حوماي، حوماي دەپ شۋلاپ بولدىڭىزدار ما؟

ۇماي، قۇماي، سۇماي... شامانيزم دەي مە، ورىستاردىڭ ادەيى ىستەپ وتىرعانى دەي مە، ارابتىڭ، پارسىنىڭ اڭىزى دەي مە... ءاپ-ادەمى باشقۇرت قىزىنىڭ ادەمى بەينەبايانىنان ءار ادام ءوزى نە كورگىسى كەلدى، سونى كوردى.

جەلىدە شۋلاعان مىڭداعان پىكىر ايتۋشىنىڭ ىشىندە ورال باتىر دەگەن نە داستان ءوزى دەپ ىزدەنگەن بىرەۋ بولدى ما؟

باشقۇرت قىزدىڭ سالعان ءانى وسى ەپوستىڭ، ورال باتىر تۋرالى جىردىڭ نەگىزىندە جازىلعان.

وقىساڭ، قىزىق. تۋرا ءبىزدىڭ باتىرلار جىرىنداعىداي.

جانبەردى مەن جانبيكە دەگەن كەمپىر مەن شال بولىپتى. قارتايعاندا ەكەۋى ەلىن، جەرىن تاستاپ، ايدالاعا كەتىپ، سول جەردە ورال مەن شۇلگەن دەگەن ەكى ۇل تۋىپ الىپتى...

(ايتپاقشى، باشقۇرتتار كەزىندە سىر بويىن جايلاعان، كەيىن سولتۇستىككە، ورال تاۋىنا قاراي كوشكەن دەگەن مالىمەت بار).

حوماي دەگەن كىم دەيسىز عوي؟

باشقۇرت اڭىزىندا سامراۋ دەگەن كوك ءتاڭىرى بار، ءوزى كيەلى قۇس كورىنەدى. ادىلەت پەن بەيبىت ءومىردىڭ سيمۆولى. سامراۋدىڭ ەكى ايەلى بولىپتى، ءبىرى - اي، ءبىرى - كۇن. سول ەكى ايەلىنەن ەكى قىز تۋادى، ءبىرى - حۋماي - سوماي (كۇننەن), ءبىرى - ايحۋلۋ - ايسۇلۋ (ايدان). (ولاردىڭ «ح»-لارى ءبىزدىڭ «س» بوپ تۇر عوي).

وسى ەكى قىزدى ديۋلاردىڭ، جىلان ەلىنىڭ پاتشاسى ۇرلاپ اكەتىپتى.  قىسقاسى، ورال باتىر بارىپ سامراۋدىڭ ەكى قىزىن قۇتقارىپ، ەلىنە قايتارادى. جىردىڭ كوپ جەرى اۆەستاعا كەلەدى.

ايتپاقشى، ورال باتىردىڭ اڭىزداعى مىقتى تۇلپارى - اقبوزات. اقبوزاتتى ورال باتىرعا سامراۋدىڭ ءوزى سىيلاعان ەكەن. قاراڭىزشى، كادىمگى ءبىزدىڭ اقبوزات! ول تۋرالى باشقۇرتتا بولەك «اقبوزات» دەگەن جىر بار.

ورالدىڭ بالالارىنىڭ اتتارى دا قۇلاققا تانىس - ەدىل، جايىق، ساقمار، نوگوش. ورال جاقتاعى ءتورت وزەننىڭ اتى.

حومايدىڭ ءوزى - اققۋ. كيەلى قۇس.

ورالدىڭ باۋىرى شۇلگەندى مىستان الداپ، ايۋعا، سوسىن قاسقىرعا، سوسىن ارىستانعا اينالدىرادى. شۇلگەن زۇلىمدىق جاعىنا شىعىپ، باۋىرىمەن شايقاسقا تۇسەدى. شۇلگەننىڭ كەسىرىنەن جەردىڭ بەتىن توپان سۋ باسىپتى دەيدى. تانىس سيۋجەت، ءيا؟

ورال شايقاسىپ ءجۇرىپ، جەردى امان الىپ قالىپتى، توپان سۋ تارتىلىپ، كەرى شەگىنىپتى.

جىردىڭ ورتاسىندا ورال باتىر بار دۇشپانىن جەڭىپ، ولاردىڭ ءولى دەنەلەرى تاۋ بولىپ ۇيىلەدى، باتىردىڭ ءوزى دە قازا تابادى. ورال تاۋى سولاي پايدا بولىپتى. باتىردىڭ قانى سول تاۋدان شىعاتىن باعالى قازىناعا اينالعان دەيدى.

جىر ورالدىڭ ۇلدارى - ءتورت باتىردىڭ ەرلىكتەرىن سيپاتتاۋمەن اياقتالادى.

كەرەمەت اڭىز. قازاققا تانىس، تۇركى تامىرىنا، كوشپەلى حالىقتىڭ رۋحىنا جاقىن ادەمى داستان. ءاننىڭ كوشپەلى وركەنيەتتىڭ سوڭعى جۇرناعى - قازاقتاردىڭ تاريحي جادىن وياتىپ، دەلەبەسىن قوزدىرۋى بەكەر ەمەس.

تۇركى حالىقتارىنىڭ ءتۇپ تامىرى ءبىر ەكەنىنىڭ ايقىن مىسالى – ول.

ەندى وسى جىردىڭ نەگىزىندە تۋعان ادەمى انگە تامسانۋدىڭ ورنىنا، باۋىرلاستىق، جاقىندىق دەگەن ادەمى جىلى سەزىمدى سەزىنۋدىڭ ورنىنا، ويباي، سەن ارابقۇل، سەن شامان دەپ قىرىق پىشاق بوپ، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز جەپ جاتىرمىز. ۇيات-اي...

وسى بار عوي، ەرتەڭ قازاقتىڭ ءبىر قىزى قىز قۇرتقا جايلى جىرلاپ، ادەمى كليپ ءتۇسىرىپ، ءان سالسا، الگىدەن بالەن ءمىن تاۋىپ، بايعۇس قىزدى ءتۇتىپ جەپ قويامىز-اۋ. ايولاڭ باشقۇرت بولىپ امان قالدى. ونى دا باشقۇرتتار سىناپ جاتىر دەيدى. سوعان قاراعاندا، ءسوزسىز، ولار ءبىزدىڭ ناعىز باۋىرىمىز-اۋ...

ەڭلىك اقداۋلەتتىڭ جازباسى

Abai.kz