قازاقستانداعى راديواكتيۆتى لاستانۋ ماسەلەسى نەگىزىنەن يادرولىق سىناقتار، ۋران ءوندىرۋ، راديوحيميالىق وندىرىستەر جانە راديواكتيۆتى قالدىقتاردى ساقتاۋ جۇمىستارىمەن بايلانىستى. بۇل قۇجاتتا ەلدەگى نەگىزگى لاستانعان ايماقتار، ناقتى ساندار، داتالار مەن ادەبيەتتەر نەگىزىندە بەرىلگەن مالىمەتتەر جيناقتالىپ ۇسىنىلادى.

سەمەي يادرولىق سىناق پوليگونى (سياسپ)

جۇمىس ىستەگەن ۋاقىتى: 1949–1989 جج.

سىناق سانى: 456 يادرولىق سىناق، ونىڭ ىشىندە 116 – اتموسفەرالىق، 340 – جەراستى سىناقتارى.

زارداپ شەككەن حالىق سانى: 1,5 ميلليوننان استام ادام (UNSCEAR, 2000).

اتوم كولى (شاعان كولى): 1965 جىلى 140 كيلوتوننا قۋاتىنداعى جارىلىس ناتيجەسىندە پايدا بولعان. قازىرگى كەزدە رادياتسيالىق لاستانۋى نورمادان 100 ەسەگە دەيىن جوعارى (IAEA, 2009).

كوشكار-اتا كولى (ماڭعىستاۋ وبلىسى)

لاستانۋ كوزى: 1960–1990 جىلدارىنا دەيىن حيميالىق جانە راديواكتيۆتى قالدىقتار توگىلگەن.

قالدىق مولشەرى: 356 ميلليون توننا، ونىڭ ىشىندە 105 ملن تونناسى – ۋران وندىرىسىنەن شىققان.

قاۋىپ: كول قۇرعاپ بارا جاتقاندىقتان راديواكتيۆتى شاڭ تارالۋ قاۋپى بار (Kazatomprom, 2018).

سىرداريا وزەنى مەن تۇركىستان وبلىسىنداعى ۋران كەنىشتەرى

كەن ورىندارى: زارەچنوە، حوراسان، يركول (جۇمىس باستالعان جىلدار: 2008–2009).

راديونۋكليد دەڭگەيى: وزەن سۋى اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتتا قولدانۋعا جارامسىز دەپ تانىلعان (ENNJR, 2016).

ستەپنوگورسك جانە اقمولا وبلىسى

كاسىپورىن: ستەپنوگورسك تاۋ-كەن حيميا كومبيناتى.

لاستانۋ ءتۇرى: رادي، توري جانە ۋران قالدىقتارى.

رادياتسيالىق كورسەتكىش: اۋاداعى گامما-ساۋلە قۋاتى – 2,87 مكزۆ/ساع (ECT Journal, 2022).

ساۋمالكول اۋىلى (سولتۇستىك قازاقستان)

رادياتسيالىق كورسەتكىشتەر: گامما-ساۋلەلەنۋ – 0,35–1,08 مكزۆ/ساع; رادون – نورمادان 8 ەسە جوعارى.

لاستانۋ كوزى: ۋران كەندەرىن تاسىمالداۋ جانە ساقتاۋ (ENU ديسسەرتاتسيالىق دەرەكقور، 2020).

اقتاۋ قالاسى مەن ماڭعىستاۋ ۋران ءوندىرىسى

ماسەلە: جەلمەن تارالاتىن راديونۋكليدتەر; توري جانە ۋراننىڭ شوعىرلانۋى وسىمدىكتەردە انىقتالعان.

كاپۋستين يار جانە سارىشاعان سىناق پوليگوندارى

كاپۋستين يار: اتىراۋ وبلىسىنا جاقىن، رەسەيمەن شەكارالاس ايماقتا ورنالاسقان. 1950-جىلداردان باستاپ زىمىران سىناقتارى جۇرگىزىلگەن.

سارىشاعان: بالقاش كولىنىڭ ماڭىندا، كەڭەستىك زىمىرانعا قارسى سىناقتار ءۇشىن پايدالانىلعان. رادياتسيالىق مونيتورينگ قاجەت.

قورىتىندى:

قازاقستاندا راديواكتيۆتى لاستانۋ نەگىزىنەن تاريحي يادرولىق سىناقتار، ۋران ءوندىرۋ جانە قالدىقتاردى باسقارۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگىنەن تۋىنداعان. ەل اۋماعىندا قازىرگى تاڭدا 800 ملن توننادان استام راديواكتيۆتى قالدىق ساقتالۋدا (IAEA, 2020).

ۇسىنىستار:

- رادياتسيالىق مونيتورينگتى تۇراقتى جۇرگىزۋ;

- لاستانعان جەرلەردى قالپىنا كەلتىرۋ;

- قوعامعا رادياتسيالىق قاۋىپ تۋرالى اقپارات جەتكىزۋ;

- عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىنا قولداۋ كورسەتۋ.

وركەن توقتارۇلى

Abai.kz