پاتريوتتىق تاربيە – رەسپۋبليكاداعى بارلىق ءىس-ارەكەتتىڭ ەڭ اجىراماس قۇرامداس ءبىر بولىگى بولىپ تابىلاتىندىعىن ءدال قازىر ەشكىمدە جوققا شىعارا المايدى.

پاتريوتيزم دەگەنىمىز نە؟ ونى قالاي باعالاۋعا بولادى؟ ونى قالاي باسقارۋعا بولادى؟

بىزدىڭشە، بۇل ماسەلەلەر بۇگىنگى تاڭدا ەڭ وزەكتى بولىپ سانالادى ءارى حالىقتىڭ ءوزىن-ءوزى تانۋ دەڭگەيىن عانا ەمەس، سونداي-اق، مادەنيەتتە، ساياساتتا، ءتىپتى عىلىمي-تەحنيكالىق پروگرەستە دە جارقىن كورىنىس تابادى. اركىمگە تەڭ مۇمكىندىكتەر ۇسىنىلعان ەل سانالاتىن قازاقستانداعى پاتيروتيزم ۇلتىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-مادەني جانە رۋحاني دامۋىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. بۇل قازاقستاننىڭ قازىرگى تاڭداعى الەم تانىعان شىندىعى دەسەك ەش ارتىق ايتپايمىز.

وسى ورايداعى ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، پاتيروتيزم ەڭ الدىمەن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىندا جوعارى ادامگەرشiلiك، مورالدىق-پسيحولوگيالىق جانە ەتيكالىق قاسيەتتەردi قالىپتاستىرۋ قاجەتتiگiن كوزدەپ، ولاردىڭ اراسىندا وتان تاعدىرى ءۇشiن جاۋاپكەرشiلiك جانە ونى قورعاۋعا ازiرلiك ماڭىزدى مانگە يە ەكەنىن باستى ورىنعا قويادى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە ورىن العان وراسان وزگەرىستەر، وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋمەن بايلانىستى تۋىنداعان جاڭا پروبلەمالار شەشۋ جولىندا پاتريوتتىق تاربيەگە باسا كوڭىل بولە باستادى. ءبىز ءسوز ەتكەن وسى كوڭىل بولۋدە ءپاتيروتيزمنىڭ ءمانىن، ونىڭ قوعامدىق ومىردەگى ورنى مەن ءرولىن قايتا پايىمداۋ ءوز ناتيجەسىن بەرە باستادى.

قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، فولكلور تانۋشى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى كەنجەحان ماتىجانوۆتىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىز ءوز تاۋەلسىزدىگىنە يە بولعان جىلدار ىشىندە قازاقستاندا رۋحاني قۇندىلىقتارمەن تاربيەلەنگەن وتە جاقسى ۇرپاق - جاستار ءوسىپ شىقتى.

- الماتى، ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ بەسىگى، بۇل وقۋ ورىندارىنىڭ - كوللەدجدەردىڭ، جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قالاسى. مەن ۋنيۆەرسيتەتتىك كورپۋستاردىڭ جانىنان ءوتۋدى ۇناتامىن - ساباققا دايىندالىپ جاتقان جاستاردى كورگىم كەلەدى. ءبىزدىڭ ستۋدەنتتەر وتە بەلسەندى، الدارىنا ايقىن ماقساتتار قويا بىلۋىمەن قۇندى. ولار تاريحي ايشىقتى تالىمدەرمەن، ادەبي شىعارمالارمەن سۋسىنداپ ءوسىپ، تاربيەلەنەدى. جاستار اباي، جامبىل، مۇقاعالي ماقاتاەۆ، باسقا دا كلاسسيكتەر مەن قازىرگى زامانعى اۆتورلاردىڭ شىعارمالارىن اسا جوعارى باعالاپ، قۇلاي ءسۇيىپ، جاقسى كورەدى. وسىنىڭ ءبارى - حالىقتى ورتاق رۋحاني قۇندىلىقتار، ءبىرتۇتاس قازاقستان حالقىنىڭ مادەنيەتى اينالاسىنا بىرىكتىرۋگە باعىتتالعان ساۋاتتى تاربيەنىڭ، وقىتۋدىڭ ناتيجەسى، - دەپ سانايدى كەنجەحان ماتىجانوۆ.

عالىمنىڭ باقىلاۋى بويىنشا ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنا جۇمىسقا كەلگەن جاس ماماندار وزدەرىن عىلىمدى دامىتۋعا ۇمتىلاتىن بەلسەندى تۇلعالار رەتىندە كورسەتەدى. ولار ءبىزدىڭ رۋحاني مۇرامىزدى باعالايدى جانە سونىڭ نەگىزىندە ءوز جۇمىستارىن العا قاراي اسقان جىگەرمەن ىلگەرلەتۋگە بەرىلە قۇلشىنادى. كەنجەحان ماتىجانوۆ، ءوزىنىڭ وسى ويىن قورىتىندىلاي كەلە: بارشا جاستاردىڭ ءوز تامىرىن ءبىلۋى، سونداي-اق ءبىزدىڭ ورتاق مادەنيەتىمىزدى زەردەلەۋى مەن قۇرمەتتەۋى - پاتريوتتىق سەزىمدى قالىپتاستىرۋدىڭ قاجەتتى فاكتورلارى دەپ سانايدى. ءيا، بەلگىلى عالىمنىڭ وسى ءبىر جوعارىدا ءبىز كەلتىرگەن پايىمدارى، ايتقان ويى جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ كوكەيىندەگى پىكىر دەسەك ەشقاشان اقيقاتتان الشاق كەتپەيمىز.

پاتريوت بولۋ - ءوز ەلىڭدى جانە حالقىڭدى ءسۇيۋ، ولارمەن ماقتانۋ عانا ەمەس، سونداي-اق ولاردىڭ گۇلدەنۋى ءۇشىن ءوزىڭنىڭ كۇش-قايراتىڭنىڭ ءبىر بولىگىڭدى بەرۋ، قانداي دا ءبىر سپورتتاعى «ساتسىزدىكتەرگە» شىن جۇرەكتەن الاڭداۋشىلىق تا بىلدىرەدى.

وسىعان قاتىستى ر.ب. سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى ەركىن بايداروۆ: «سالاۋاتتى پاتريوتيزم - بۇل ادامگەرشىلىك سيپات، مەملەكەتتىلىكتىڭ ءومىر ءسۇرۋى مەن دامۋىنىڭ نەگىزى. وسكەلەڭ ۇرپاقتى وعان تاربيەلەۋ قاجەت جانە ماڭىزدى، بىراق ەشقانداي جاعدايدا جوعارىدان تاڭباۋ كەرەك، ويتكەنى ول تەك ناتيجە بەرمەيدى، كەرى اسەرىن تيگىزەدى»، - دەيدى مامان.

ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، ەگەر ەل بولامىز دەسەك، وندا ءپاتريوتيزمدى قازاقستاندىق جانە قازاقتىق دەپ الا قويدى بولە قىرقاتىن تىرلىك جاساۋعا ەش بولمايدى. ەگەر ءبىز وسى جولمەن جۇرەتىن بولساق، بايداروۆتىڭ ايتۋىنشا، ەشقايدا باستامايتىن سوقپاقتىڭ تۇتقىنىنا ءتۇسۋىمىز مۇمكىن.

«ەتنيكالىق ەرەكشەلىگىنە قاراماستان، ۇلى دالا ەلىندە تۋعان بارلىق ازاماتتار ءۇشىن قازاقستان - بۇل وتان، جانە ولاردىڭ ودان باسقا وتانى جوق. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ ەكونوميكا مەن سپورتتا قول جەتكىزگەن تابىستارىنا قۋانىپ، بايراقتى باسەكەلەردەگى ساتسىزدىكتەرىنە بىرگە قايعىرىپ وتىرۋعا ءتيىسپىز. بۇل تاعدىردىڭ باسقا سالۋىمەن وتانىنان جىراقتاپ كەتكەن، بىراق ەتنيكالىق قانداستىق پەن رۋحاني-مادەني ورتاقتاستىعى بار ميلليونداعان قازاقتارعا دا قاتىستى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ول.

ايماقتىق جانە مەملەكەتتىك پاتريوتيزم ەل وسكەلەڭدىگىنىڭ قاس سيپاتى ەكەنىن ەشكىم دە جوققا شىعارا المايدى. وسى ورايدا قر پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى ەرمەك توقتاروۆ ءوز كەزەگىندە ءپاتريوتيزمنىڭ ەكى ءتۇرى دە ءبىر ادام بويىندا بەيبىت ءومىر سۇرە الاتىنىنا نىق سەنىمدى.

«پاتريوت ءۇشىن وتان دەگەنىمىز ەڭ جوعارى قۇندىلىق بولىپ تابىلاتىن - ونىڭ اتاسى مەن اكەسىنىڭ ەلى. ونىڭ اماندىعى ءۇشىن ول ءبارىن دە، ەشتەڭەگە قاراماستان، قۇرباندىق ەتۋگە دايىن بولۋى ءتيىس دەپ ۇيعارىلادى. ءپاتريوتيزمدى وسىنداي ەسكىرگەن (نەمەسە تار) تۇسىندىرۋدە يرراتسيونالدىق، ەموتسيالىق قۇرامداس بولىككە ۇلكەن ءرول بەرىلەدى. ال ءپاتريوتيزمدى قازىرگى ءتۇسىنۋدىڭ اياسى بۇعان قاراعاندا الدەقايدا كەڭ. پاتريوت بولاشاققا قاراپ، وندا ءوز ۇلتىنىڭ، وتانىنىڭ، حالقىنىڭ ءمىنسىز بەينەسىن كورە بىلەدى. ول ءوز ەلىنىڭ گۇلدەنۋى ءۇشىن عىلىم مەن مادەنيەتتىڭ ۇزدىك جەتىستىكتەرىن جيناپ، ونى تاراتۋدى باستى ورىنعا قويىپ قانا قويماي، الەم بويىنشا ساياحاتتاپ، وتانىن وزگە جۇرتقا ناسيحاتتاپ، جاقسى جاعىنان تانىتۋعا قاشاندا دايىن تۇرادى. سونىمەن قاتار، ول اتا-بابالارىن قۇرمەتپەن ەسكە الادى، وتان تاريحىن جەتە بىلەدى جانە اسا زور ماقتانىش ەتەدى. ويتكەنى ءوز بولاشاعى مەن ۇرپاقتارىنىڭ بولاشاعىن وسى جەرمەن، ونىڭ مادەنيەتىمەن جانە حالقىمەن بايلانىستىرادى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ساراپشى.

بۇل رەتتە، توقتاروۆتىڭ ايتۋىنشا، ءبىز مەملەكەتتىڭ ازاماتتارى عانا ەمەس، ارقايسىمىز ءوز ەتنوسىمىزدىڭ، تۋعان قالامىز بەن اۋىلىمىزدىڭ دا وكىلى ەكەنىمىزدى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. وسى تۇرعىدان الاعندا قازاقستاندىق پاتريوتيزم دەگەنىمىز - ەتنيكالىق ەرەكشەلىگىنە قاراماستان بارلىق ازاماتتارعا ءتان مەملەكەتتىك پاتريوتيزم بولىپ سانالادى.

ادام بولعان سوڭ، ونىڭ وزىنە ءتان ۇستانىمى مەن يدەالى بولادى. بىراق وسى ۇستانىم مەن يدەال ونى پاتيروتتىق سەزىمنەن تىس ءارى وقشاۋ قالدىرمايدى. پاتريوتتىق سيپاتتاعى وسى يدەولوگيالىق اعىمداردىڭ بارلىعى بىرگە ءومىر سۇرە بەرەدى دەپ ويلاۋىمىز كەرەك. ۇلتارالىق-پاتريوتيزم ۇلتتىڭ مادەني وزەگىن ساقتاۋدى جاقتايتىن بولادى، ال مەملەكەتتىك جانە ەتنيكالىق پاتريوتيزم جاڭا سايكەستەندىرۋ كودتارىمەن تولىقتىرىلاتىن بولادى. ونىڭ ۇستىنە قوعام قاشاندا كونسەرۆاتيۆتى جانە پروگرەسسيۆتى بولىكتەرگە ءبولىنىپ، ءارتۇرلى پىكىرلەر قوعامدا قانشا جەردەن ورىن اوسا دا، ولاردىڭ باسىن ءبىر ارانعا توقايلاستىراتىن تاپ وسى – پاتريوتيزم ەكەنىن ەشقاشان جوققا شىعارا المايمىز. بۇل پىكىر ورتاقتاستاعى ەكى ماڭىزدى مىندەتتى شەشەدى - ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ جانە ازاماتتاردىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋ. سوندىقتان نەگىزگى ماسەلە قاي باعىتتىڭ باسىم بولۋىندا ەمەس، كونسەرۆاتورلار مەن رەفورماشىلار اراسىندا قانداي تەڭگەرىم قالىپتاسۋىندا. بۇل جەردە سالماقتى پوزيتسيانى ۇستانۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.

قوعامنىڭ ساناسىندا ءتۇرلى باعىتتاعى يدەيالار، نورمالار مەن ۇستانىمدار قاتار ءومىر سۇرەتىنىن فيلوسوف سابەتكازى اقاتاي كەزىندە سانانىڭ مۇنداي قاسيەتىن دۇنيەتانىمدىق سينكرەتيزم دەپ اتاعان ەدى.

ءبىزدىڭ ارامىزدا، مىسالى، تاڭىرشىلدەر، مۇسىلماندار، حريستياندار، اتەيستەر بار، بىراق بۇل بارىمىزگە ورتاق وتاندى بىرگە سۇيۋگە كەدەرگى كەلتىرمەيدى. تەك قازاقتار عانا ەمەس، ورىستار دا، وزگە ەتنوستار وكىلدەرى دە قازاقستاندى شىن جۇرەكتەن سۇيە الادى، ويتكەنى ولار وسىندا تۇرادى، ءوز بالالارىن وسىرەدى، بولاشاققا جوسپارلار جاسايدى.

Abai.kz