان. توي بولىپ جاتقاندا، بiر كiسi فابريكانىڭ دومبىراسىن تارتىپ وتىرادى. ۇيات ەمەس پە؟ دوسحان بەلگiلi شەبەر ايتمۇحامبەتكە ەسكi فورماداعى دومبىرالاردىڭ سۋرەتتەرiن سالىپ، سونى دايىنداتقىزىپتى. بۇل كينونىڭ ماقساتى - حIح-عاسىرداعى قازاقتىڭ ورتاسى، جۇرگەن ءجۇرiس-تۇرىسى، يمانى، سىيلاۋى، تiلi, ونەرi, كيiمi, سول كەزدەگi سۇيiسپەنشiلiك قانداي بولعان، وسىنى كورسەتۋ بولدى. مiنە، قازاقتىڭ رۋحىن بەينەلەيتiن نارسەلەر دەگiمiز كەلدi. ستسەناريدi جازعاننان كەيiن ماقتاپ تۇرعانىم جوق، فيلمدi كورگەندەر «جاقسى» دەگەن پiكiر ايتىپ جاتىر.
- اعا، فيلمدە تiل كiشكەنە اۋىرلاۋ، كۇردەلiلەۋ سياقتى كورiندi ماعان...
- قازiر بiزدiڭ تiلiمiز شۇبارلاندى عوي. جارگونمەن كەلدiك. ادامنىڭ ميىنا كiرمەيتiن سوزدەر پايدا بولدى. «قۇلاقتان تەۋiپ كەتتi» دەپ ءجۇر. بۇل «الداپ كەتتi» دەگەن ءسوز ەكەن. وسىنداي بولا ما؟ قايتا حIح عاسىرداعى تiل سونداي بولعان. سوندىقتان، اۋىر ەمەس. ورىستىڭ تەاترىنىڭ كەرەمەتi, ادەبي سويلەيدi. شىندىعىندا، تەاتر، كينو ونەرi ۇزاق-ۇزاق سويلەۋدi مەڭگەرمەگەن. تەز-تەز، شورت كەسۋگە تىرىسادى. ويتكەنi, ۇزاق سويلەسە، كۇمان تۋادى. مىناۋ رول ويناپ وتىر ما، الدە كiتاپ وقىپ وتىر ما دەگەندەي... ورىستار وسىنى مەڭگەرگەن. ولاردا ءبارi تابيعي. ولاردىڭ مونولوگتارىن ساناساق، تiلدەرi وتە كۇردەلi. ساعاتتاپ سويلەيدi. جاراسىپ تۇرادى. ويتكەنi, ولار تابيعي سويلەۋدi مەڭگەرگەن. كينونىڭ دراماتۋرگياسى ءسوزسiز بولمايدى. ءسوزسiز كينو بولعان كەزiندە. ماسەلەن، چارلي چاپلين... بiراق، ولاردى ءسوزسiز دەپ ايتۋعا بولمايدى. ولاردا سۋبتيتر ءجۇرiپ جاتادى. دراما بولعاننان كەيiن، وقيعانى شيەلەنiستiرۋ ءۇشiن ءسوز كەرەك.
- تاعى بiر سۇراق، ماحاببات تاقىرىبىنا قاتىستى. بۇل فيلمدە ايەلدiڭ ورنىن ەر ازاماتتان تومەندەتۋدi كوزدەگەن سياقتى.
- ەرتەدە ايەلدەر ەر ازاماتتى وتە بيiك باعالاعان. بۇل قورلاۋ دەگەن ءسوز ەمەس. ويتكەنi, ايەل ازاماتىن اسقاقتاتقان سايىن، ءوزi دە بيiكتەي بەرەدi. ماسەلەن، ءاپiش: «ازاماتتىڭ ارى تاپتالىپ جاتقاندا، بiر ايەلدiڭ ءولiمi نە ءتايiرi, ساداقا» دەيدi عوي. ول كەرەمەت اسقاق، ول ايەلدiڭ ۇلىلىعىنىڭ، كەمەڭگەرلiگiنiڭ بەلگiسi. ول «مەن تۇككە تۇرمايمىن» دەگەن ءسوز ەمەس. قازiر ەركەك نەگە تومەندەپ كەتتi? ويتكەنi, ايەل باعالامايدى. قازاقتىڭ ەركەكتەرi ناشار، تابانسىز، قورقاق بولىپ كەتتi. زامانىنىڭ تەپەرiشi, ءبارi بار. تاعى بiر فاكتور، ايەل ەر ازاماتىن باعالامايدى. كەڭەس وداعى ايەل مەن ەركەكتi تەڭەستiردi. ول تەڭدiك مۇلدەم باسقا فورماعا اينالىپ كەتتi. ەر ازامات بولعاننان كەيiن، ەركەكتiڭ ابىرويى، ەڭسەسi بيiك بولۋى كەرەك. سوندىقتان، فيلمدە ايەل ەر ازاماتىن اسقاقتاتتى.
- فيلمدە بiرجاننىڭ لايلiممەن قوشتاساتىن تۇسى بار. وسى بiر تۇستا، بiرجان ءوزiنiڭ ماحابباتتىمەن قوشتاسقان تۇسىندا قينالىسىن كورسەتە الماعانداي كورiندi ماعان. ارينە، ەلدiڭ جولىندا ماحابباتتى قۇرباندىققا شالۋعا بولادى. بiراق، ول سۇيگەنiنەن ايرىلعانىن كورسەتۋ قاجەت ەدi...
- اركiمگە ارقالاي اسەر ەتەدi عوي. ول ەندi كورەرمەننiڭ تۇيسiگiنە بايلانىستى. ول جەردە بiرجان قىزدى الىپ كەتۋiنە بولادى. ويتسە، ەل اراسى بۇزىلادى. بiراق، بiرجان قينالىسىن انمەن شىعاردى. ودان باسقا نە iستەي الادى؟ مۇنداعى ايتاتىن تاعى بiر نارسە، فيلمدە كوپ نارسە كەسiلiپ قالدى. ويتكەنi, بەرiلگەن ۋاقىتقا سىيمادى. دوسحان ستسەناريدi قيماي، ءتورت جىلداي تۇسiرگەن. بiر ەپيزودتى قيماعان. ءبارiن تۇسiرگەن. مۇندا اكەلiپ كومپيۋتەرگە سالسا، بەس ساعاتتان اسىپ كەتiپتi. ال، بەرiلگەنi ەكi ساعات. نە iستەۋ كەرەك؟ قيماي وتىرىپ، كەسكەن. وسىنىڭ ءوزi كوپ بولىپ سانالادى.
- ستسەناريست رەتiندە ەمەس، كورەرمەن رەتiندە فيلمدi كورگەننەن كەيiن، قانداي پiكiردە بولدىڭىز؟
- مەن ونى ەكرانعا شىققانعا دەيiن دە بiرنەشە رەت كوردiم. اۋەلi العاشقى مونتاج دەيدi عوي. قۇر سۋرەت... سونى كوردiم. كەيiن، داۋىستار جازىلعاننان كەيiن تاعى كوردiم. مۇندا تاعى بiر قىزىعى، بiرiنiڭ داۋىسىن بiرi جازدى. ماسەلەن، ءسابيت ورازباەۆتىڭ داۋىسىن سايات مەرەكەنوۆ جازدى. نۇرجاننىڭ رولiن ويناعان اكتەر. ال، بۇل رولدiڭ داۋىسىن ايدوس بەكتەمiروۆ دەگەن اكتەر جازدى. ول - جانبوتانى ويناعان اكتەر، ال جانبوتانىڭ داۋىسىن جازعان تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ. ءلايلiمدi ويناعان اشا ماتاي ەسترادا ءانشiسi بولعاننان كەيiن، ونىڭ داۋىسى ونشا كەلiڭكiرەمەدi. ونىڭ داۋىسىن اكتريسا كۇنسۇلۋ تۇرعىنبەكقىزى جازدى. فيلمنiڭ داۋىسىن جازىپ بولعان سوڭ، ماسكەۋگە جiبەرەردiڭ الدىندا بiر رەت كوردiم. ماسكەۋدەن كەلگەننەن كەيiن «مەگا» ساۋدا ورتالىعىنىڭ كiشكەنتاي زالىندا سوڭعى نۇسقاسىن كوردiم. سونى كورگەندە، سۇمدىق اسەر ەتتi. تiپتi, الدىڭعى كورگەن فيلمدەرiمدi تانىماي قالدىم. كەشە پرەمەرادا اكتەرلەر دە كەلiپ، وزدەرiن العاش رەت كوردi. وعان دەيiن كورمەگەن. بiرiنشi كورگەندە ولار وزدەرiن iزدەيدi. ال ەكiنشi رەت كورگەندە سەزiممەن قارايدى، ماعىناسىن ۇعادى. ەڭ باستىسى، فيلمنەن ادامنىڭ ەڭ ۇلكەن تاعدىرىن، سەرiلەردiڭ تاعدىرىن كوردiم. سەرiلەر و باستا، اسكەري وداق بولعان عوي. سوعىس كەزiندە الدىڭعى لەكتە تۇرادى. وتان ءۇشiن ولەدi. سول سەبەپتi, ەلدە حالىققا ەركەلەيدi. حالىق ولاردىڭ ەركەلiگiنiڭ ءبارiن كوتەرiپ الادى. فيلمدە بايقادىڭ با، كiسiنi جەرلەۋگە كەلە جاتادى عوي. كەكiلiن قيىپ، تۇلدانعان ات كەلە جاتادى. سوندا سەرiلەردiڭ بiرi: «قويار كوبەيسiن» دەپ بادiك ايتادى. جاس جiگiت: «نە وتتاپ تۇرسىڭ؟» دەگەندە، سول جەردەگi شال: «ءاي، جاپ اۋزىڭدى» دەيدi. ويتكەنi, بادiك نە ايتسا دا كوتەرiپ الادى. ەسكi سالتتا سولاي. سەرiلەردiڭ تاعدىرى، سەرiنiڭ سوڭعى ماحابباتى، كەمەڭگەر ايەلدەردiڭ بەينەسi, ارينە، ءاپiش قوبىلاندىنىڭ جارى قۇرتقانىڭ دەڭگەيiنە كوتەرiلە قويعان جوق، حIح عاسىرداعى كەمەڭگەر ايەلدiڭ بەينەسiن كورسەتiپ بەردi. كوڭiلدەسi ماقپال دا اقىلدى ايەلدiڭ بەينەسiن جاساپ شىقتى.
- وتكەن عاسىرداعى قازاق بەينەسiن بۇگiنگi قوعامداعى قازاق كورەرمەنiنە الىپ كەلدiك دەيسiز عوي.
- ەرتەدە قانداي بولعانبىز؟ بiز قاندايمىز قازiر؟ قازiرگi ايەل اپiشتەن ۇلگi الادى. ەر ازاماتتار ەرتەدەگi ازاماتتاردان ۇلگi الادى. ال، جالپى كورەرمەننiڭ پiكiرiنە قاراساق، فيلم كوڭiلدەرiنەن شىققان سياقتى. كورەرمەن جاقسى فيلمگە سۋساپ قالعانىن بايقاتتى. قازاقتىڭ بۇگiنگi كينوسىندا كەلەڭسiزدiكتەر كوپ. وتiرiك كوپ. ۇلتتىق نامىس جوق. ماسكەۋدەن بiتiرiپ كەلگەن جاس كادرلەر ۇلت تۋرالى ويلامايدى. ولار فيلم تۇسiرە باستاعاندا كانن فەستيۆالدەرiن، بەرلين فەستيۆالiن ارمانداپ وتىرادى. كينونىڭ بiر عانا ماقسات-مۇددەسi بار. ول وتاندىق كورەرمەنگە ۇناۋ كەرەك. ال شەتەلدiكتەرگە ۇناۋ، سودان كەيiن بولاتىن نارسە. ماسەلەن، بولليۆۋد جىلىنا جەتi-سەگiز جۇزدەي فيلم تۇسiرەدi دەيدi. بiراق، ولار ءوز فيلمدەرiن شەت ەلگە ۇناۋ ءۇشiن تۇسiرمەيدi عوي. قازاقتىڭ دا رەجيسسەرلەرi سولاي ويلاۋى كەرەك. قور بولعان قايران اقشا! ۇكiمەتتiڭ اقشاسى، سiز بەن بiزدiڭ، ياعني سالىق تولەۋشiلەردiڭ قالتاسىنان الىنىپ وتىر عوي. كينو كورسەتiلمەي جاتىر، جۇمساعان شىعىندى اقتاعان جوق. ولارعا ءبارiبiر. ول ولاردىڭ جۇمىسى ەمەس. ول پروكاتتىڭ جۇمىسى دەپ ويلايدى.
- «ءوزiن-ءوزi اقتامايدى» دەپ جاتىرسىز عوي. رەجيسسەرلەرiمiزدiڭ كوبi: «اقشا از بولiنەدi, اقشا جەتپەيدi» دەگەندi ايتىپ جاتادى. «بiرجان سال» فيلمiنiڭ قارجىلىق جاعدايى قالاي بولدى؟
- قارجى از بولiنبەيدi. قانشا سۇراسا، سونشا بەرەدi. تۇسiرە المايدى. «بiرجان سالدىڭ» بيۋدجەتi تيتiمدەي-اق. «ماحامبەت» 11 ملن.-عا تۇسiرiلسە. «بiرجان سال» بار-جوعى ءتورت ميلليونعا عانا ءتۇسiرiلدi. ەكەۋiن سالىستىرىپ كورiڭiز. ونىڭ بارلىعى رەجيسسەردiڭ دەڭگەيiنە، شەبەرلiگiنە بايلانىستى.
- فيلمنiڭ جاقسى بولۋى كiمگە كوبiرەك بايلانىستى؟ ستسەناريگە مە، رەجيسسەرگە مە، الدە اكتەرگە مە؟
- بارiنە دە بايلانىستى. ستسەناري كەرەمەت بولىپ تۇرىپ، رەجيسسەر ناشار بولىپ جاتسا، تاعى بولمايدى. رەجيسسەر مەن ستسەناريست مىقتى بولىپ، اكتەر ويلاعان ماقساتتان شىعا الماي جاتسا، وندا تاعى بولمايدى. اقسەلەۋ اعامىز: «شاكەن ايمانوۆ، ابدوللا قارساقباەۆ، ءماجيت بەگاليننiڭ كوزi كەتكەننەن كەيiنگi كينونىڭ قىرىقجىلدىق تاريحى - قورلىق تاريح» دەگەن ەدi. كورەرمەننiڭ اراسىندا «كينو تۇسiرە المايدى» دەگەن پiكiر قالىپتاسقان ەدi. ەندi «بiرجان سالدان» كەيiن، ول پiكiر وزگەردi. نەگە؟ اۋەلi ادامدا ۇلتتىق مۇددە بولۋى كەرەك. ۇلتتىق نامىس، ۇلتتىق مۇددە بولعان كەزدە، بارلىق دۇنيە جاقسى بولىپ شىعادى.
گۇلزينا بەكتاسوۆا
"تۇركىستان" گازەتى
