ادەبيەت - تاريحتى ايتۋ ارقىلى ۇلت ساناسىن بۇتىندەيدى. وعان ەسەنبەرلين مەن ماعاۋين شىعارمالارى كۋا.

تومەندەگى شاعىن ەستەلىكتى وقي وتىرىڭىزدار:

"ىلەكەڭنىڭ ء(ىلياس ەسەنبەرلين) ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىنداعى تۆورچەستۆولىق جولىندا ەلەۋلى ەكى وقيعا بولدى. ءبىرى ونىڭ ەڭ قۇندى، ۇلى تۋىندىلارىنىڭ ءبىرى، ادەبيەتتەگى تەڭدەسى جوق ەرلىگى - «كوشپەندىلەر» تريلوگياسى سول كەزدەگى وداقتىق كولەمدەگى باعالاۋدىڭ ەڭ جوعارعى ساتىسى - لەنيندىك سىيلىققا ۇسىنىلدى. وسىعان ءبىز قۋانۋىمىز كەرەك ەدى. بىراق، ءبىز قۋانبادىق. قايتا وعان دەگەن وشپەندىلىك ودان سايىن ءورشي ءتۇستى.

ءبىر كۇنى ىلەكەڭ قالىڭ بىلعارى پاپكاسىن قولتىقتاپ ماعان كەلدى. بۇل كەڭەس وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن - موسكۆا مەن لەنينگرادتان، ءسىبىر قالالارىنان، باسقا تۋىسقان رەسپۋبليكالاردان "كوشپەندىلەر" تريلوگيسىن ماقتاپ، لەنيندىك سىيلىق كوميتەتىنە جىبەرگەن رەتسەنزيالار، قولداۋ پىكىرلەر، جەكە ادامداردىڭ شىنايى نيەتى ەكەن. قازاقستاننان بار-جوعى ەكى-ءۇش وبلىستىق گازەتكە جاريالانعان شاعىن عانا رەتسەنزيالار ءجۇر. بىردە-ءبىر رەسپۋبليكالىق رەسمي ءباسپاسوز ورىندارى، قوعامدىق ورىندارى، كوعامدىق ۇيىمدار، مەملەكەتتىك مەكەمەلەر، عىلىمي ورتالار قولداۋ جاساماعان، ءبىر اۋىز جىلى ءسوز ايتپاعان.

قايتا بىرنەشە عىلىمي مەكەمەلەر، جەكە لاۋازىمدى ادامدار، جازۋشىلار، عالىمدار - تەگىس ىلەكەڭنىڭ رومانىن جارىسا جامانداپ، وعان مۇنداي سىيلىق بەرۋگە بولمايتىنىن جازىپتى. نەگىزگى تاعىلعان كىنا - ساياسي ايىپ: ول ورىستارعا قارسى، بۇگىنگى دوستىعىمىزعا شەك كەلتىرەدى. كىتاپ زياندى، وعان سىيلىق بەرمەك تۇگىل، باسىپ شىعارۋدىڭ ءوزى كەشىرىلمەس قاتەلىك دەپ جازىلعان. بۇل پىكىردى، بۇل ايىپتى قازاقستان كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا ءبولىمى دە قاتتى قولدادى، وعان سىيلىق بەرۋگە ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولدى.

ىلەكەڭ ء(سويتىپ) سىيلىق الا المادى.

ىلەكەڭ وسىعان قاتتى قايعىردى. ۋايىمعا سالىندى، ءوز ورتاسىنا وكپەسىن ايتتى.

- بۇكىل وداق، تۋىسقان رەسپۋبليكالار جان-جاقتى قولداپ، قول ۇشىن بەرىپ جاتقاندا، ءوز ءىشىمىزدىڭ وسىنداي ىشتارلىق ءبىلدىرۋى جانىما قاتتى باتادى، - دەپ كۇرسىنىپ، رەنىش ءبىلدىردى.

ەسەنبەرليننىڭ قيىن-قىستاۋلى عۇمىرىندا العان سوققىلارىنىڭ ەڭ ۇلكەنى وسى ەدى. بۇل سوققى ونى قالجىراتىپ، شارشاتىپ، جاسىتىپ جىبەردى. بىراق تۆورچەستۆولىق تالانتىن، قالامىن مۇقاتا المادى.

ىلەكەڭنىڭ ەكىنشى ءبىر ۇلكەن قۋانىشى - ونىڭ «التىن وردا» تريلوگياسى ەدى. بۇل، ءبىر جاعىنان، ونىڭ مەرەيىن تاسىتقانمەن، بۇل دا وزىنە ۇلكەن سوققى بوپ ءتيدى. ءومىرىنىڭ سوڭعى ساتتەرى، سوڭعى كۇندەرى دە وسى روماننىڭ سەرگەلدەڭىنە بايلانىستى بولدى.

وسى كەزدە «التىن وردانىڭ» ءبىرىنشى كىتابى باسىلىپ بولىپ، ەندى قالعان ەكى تومى دايىندالىپ جاتقان بولاتىن. ءۇش تومنىڭ قاتار شىققانىن قالاپ، سونى تەز كورۋگە اسىقتى. وسىنشا قىرۋار جۇمىستى ءبىتىرىپ، ەكى جۇمادان كەيىن ىلە-شالا تاعى دا موسكۆاعا اتتاندى. وندا دا امالسىز باردى. وسى كەزدە استانادا حالىقارالىق كىتاپ جارمەڭكەسى وتەتىن بولدى. قازاق باسپالارى وسى جارمەڭكەگە ءبىراز كىتاپ اپاراتىن بولىپتى. ونىن ىشىندە ەسەنبەرليننىڭ بىردە-ءبىر كىتابى جوق كورىنەدى. تەك كەرەك ادامداردىڭ، تامىر-تانىستاردىن كىتاپتارى عانا. ىلەكەڭ قاتتى اشۋلاندى. ءوز بەتىمەن، ءوز ەسەبىنەن موسكۆاعا ۇشتى. باسپالار شەتەلدەرگە قانداي كىتاپتارىن وتكىزگەنىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر، ماردىمدى ەشتەڭە بولماعان سياقتى. ىلەكەڭ ەكى-ءۇش كىتابىن وتكىزىپ، شەتەلدىك باسپالارمەن شارتقا قول قويىپ قايتتى. بىراق، قاتتى ناۋقاستانىپ كەلدى. ول از بولعانداي، كەلسە، جىعىلعان ۇستىنە جۇدىرىق دەگەندەي، باسىلىپ جاتقان كىتاپتارىن باسپا كوميتەتى توقتاتىپ تاستاپتى. تاعى دا ودان «قۇبىجىقتار» تاۋىپ، كىتاپقا كىنا تاعىلىپتى. ەندى، ەسەنبەرلين تاعى دا وسى كىتابى ءۇشىن ايقاسقا ءتۇستى. بىراق، قاجىعان جۇرەك شىداي المادى، قاتتى اۋىرىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇستى. ينفاركتپەن اۋىرعان ەكەن. رەانيماتسيا بولىمىنە سالدى. تىرپ ەتكىزبەي جاتقىزىپ قويدى. بىراق، كىتابى ءۇشىن كوڭىلى الاڭ بولعان جازۋشى، قاتاڭ تىيىم سالىنسا دا، قايتا-قايتا ۇرلانىپ، دارىگەردىڭ بولمەسىنە جاسىرىنىپ بارىپ، كوميتەتكە، باسپاعا تەلەفون سوعىپ، جالىنىپ-جالبارىنىپ، ءوز دالەلىن ايتىپ، كىتاپتىڭ شىعۋىنا بوگەت جاساماۋلارىن سۇراپ، ءتىپتى بولماعان سوڭ ۇرىسىپ، جانىن قيناپ، وتقا سالىپ، ازاپقا ءتۇستى. اقىرى، وسىنىڭ بارىنە شىداي الماي، كەلەسى كۇنى ءتۇن ورتاسى اۋعاندا جۇرەگى جارىلىپ، مەرت بولدى.

«التىن وردا» تريلوگياسىنىڭ شىققانىن ۇلى جازۋشى كوزى تىرىسىندە كورە الماي كەتتى.

ىلەكەڭنىڭ سوڭعى ساتتەردە كورگەن قياناتىن، قيىنشىلىعىن، ونىڭ سەبەپتەرىن ءارى قاراي تالداپ، باعا بەرىپ جاتقىم كەلمەيدى. كىمدى كىنالارسىڭ؟

وسى كىتاپتى جۇلمالاپ، جولىن بوگەپ، جازۋشىنى سەرگەلدەڭگە سالعان ادامدار ءالى دە قاتارىمىزدا ءجۇر. قايسىسىن ايتارسىڭ؟ تاريح مۇنىڭ بارىنە ءوز باعاسىن بەرە جاتار...

ەستەلىك يەسى بەكەجان تىلەگەنوۆ

(“جالىن". № 8. 2009 ج)

Abai.kz