وسىدان تالاي جىل بۇرىن، ەسىل اۋداندىق اكىمدىگىندە قىزمەت ەتىپ جۇرگەنىمدە، مەنىڭ ءبىر ادەتىم بولدى. تۇسكە قاراي كابينەتتىڭ ەسىگىن جاۋىپ الىپ، ءبىر نەمەسە ءبىر جارىم ساعاتتاي، قابىرعاداعى سورەدە قاتار-قاتار ءتىزىلىپ تۇرعان، بۇرىنعى اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنەن قالعان «يزۆەستيا تسك كپسس» جۋرنالىن، سونىمەن قاتار، «ۆوكرۋگ سۆەتا» جۋرنالىنىڭ تىگىندىسىن قولىما الىپ وقىپ وتىراتىنمىن. ماقالالار ارينە ورىسشا، دەگەنمەن وتە قىزىقتى ءارى تارتىمدى ەدى. بىردە، وسى «ۆوكرۋگ سۆەتا» جۋرنالىنان، كەزىندە «مايمىل پاتشا» - دەپ كوپشىلىككە ايگىلى بولعان جاپون بيلەۋشىسىنىڭ، سول تۇستاعى ءار ءتۇرلى ساياسي كۇشتەرلىڭ ىقپالىندا كەتكەن ەلدى بىرىكتىرۋدەگى اتقارعان ءرولى مەن ەرلىك ىستەرى تۋرالى وتە تارتىمدى ماقالا وقىعان ەدىم. 

سول كەيىپكەرىمىز حيدەيوسي – جاپون تاريحىنداعى ەڭ قۇدىرەتتى جانە ەرەكشە بيلەۋ ونەرى بار كوشباسشىسى بولعان ادام. ول 1536 جىلى شارۋا وتباسىنا دۇنيەگە كەلگەن. الداعى كەزەڭدە ونىڭ بولاشاعى جارقىن بولادى دەپ ەشكىم سەنبەگەن. ول – الاسا بويلى، ءالجۋاز، ساۋاتى شامالى، سونداي-اق، سۇرىقسىز جان بولعان ەكەن. وسىعان وراي، اينالاسىنداعى ەل ونى «مايمىل» دەپ اتاعان.

دەگەنمەن، ول ءمۇنداي كەمشىلىككە قاراماستان، كوشباسشى قانداي بولۋ كەرەكتىگىن دالەلدەي ءبىلدى. ءوزارا تارتىس پەن الاۋىزدىقتان بەرەكەسى قاشقان ەلدىڭ باسىن قوسىپ، ۋىسىنا جيناي الدى. ول مۇنى قالاي جۇزەگە اسىردى.

حيدەيوسي – ەرىك-كۇشى وراسان، ۇشقىر ويلى، قايسار مىنەزدى ادام بولدى. توڭىرەگىندەگى ءوزىن سىناۋشىلاردى ادال قىزمەتكەرگە، ال جاۋلارىن جولداس-دوسقا اينالدىرا بىلگەن دارىندى ادام. ۇرىس ونەرىندە ايتارلىقتاي ناتيجەگە جەتپەسەدە، «سەمسەرسىز سامۋراي» باسقا قارۋدى پايدالانا ءبىلدى.

ول ۇتقىر ءازىلدىڭ جانە قۋلىق پەن كەلىسسوز جۇرگىزۋ قابىلەتىنىڭ ەرەكشەلىگىنىڭ ارقاسىندا قارسىلاستارىن باسىپ وزىپ، جاپون ەلىنىڭ ۇلى بيلەۋشىسىنە اينالدى. گوراتسيا الگەردىڭ كەيىپكەرىندەي «يز گريازي ۆ كنيازي» ياعني ايتقاندا «قارادان شىعىپ حان بولعان» ادام ۇلگىسى ەدى.

حيدەيوسي 1590 جىلى جاپويانىڭ جوعارعى بيلەۋشىسى بولىپ تاعايىندالدى. يمپەراتور گويودزەيدەن ونى رەگەنت (بيلەۋشى) ەتىپ سايلادى. سونىمەن قاتار يمپەراتور سارايى وعان تويوتومي دەگەن اقسۇيەك تەگىن بەردى. ول «جومارت مينيستر» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.

ناقتى ايتارىمىز، جاپون تاريحىندا ەسىمى التىن ارىپتەرمەن جازىلعان تويوتومي حيدەيوسي — ەلدى بىرىكتىرۋ جولىندا ەرەكشە ءرول اتقارعان كورنەكتى قولباسشى، ساياساتكەر جانە رەفورماتور. ول سامۋراي تاپتان شىققانىمەن، يمپەراتور دا، سيوگۋن دا بولماعان. دەگەنمەن، ونىڭ اقىل-پاراساتى مەن اسكەري شەبەرلىگى ارقاسىندا جاپونيانى فەودالدىق بىتىراڭقىلىقتان شىعارىپ، تۇتاس مەملەكەتكە اينالدىردى.

1582 جىلى يامازاكي شايقاسىندا حيدەيوسي ءوزىنىڭ باستى قارسىلاسى اكەتى ميتسۋحيدەنى جەڭىپ، بيلىككە جول اشتى. كەيىنىرەك ول موري كلانى مەن باسقا دا ىقپالدى فەودالداردى تىزە بۇكتىرىپ، ەلدەگى بيلىكتى تولىقتاي ءوز قولىنا الدى.

حيدەيوسي ەڭ الدىمەن، جاپونيانى بىرىكتىرۋگە باعىتتالعان اسكەري جورىقتار جۇرگىزدى. 1590 جىلعا قاراي ول جاپونيانىڭ كوپ بولىگىن باقىلاۋعا الدى. بۇل ونىڭ ەڭ ءىرى تاريحي ەرلىگى بولىپ سانالادى.

ول سامۋرايلاردان باسقا تاپتارعا قارۋ ۇستاۋعا تىيىم سالدى. بۇل رەفورما ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىق پەن ءتارتىپتى نىعايتتى، ءارى شارۋالار اراسىنداعى بۇلىكتەردىڭ الدىن الدى.

حيدەيوسي قوعامدى تاپتارعا ءبولىپ، الەۋمەتتىك قۇرىلىمدى قاتاڭ جۇيەگە سالدى. ءاربىر ادام ءوز تابىندا قالۋعا ءماجبۇر بولدى — شارۋالار، جاۋىنگەرلەر، قولونەرشىلەر مەن ساۋداگەرلەر. بۇل فەودالدىق ءتارتىپتىڭ نىعايۋىنا سەبەپ بولدى.

حيدەيوسي ءوزىنىڭ بيلىگى جاپونيامەن شەكتەلمەي، ازيا قۇرلىعىنا تارالۋى ءتيىس دەپ سانادى. ول 1592 جانە 1597 جىلدارى كورەياعا ەكى رەت اسكەري جورىق ۇيىمداستىردى. الايدا بۇل جورىقتار ءساتسىز اياقتالىپ، جاپونيا ۇلكەن شىعىنعا ۇشىرادى.

تويوتومي حيدەيوسي ءوز زامانىندا ەرەكشە كوشباسشى رەتىندە تانىلدى. ونىڭ بىرنەشە ايرىقشا قاسيەتتەرى:

تومەنگى تاپتان شىعىپ، جاپونيانى باسقارۋ شىڭىنا جەتۋى ونىڭ اقىلدى، يكەمدى جانە العىر ادام بولعانىن كورسەتەدى.

جاۋلارىن كۇشتەپ ەمەس، كەيدە كەلىسسوز، كەيدە ايلا ارقىلى باعىندىرا ءبىلدى.

شارۋالار مەن قالالىقتاردىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا تىرىسىپ، ەل ىشىندەگى ءتارتىپتى ساقتادى.

كينكي ايماعىندا ايگىلى وساكا قامالىن سالدىرىپ، مەملەكەتتىڭ سيمۆولىنا اينالدىردى.

تويوتومي حيدەيوسي — جاپونيا تاريحىنداعى ەرەكشە تۇلعا. ول ءوز قولىمەن كەدەيلىكتەن يمپەريالىق بيلىككە دەيىن كوتەرىلدى. حيدەيوسي جاساعان ەرلىكتەرى، رەفورمالارى مەن كوشباسشىلىق قاسيەتتەرى ارقىلى جاپونيانىڭ تاعدىرىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ كەتتى. تاريح ونى كەيدە «مايمىل» دەپ اتاسا دا، ونىڭ شىنايى بەينەسى — تاباندى، دانا ءارى الداعى كەزەڭدى بولجاي الاتىن ۇلى كوسەم رەتىندە، ەل ەسىندە ماڭگى قالدى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz