قازىر جاھاندىق مۇناي-حيميا سالاسى قۇلدىراۋ كەزەڭىن وتكەرىپ جاتىر. ارتىق وندىرىستىك قۋاتتار، پايدا دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋى، قارىز الۋدىڭ قىمباتتاۋى مەن گەوساياسي تۇراقسىزدىق – ءبارى بىرىگىپ، ءتىپتى الىپ كورپوراتسيالار ءۇشىن جاڭا جوبالارعا قارجى قۇيۋدىڭ تارتىمدىلىعى ازايدى.

مۇنداي جاعدايدا تەك ەڭ ءتيىمدى جوبالار عانا ومىرشەڭ بولادى. شىعىن قۇرىلىمىندا جوعارى تيىمدىلىك كورسەتكەن كومپانيالار اقشا اعىنىن ساقتاپ، تابىستىلىعىن جوعالتپاي وتىر. ال ءتيىمسىز جوبالار توقتاپ، نە بەلگىسىز مەرزىمگە شەگەرىلۋدە.

دەگەنمەن ءدال وسى قيىن احۋال تۇراقتى رەسۋرستىق بازاسى بار، ءارى پوليمەرگە سۇرانىسى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلە جاتقان ەلدەر ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەر تەرەزەسىن اشتى.

وسى ساناتقا قازاقستان دا كىرەدى. قازىر ەلىمىز اتىراۋ وبلىسىندا ءىرى گاز-حيميا كەشەنى – «سيللەنو» پوليەتيلەن زاۋىتىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزىپ جاتىر. قۇنى 7 ميلليارد دوللارعا جۋىق بۇل جوبا «قازمۇنايگاز»، رەسەيلىك سيبۋر جانە قىتايلىق Sinopec كومپانيالارىنىڭ بىرلەسكەن باستاماسى. زاۋىتتى 2028 جىلى ىسكە قوسۋ جوسپارلانىپ وتىر. جوبانىڭ قۋاتى جىلىنا 1,25 ميلليون توننا پوليەتيلەن وندىرۋگە جەتەدى. بۇل وتاندىق سۇرانىستىڭ 90%-ىن قامتىپ، سىرتقى نارىققا دا جول اشادى.

جوبانىڭ باستى ارتىقشىلىعى – شيكىزات قاۋىپسىزدىگى. 2024 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا «قازمۇنايگاز» بەن «تەڭىزشەۆرويل» كومپانيالارى اراسىندا جاڭارتىلعان كەلىسىم جاسالىپ، جىل سايىن 9 ميلليارد تەكشە مەتر قۇرعاق گاز جەتكىزۋ كەپىلدەندىرىلدى. وسى گازدان ەتان ءبولىنىپ الىنىپ، پوليەتيلەن وندىرۋگە قولدانىلادى. بۇل – سالانىڭ ەڭ ۇلكەن تاۋەكەلىنىڭ ءبىرى سانالاتىن شيكىزات تۇراقسىزدىعى ماسەلەسىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

كەشەندە قۇرىلىس، ماشينا جاساۋ جانە وراما وندىرىسىنە ارنالعان جوعارى ساپالى 22 ءتۇرلى پوليەتيلەن ماركاسى شىعارىلادى. اقش وندىرۋشىلەرى ارزان ەتان رەسۋرسىنا ارقا سۇيەسە، قازاقستاننىڭ بۇل جوباسى – كەپىلدەندىرىلگەن جەتكىزىلىم، ىشكى سۇرانىستىڭ ءوسۋى جانە ەكسپورتتىق الەۋەتتىڭ ۇيلەسىمىنە نەگىزدەلگەن ۇلتتىق ۇلگىدەگى مودەل.

«سيللەنو» جوباسىنداعى حالىقارالىق ارىپتەستىك تە ايرىقشا ءرول اتقارادى. قاتىسۋشى كومپانيالاردىڭ ارقايسىسى كۇردەلى حيميالىق كەشەندەردى ىسكە اسىرۋدا مول تاجىريبە جيناقتاعان. بۇل جوبانى ۋاقىتىلى اياقتاپ، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ، وندىرىلگەن ءونىمدى ءساتتى كوممەرتسيالاۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرادى.

الايدا مۇنداي باستامالاردىڭ تابىستى بولۋى تەك شيكىزاتپەن نە سەرىكتەستەرمەن عانا شەكتەلمەيدى. ەڭ ماڭىزدىسى – مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ۇزاق مەرزىمدى ساياسات. جۋىرداعى جولداۋىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ وڭدەۋ ونەركاسىبىنە جاڭا سەرپىن بەرۋ قاجەتتىگىن ايتتى. سوڭعى بەس جىلدا بۇل سالادا وندىرىلگەن جالپى ءونىم كولەمى ەكى ەسەگە ءوسىپ، 17 تريلليون تەڭگەدەن استى. الايدا پرەزيدەنت بۇل سالادا ناقتى جۇيە قالىپتاسپاعانىن دا اتاپ ءوتتى.

مەملەكەتتىڭ جاڭا ونەركاسىپتىك ساياساتى ەندى كۇش پەن قاراجاتتى ناقتى ءىرى جوبالارعا باعىتتاۋدى كوزدەيدى. سولاردىڭ ءبىرى – «سيللەنو» زاۋىتى. بۇل جاي عانا ءوندىرىس ورنى ەمەس، ەلدىڭ تۇراقسىز ەكونوميكالىق جاعدايعا قاراماستان، كۇردەلى ستراتەگيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرا الاتىن قابىلەتىن كورسەتەتىن ماڭىزدى باستاما.

ارينە، بۇل جولدا تاۋەكەلدەر بار: ءوندىرىس قۋاتىنىڭ ارتىقتىعى، باعانىڭ قۇبىلۋى، قارجى تارتۋدىڭ قيىندىعى سياقتى ماسەلەلەر شەشىم كۇتەدى. بىراق سونىمەن قاتار، بۇل جوبا قازاقستانعا يمپورتقا تاۋەلدىلىكتى ازايتۋ، سىرتقى نارىققا شىعۋ جانە وڭدەۋ سالاسىن نىعايتۋ سياقتى مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى.

ۋاقىت وتە كەلە الەمدىك نارىق قالپىنا كەلگەندە، ەڭ ۇلكەن پايدا ءدال وسىنداي قيىن كەزەڭدە تاۋەكەلگە بارىپ، ارەكەت ەتكەن ەلدەرگە بۇيىرادى. «سيللەنو» – قازاقستاننىڭ كەلەشەگىنە باعىتتالعان باتىل شەشىم. ناقتى كەپىل بولماسا دا، بۇل جوبا ەل ەكونوميكاسىنىڭ بولاشاق بەينەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتە الاتىن تاريحي مۇمكىندىككە اينالۋى مۇمكىن.

Abai.kz