قىتاي ورتالىق ازياداعى ەكونوميكالىق جانە ساياسي ىقپالىن قارقىندى تۇردە كەڭەيتىپ، ايماق ەلدەرىنە ينۆەستيتسيا مەن جوبالار ۇسىنىپ وتىر. نەبارى 10 جىل بۇرىن رەسەي جەتەكشى دەرجاۆا بولعان ورتالىق ازياداعى كۇشتەر اراقاتىناسى تەز وزگەرۋدە.

قىتاي بىرنەشە ميلليارد دوللارلىق كەلىسىم-شارتتارعا قول قويىپ، ستراتەگيالىق ماڭىزدى سالالاردا پوزيتسياسىن نىعايتىپ، ماسكەۋدىڭ ايماقتىق كوشباسشى ءرولىن ءوز قولىنا الۋدا. بۇل تۋرالى «ازاتتىق» راديوسى حابارلايدى.

قىتايلىق كومپانيالار قازاقستان، وزبەكستان جانە ايماقتىڭ باسقا دا ەلدەرىمەن ينفراقۇرىلىم، ەنەرگەتيكا جانە جوعارى تەحنولوگيالار سالاسىندا ونداعان كەلىسىمدەرگە قول قويدى. سونىمەن قاتار، قىتايلىق فيرمالاردىڭ جەرگىلىكتى نارىقتارداعى جۇمىسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن جاعداي جاسالدى. ۇلىبريتانياداعى كەنت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ساراپشىسى فرەنك ماراككيونە: «قىتاي قازىر بۇل ايماققا تولىعىمەن ينتەگراتسيالانعان»، - دەپ اتاپ ءوتتى.

پەكيننىڭ ىقپالى اسىرەسە قازاقستان مەن وزبەكستاندا بايقالادى. استانا قىتايمەن قۇنى 15 ميلليارد دوللار بولاتىن 70-تەن استام جاڭا كەلىسىمگە قول قويدى. ولاردىڭ قاتارىندا مۇناي، گاز جانە مۇناي-حيميا جوبالارى، كولىك دالىزدەرىن دامىتۋ، لوگيستيكا، تسيفرلىق تەحنولوگيالار بار.

وزبەكستان باسشىسى شاۆكات ميرزيەەۆ قىتايدان قۇرىلىس، اتوم ەنەرگەتيكاسى، اۆتوموبيل ونەركاسىبى جانە ءبىلىم بەرۋ سالالارىندا دا بىرقاتار كەلىسىمدەرمەن ورالدى. ول ەلدى قىرعىزستان ارقىلى قىتايمەن بايلانىستىراتىن ءىرى تەمىر جول جوباسىنا قولداۋ كورسەتتى.

ەكونوميكالىق ستاتيستيكا وزبەكستانداعى قىتاي كومپانيالارىنىڭ سانى رەسەي كومپانيالارىنان اسىپ كەتكەنىن راستايدى. وتكەن جىلدىڭ وزىندە ولاردىڭ سانى مىڭنان استامعا ارتقان.

شيكىزات ەكسپورتىنا تاۋەلدىلىگىن ازايتۋعا ۇمتىلعان قازاقستان قىتاي ينۆەستيتسياسىن، ونىڭ ىشىندە جاڭارتىلاتىن ەنەرگيا كوزدەرى، ەلەكتروموبيل ءوندىرىسى جانە مەتاللۋرگيا جوبالارىن بەلسەندى تۇردە قابىلداۋدا.

نەگىزگى كەلىسىمدەردىڭ ءبىرى اقتوبە وبلىسىندا قۇنى 1 ميلليارد دوللار بولاتىن گاز-حيميا كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى بولدى. قۇنى 500 ميلليون دوللاردى قۇرايتىن تاعى ءبىر كەلىسىمشارت ەتان مەن پروپاندى تاسىمالداۋ ءۇشىن قۇبىرلار سالۋدى قاراستىرادى.

سونىمەن قاتار، اتوم ەنەرگەتيكاسىنداعى كەڭەيتىلگەن ىنتىماقتاستىق تالقىلانۋدا. قىركۇيەك ايىندا ميرزيوەۆ قىتاي ۇلتتىق يادرولىق كورپوراتسياسىنىڭ باسشىسى شەن يانفەنمەن كەزدەستى.

شىلدە ايىندا قىتاي قازاقستاندا ءۇشىنشى اتوم ەلەكتر ستانتسياسىن سالۋعا كەلىسىم-شارت الدى. جەرگىلىكتى ساراپشىلار ايماق مەملەكەتتەرى كوپۆەكتورلى ساياساتتى ساقتاي وتىرىپ، قىتاي، ەۋروپا جانە اقش اراسىندا تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋعا تىرىسىپ جاتقانىن ايتادى.

ەۋروپالىق وداق ورتالىق ازياداعى ەڭ ءىرى ينۆەستور بولىپ قالا بەرەدى، بىراق قىتاي قازىردىڭ وزىندە نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەسى بولىپ تابىلادى. 2024 جىلى ءوزارا ساۋدا رەكوردتىق 94,8 ميلليارد دوللارعا جەتتى.

قىتاي ورتالىق ازياداعى پوزيتسياسىن سەنىمدى تۇردە نىعايتىپ، ايماق ەلدەرىنە جاڭا مۇمكىندىكتەر اشۋدا. كرەملگە كەڭەستىك كەزەڭنەن مۇرا بولىپ قالعان ىقپال وربيتاسى ءىس جۇزىندە جويىلدى. بۇل رەسەي پرەزيدەنتى ءپۋتيننىڭ ۇزاق ۋاقىت بيلىگىنىڭ ناتيجەسى.

كەرىمسال جۇباتقانوۆ

Abai.kz