بالالار ادەبيەتى – ءار ۇلتتىڭ رۋحاني دامۋىنىڭ وزەگى. بۇل جانر جاس ۇرپاقتىڭ دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرىپ، مادەني جانە رۋحاني قۇندىلىقتاردى بويىنا سىڭىرۋىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ەلىمىزدەگى بالالار ادەبيەتى كەڭەس داۋىرىنەن بەرى دامۋ جولىنان ءوتىپ، بۇگىندە جاڭا كەزەڭگە قادام باستى. الايدا قازىر بۇل سالادا بىرقاتار ماسەلەلەر ساقتالعانى انىق.

كەشەگى زامانداعى ساكەن سەيفۋللين، بەيىمبەت مايلين، مۇزافار الىمباەۆ، ساپارعالي بەگالين سىندى جازۋشىلار بالالارعا ارنالعان شىعارمالارىن شىن جۇرەگىمەن، ناعىز پەيىلىمەن جازدى. ولاردىڭ قالامىنان تۋعان ەرتەگىلەر، ولەڭدەر، اڭگىمەلەر قازاق ادەبيەتىنىڭ التىن قورىنا ەنىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن وقىلىپ كەلەدى.

قازىرگى ۋاقىتتا بۇل جانر جاڭا باعىتتا دامىپ كەلەدى. جاس قالامگەرلەردىڭ تۋىندىلارى ءار باسىلىم بەتىندە جارىق كورىپ، قازاقشا اۋدارىلعان الەمدىك شىعارمالاردىڭ سانى دا جىلدان جىلعا ارتا ءتۇستى. دەگەنمەن، بىرقاتار ماڭىزدى ماسەلەلەر ءبىزدى وسى ماقالانى جازۋعا يتەرمەلەدى. ەڭ الدىمەن اتالعان سالاداعى اۆتورلاردىڭ تاپشىلىعى. بالالارعا ارنالعان ساپالى ادەبي شىعارمالار جازاتىن اۆتورلار وتە از. جاس جازۋشىلار بۇل سالاعا قىزىعۋشىلىق تانىتقانىمەن، ولاردىڭ قاتارى كوپ ەمەس. سونىمەن بىرگە كىتاپتاردىڭ ازدىعى جانە تارالىم ماسەلەسى دە كوكەيىمىزدەگى كوپ ساۋالدىڭ ءبىرى.

بالالار ادەبيەتىنە ارنالعان كىتاپتاردىڭ سانى شەكتەۋلى ەكەنى راس. اسىرەسە، قازاق تىلىندەگى ساپالى كىتاپتاردىڭ تاپشىلىعى كىتاپ ساتاتىن دۇكەندەرگە بارعانىڭىزدا بىردەن بايقالادى. ال بۇعان قازاقشا اۋدارما ساپاسىنىڭ تومەندىگىن قوسىڭىز. سوڭعى جىلدارى الەمدىك بالالار ادەبيەتىنىڭ قازاق تىلىنە اۋدارىلعان نۇسقالارى كوبەيۋدە. الايدا، ولاردىڭ ءتىلى كوركەمدىك تالاپتارعا ساي كەلمەي جاتاتىن جاعدايلار ءجيى كەزدەسەدى.

ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان ماسەلەلەردى شەشۋ جولدارى اتالعان سالانى دامىتۋدىڭ ادىستەرى دەپ بىلگەن ءجون. مىسالى، جاس جازۋشىلاردى قولداۋ اۋاداي قاجەت ەكەنى ءسوزسىز. بالالار ادەبيەتىن دامىتۋ ءۇشىن جاس قالامگەرلەرگە ارنالعان گرانتتار مەن بايقاۋلار سانىن كوبەيتۋ قاجەت. مەملەكەت جانە جەكە قورلار ارقىلى بالالار ادەبيەتىنە قىزىعاتىن جازۋشىلارعا قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋ ماڭىزدى. بالالار اراسىندا كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ دا ۇلتىمىزدىڭ مادەنيەتى، بالالار ادەبيەتىن العا جىلجىتۋدىڭ ءبىر جولى بولماق. مەكتەپتەردە، بالاباقشالاردا كىتاپ وقۋ ساعاتتارىن ۇيىمداستىرۋ، بالالارعا ارنالعان ادەبي فەستيۆالدەر وتكىزۋ – وقىرمان مادەنيەتىن دامىتۋعا كومەكتەسەدى.

جازبامىزعا تۇزدىق رەتىندە بالالار ادەبيەتىمەن اينالىسىپ جۇرگەن جاس قالامگەر ءادينا ءجۇسىپتى سوزگە تارتتىق: «تەحنولوگيا ءداۋىرى بالالاردىڭ قۇشتارلىعى مەن ارمانىن شىنىمەن وزگەرتىپ جاتىر. بۇرىنعىداي «باتىر بولسام» ەمەس، قازىر «جەتىستىككە جەتىپ، جاڭالىق اشسام»، «ءوز قولىممەن ەرەكشە دۇنيە جاساسام» دەگەن ماقساتتار ءجيى كەزدەسەدى. ولاردىڭ ويى كەڭ، ارمانى جاھاندىق دەڭگەيدە. سوندىقتان، جاڭا بۋىنعا ارنالعان شىعارمالار دا وسى وزگەرىستەردى ەسكەرىپ، ولاردى دامۋعا ىنتالاندىراتىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دا قامتيتىن تۋىندىلار بولۋى كەرەك. بالالار ادەبيەتى ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىقتىڭ ۇيلەسىمىنەن تۇرۋى ءتيىس. ۇلتتىق بولمىس ساقتالىپ، سونىمەن قاتار قازىرگى زامان تاقىرىپتارى مەن بالالاردىڭ ويلاۋ جۇيەسىنە ساي بەيىمدەلگەن مازمۇن جاسالۋ كەرەك».

ءسوز اراسىندا قالامگەرگە «بالالار ادەبيەتى تۋرالى بايقاۋلار ءجيى ءوتىپ تۇرمايتىنى انىق. نەگىزىندە سول ارقىلى دا اتالعان سالانى دامىتۋعا بولار، ءسىزدىڭ ويىڭىز قالاي؟» دەگەن سۇراقتى دا قويدىق. وعان دا جاۋاپ الدىق. «تاقىرىپ اياسىن تارىلتپاي، ورىن سانىن شەكتەمەسە، ءبىراز ادام جازادى دەپ ويلايمىن. سونان كەيىن ادىلقازىلار اشىق شىعىپ، شىعارمانى تالداسا، دۇرىس-بۇرىن ايتسا، ءبىرىنشى جىلى جاقسى شىعارما جازا الماعان جازۋشى كەلەسى جىلى جاقسى جازار ما ەدى دەپ ويلايمىن. بايقاۋدىڭ ءادىل وتەتىنىنە سەنىمدى بولادى. بايقاۋ ءوتىپ جاتقانى تۋرالى ەرتەرەك حابارلاندىرۋ بەرىلسە، سەبەبى كوپ بايقاۋلاردىڭ ءوتىپ كەتكەنىن عانا ەستىپ جاتامىز. ەكىنشى ماسەلە وتە از ۋاقىت بەرىلەدى. كوبىسى جازىپ، قاتىسۋعا ۇلگەرمەيدى. قازىر ءبىراز تانىمال باسپالار بار. سول باسپالار جازۋشىلارمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەپ، كىتاپ جازۋعا تاپسىرىس بەرسە، شاعىن رومان دا، باسقا دا جازىلادى. جازۋشىلار ىنتالانسا، قارجىلاي قولداۋ تاپسا بالالارعا لايىقتى، ءارى قىزىقتى، قولدان-قولعا تۇسپەي وقىلاتىن شاعىن روماندار جازىلادى. ءارى ول شىعارمالار قازاق قوعامىنا وتەدى. قازىر كوپ باسپالار شەتەل بالالار جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن اۋدارىپ باسىپ جاتىر. سولاي قازاق بالالار جازۋشىلارىمەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيىمداستىرسا كەرەمەت بولار ەدى. ودان كەيىن قانداي تاقىرىپتا جازاتىنىن جازۋشىنىڭ وزىنە قالدىرۋ كەرەك. شىعارماعا ارالاسسا جاقسى دۇنيە شىقپاۋى مۇمكىن»، دەيدى ءادينا ءجۇسىپ.

ەلىمىزدەگى بالالار ادەبيەتى دامىپ كەلە جاتقانىمەن، ءالى دە شەشىمىن تابۋى ءتيىس ماسەلەلەر بار. بالالار ادەبيەتى تەك وقۋلىقتار مەن ەرتەگىلەرمەن شەكتەلمەۋى كەرەك. ول جان-جاقتى دامىپ، بۇگىنگى زامانعا ساي جاڭا فورماتتارعا بەيىمدەلۋى قاجەت. مەملەكەت، جازۋشىلار، باسپالار جانە اتا-انالار بىرىگىپ، بالالار ادەبيەتىنە قولداۋ كورسەتسە، بولاشاقتا قازاق بالالار ادەبيەتى ءوز دەڭگەيىندە داميدى.

دۇيسەنالى الىماقىن

Abai.kz