ولجاس بەكتەنوۆ - بيۋدجەتتىك كريزيس ماسەلەسىمەن اينالىسقان ەڭ العاشقى پرەمەر-مينيستر. بۇعان دەيىنگى ۇكىمەت باسشىلارى بيۋدجەتتىك دەفيتسيتتىڭ جىل ساناپ ۇلعايىپ كەلە جاتقانىن ماڭىزدى ماسەلە دەپ ساناماعان بولاتىن. مۇنداي پوزيتسيا مەملەكەتتىك قارجى ماسەلەسىندە كاتاستروفالىق جاعداي تۋعىزىپ، بارلىق ينستيتۋتتاردىڭ ءوز بولاشاعىنا الاڭداي باستاۋىنا الىپ كەلدى.

سالىقتىڭ جينالماۋىن جابۋ ءۇشىن ۇلتتىق قور قارجىسىن شامادان تىس پايدالانۋ ادەتى پاندەميادان باستالدى. جانە ودان كەيىن ءتىپتى كۇشەيىپ كەتتى. مىسالى، 2024 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ العاشقى نۇسقاسىنا سايكەس، ۇلتتىق قوردان كەپىلدەندىرىلگەن ترانسفەرت رەتىندە 3,6 تريلليون تەڭگە الۋ جوسپارلانعان ەدى. الايدا 2024 جىلى ترانسفەرت ءىس جۇزىندە 5,6 تريلليون تەڭگەگە دەيىن ءوستى. جانە ونىمەن توقتاماي، ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ اكتسيالارىن الىپ-ساتۋ ارقىلى تاعى 500 ميلليارد تەڭگە تارتىلدى. سونىمەن بىلتىر ۇلتتىق قوردان رەكوردىق قارجى – 6,1 تريلليون تەڭگە الىنعان. بۇل قارجى بيۋدجەت شىعىندارىنىڭ 20 پايىزىن جاپتى.

2024 جىلى مەملەكەتتىك بيۋدجەت (رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت پەن جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەردى قوسا العاندا) 30,7 تريلليون تەڭگە شىعىندادى.

ونىڭ 85 پايىزى - جالاقى، الەۋمەتتىك تولەم، جوندەۋ سىندى كۇندەلىكتى اينالىمداعى شىعىندار. قالعان 15 پايىزى عانا دامۋعا، ياعني ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، ءوندىرىس اشۋ، نىساندار سالۋعا جۇمسالدى. ال سول كەزدە رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەر سالىق (كپن، يپن، ندس، ندپي) پەن باسقا دا تۇسىمدەردەن (ايىپپۇل، ديۆيدەندتەر، مەملەكەتتىك مەنشىكتى ساتۋ) 21,5 تريلليون تەڭگە جينادى. وعان ۇلتتىق قوردان كەلگەن 5,6 تريلليون تەڭگەنى قوسساق، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ كىرىس بولىگى 27,1 تريلليون تەڭگەگە شىققان.

سوندا كىرىس پەن شىعىس اراسىنداعى دەفيتسيت 3,6 تريلليون تەڭگە بولدى.

وسى دەفيتسيتتى ۇكىمەت 7,5 تريلليون تەڭگە قارىز الۋ ارقىلى جاپتى. 7,5 تريلليون تەڭگەنىڭ 3,6 تريلليونى دەفيتسيتتى جابۋعا، ال قالعان 3,9 تريلليون تەڭگەسى بۇعان دەيىن الىنعان قارىزداردى وتەۋگە كەتىپ وتىر. سوندا جىل سايىن ءبىزدىڭ قارىزدى وتەۋگە دەگەن شىعىندارىمىز ۇلعايا بەرمەك. مىسالى، 2024 جىلى مەملەكەتتىك قارىز كولەمى 31,8 تريلليون تەڭگەگە جەتىپ، سول جىلى قارىزداردى وتەۋگە 5,9 تريلليون تەڭگە جۇمسالدى.

ولجاس بەكتەنوۆ وسى پروبلەمالاردى قالاي شەشەدى؟

جالپى بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ جاعىمدى كەيسى، نەمەسە وتاندىق تاجىريبەسى جوق. سەبەبى بەكتەنوۆكە دەيىن ونىمەن ەشكىم اينالىسپاعان بولاتىن. ەندى ۇكىمەتتىڭ قوسىمشا قۇن سالىعىن بيۋدجەتتى تولتىرۋدىڭ نەگىزگى قۇرالىنا اينالدىرىپ، 2026 جىلدان باستاپ سالىقتىڭ جوسپاردان از جينالۋ ماسەلەسىن شەشۋگە قادام باسقانىن بايقايمىز. جانە بيۋدجەتتىك ەرەجەنى قاتاڭداتۋ ارقىلى، ۇلتتىق قوردان الىناتىن ترانسفەرت كولەمىنە شەكتەۋ قوياتىن بولادى. ونىمەن بىرگە سىرتقى قارىزدىڭ ىشكى جالپى ءونىمنىڭ بەلگىلى ءبىر ۇلەسىنەن اسىپ كەتپەۋ ماسەلەسى بۇرىنعىدان ءجىتى باقىلاناتىن سياقتى.

العاشىندا ۇكىمەت وسى قادامداردىڭ بيۋدجەتتىك كريزيستى شەشۋگە جەتكىلىكتى، الدە جەتكىلىكسىزدىگىن بايقاپ كورەدى. وعان كەمىندە ءبىر جىل كەرەك. دەمەك، 2026 جىلدىڭ اياعىندا كورە الامىز. ەگەر جەتكىلىكسىز دەپ تانىلسا، وندا ەڭ اۋىر ارتيللەريا – بيۋدجەتتىڭ شىعىسىن اياماي قىسقارتۋ ستسەناريىن ىسكە اسىراتىنى انىق. ونىڭ ءوزى جۇمساق جانە قاتاڭ دەپ ەكىگە بولىنەدى. جۇمساعى - شىعىستىڭ جىل سايىن ءوسۋىن توقتاتۋ. ال قاتاڭى – شىعىستاردى كادىمگىدەي 3-4 تريلليون تەڭگەگە كەسىپ تاستاۋ.

نە بولسا دا، ولجاس بەكتەنوۆ ءوز كومانداسىمەن ەڭ اۋىر رەفورمانى اتقارايىن دەپ تۇر. ويداعىداي ىستەپ، ەلدى بيۋدجەتتىك كريزيستەن الىپ شىعۋى ءۇشىن وعان كەمىندە 2027 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن ءوز وكىلەتتىلىگىن ساقتاۋ قاجەت. سول جاعالاۋ دا وسىنداي تۇجىرىمعا كەلىپ وتىرعان سياقتى.

دەرەككوزى: DALA INSIDE تەلەگرام ارناسى

Abai.kz