دينا قاناي. قازاقتىلدى باسىلىمدار تاعى دا قاعا بەرىستە قالدى
بۇگىندە اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدى رەسەيلىك باسىلىمداردىڭ جاۋلاپ العانى بەلگىلى. سودان بولار، وتاندىق باق-تىڭ ءۇنى قۇمىعىپ، تارالىمى تارىلىپ بارادى. اسىرەسە، قازاقتىلدى ءباسپاسوزدىڭ جاعدايى قىل ۇستىندە. بىراق ءبىزدىڭ بيلىكتى قازاقتىلدى باق-تىڭ حال-احۋالىنان گورى ءورىستىلدى باق الاڭداتاتىن سياقتى ما، قالاي؟!
«نۇر-مەديا» حولدينگىنىڭ باس ديرەكتورى ارمانجان بايتاسوۆ (سۋرەتتە) ەلىمىزدە جارىق كورىپ جاتقان ءبىرشاما باق-تىڭ باسشىلارىن جيناپ، «داعدارىسقا قارسى كەڭەستىڭ» ءبىرىنشى وتىرىسىن وتكىزدى. «سوڭعى ءتورت جىلدا ءۇزىلىپ قالعان مۇنداي كەڭەستىڭ باق-قا بەرەر پايداسى زور» دەپ شۋلاسقان مەديا باسشىلار بۇگىندە تاپ بولىپ وتىرعان ماسەلەنى ورتاعا سالدى. اۋەلگى ءسوزدى «جۇلىپ العان» «Central Asia Monitor» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بيگەلدى عابدۋللين قازىرگى كەزدە تەلەارنالاردا سۇحباتتىق فورماتتاعى باعدارلامانىڭ جوقتىعىن باسا ايتتى.
«كەز كەلگەن تەلەارنا بەلگىلى ءبىر تاقىرىپقا پىكىر ءبىلدىرۋ ءۇشىن اينالدىرىپ كەپ ساراپشىلاردىڭ بەلگىلى ءبىر توبىن شىعارا بەرەدى» دەپ تەلەارنالاردىڭ بۇگىنگى «باس اۋرۋىن» اشا تۇسكەن بيگەلدى مىرزا بۇدان ءارى قاراي بىرنەشە ماسەلەنى قاراۋدى ۇسىندى. بيگەلدى عابدۋلليننىڭ ايتقان ۇسىنىستارىنا سۇيەنەر بولساق:
بىرىنشىدەن، باق-تى قوسىمشا قۇن سالىعىنان بوساتۋ كەرەك;
ەكىنشىدەن، گازەت-جۋرنالدىڭ قاعازى قىمبات، ياعني، 10-15 جىل ىشىندە قاعاز فابريكاسىن سالاتىن ۋاقىت جەتتى. ەندەشە قاعاز شىعاراتىن فابريكا سالۋ كەرەك;
بۇگىندە اقپاراتتىق كەڭىستىگىمىزدى رەسەيلىك باسىلىمداردىڭ جاۋلاپ العانى بەلگىلى. سودان بولار، وتاندىق باق-تىڭ ءۇنى قۇمىعىپ، تارالىمى تارىلىپ بارادى. اسىرەسە، قازاقتىلدى ءباسپاسوزدىڭ جاعدايى قىل ۇستىندە. بىراق ءبىزدىڭ بيلىكتى قازاقتىلدى باق-تىڭ حال-احۋالىنان گورى ءورىستىلدى باق الاڭداتاتىن سياقتى ما، قالاي؟!
«نۇر-مەديا» حولدينگىنىڭ باس ديرەكتورى ارمانجان بايتاسوۆ (سۋرەتتە) ەلىمىزدە جارىق كورىپ جاتقان ءبىرشاما باق-تىڭ باسشىلارىن جيناپ، «داعدارىسقا قارسى كەڭەستىڭ» ءبىرىنشى وتىرىسىن وتكىزدى. «سوڭعى ءتورت جىلدا ءۇزىلىپ قالعان مۇنداي كەڭەستىڭ باق-قا بەرەر پايداسى زور» دەپ شۋلاسقان مەديا باسشىلار بۇگىندە تاپ بولىپ وتىرعان ماسەلەنى ورتاعا سالدى. اۋەلگى ءسوزدى «جۇلىپ العان» «Central Asia Monitor» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بيگەلدى عابدۋللين قازىرگى كەزدە تەلەارنالاردا سۇحباتتىق فورماتتاعى باعدارلامانىڭ جوقتىعىن باسا ايتتى.
«كەز كەلگەن تەلەارنا بەلگىلى ءبىر تاقىرىپقا پىكىر ءبىلدىرۋ ءۇشىن اينالدىرىپ كەپ ساراپشىلاردىڭ بەلگىلى ءبىر توبىن شىعارا بەرەدى» دەپ تەلەارنالاردىڭ بۇگىنگى «باس اۋرۋىن» اشا تۇسكەن بيگەلدى مىرزا بۇدان ءارى قاراي بىرنەشە ماسەلەنى قاراۋدى ۇسىندى. بيگەلدى عابدۋلليننىڭ ايتقان ۇسىنىستارىنا سۇيەنەر بولساق:
بىرىنشىدەن، باق-تى قوسىمشا قۇن سالىعىنان بوساتۋ كەرەك;
ەكىنشىدەن، گازەت-جۋرنالدىڭ قاعازى قىمبات، ياعني، 10-15 جىل ىشىندە قاعاز فابريكاسىن سالاتىن ۋاقىت جەتتى. ەندەشە قاعاز شىعاراتىن فابريكا سالۋ كەرەك;
ۇشىنشىدەن، گازەت-جۋرنالدى جەتكىزۋ اقىسى قىمبات. ونىڭ جولىن تابۋ قاجەت;
تورتىنشىدەن، ينتەرنەت-باسىلىمدار قورعانسىز. جاعدايدى بۇلاي كۇردەلەندىرۋدىڭ كەرەگى جوق;
بەسىنشى - مەملەكەتتىك تاپسىرىستى گازەت بەتىنە تىقپالاي بەرۋدى ازايتۋ كەرەك.
شىنىندا دا، وسى ايتىلعان ماسەلەنىڭ قاي-قايسىسى دا وزەكتى. مۇنى «نوۆايا گازەتانىڭ» باس رەداكتورى الەكساندر كراسنەر دە، «مەگوپوليس» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى يگور شاحنوۆيچ تە قولداپ اكەتتى. قر جۋرناليستەر وداعىنىڭ توراعاسى سەيىتقازى ماتاەۆ بولسا: «باق-تىڭ 70 پايىزى رىنوكتىق جاعدايدا ءومىر سۇرەدى. ولاردى دا ءتۇسىنىپ، تارالىم قىزمەتىنە جاعداي جاساۋ كەرەك. وسىنى بيلىككە جەتكىزۋ قاجەت» دەدى.
جينالعاندار وزدەرى ارنايى جۇمىس توبىن قۇرىپ، وعان بەلدى دەگەن 7 باسشىنى سايلادى. ءبىر وكىنىشتىسى، ونىڭ ىشىندە بىردە-ءبىر قازاقتىلدى باق-تىڭ وكىلى بولعان جوق. ولار پرەمەر-مينيستر مەن الماتى قالاسى اكىمى احمەتجان ەسىموۆكە حات جازىپ، باق-تىڭ ماسەلەسىن شەشۋدى بىرتىندەپ بولسا دا قولعا الامىز دەپ بىلەك سىباندى. ياعني، پرەمەرگە قوسىمشا قۇن سالىعىنان بوساتۋ جايىن، ال ەسىموۆكە الماتى قالاسىنداعى گازەت تاراتۋ قىزمەتىن وڭتايلاندىرۋ ماسەلەسىن جەتكىزبەكشى. الايدا، تەك رەسمي تىلدە وتكىزىلگەن «داعدارىسقا قارسى كەڭەس» تەك قانا ءورىستىلدى باق-تىڭ كۇيىن كۇيتتەپ كەتكەن سياقتى.
قوعامدا ورىستىلدىلەردىڭ اسىرە بەلسەندىلىگىنەن ءورىستىلدى باسىلىمنىڭ ءوتىمدى بولىپ تۇرعانى راس. ولار «ءورىستىلدى باسىلىمداردىڭ تارالىمى ناشار» دەپ قانشا جەردەن داۋرىعىپ جاتسا دا، جاعدايلارى قازاقتىلدى باسپاسوزگە قاراعاندا ءتاپ-ءتاۋىر. گازەت تاراتاتىن ەكى مەملەكەتتىك مەكەمە «قازپرەسس» پەن «داۋىس» تا سولاردىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى. كەز كەلگەن گازەت كيوسكىسىنە باس سۇقساڭىز، قازاقتىلدى ءباسپاسوز ءورىستىلدىنىڭ تاساسىندا جاسىرىنىپ تۇرادى. گازەت تاراتۋشىلاردىڭ قازاقتىلدى ءباسپاسوزدى ساتۋعا، تاراتۋعا كەلگەندە تارتىنشاقتايتىنى شىندىق. اتالعان «كەلەلى كەڭەستە» بۇل جايتتاردىڭ بىرىدە نازارعا ىلىنبەدى. ونى جەتكىزۋى ءتيىس «ايقىن»، «تۇركىستان»، «دالا مەن قالا»، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ باسشىلارى بۇگىنگى قازاقتىلدى ءباسپاسوزدىڭ جوعى مەن بارىن اشىپ ايتا المادى.
ايتپاقشى، «داعدارىسقا قارسى كەڭەس» ۋاقىتشا جاسالىپ وتىرعان شارۋا شىعار دەگەن مەديا باسشىلارى دا بولدى. بىراق ولار ۇنەمى باس قوسىپ، ءوز جىرتىعىمىزدى ءوزىمىز جاماماساق، ەشكىم دە قول ۇشىن بەرمەيدى، سوندىقتان اۋىزبىرلىكتە جۇمىس ىستەيىك دەپ تارقاستى. بىراق بۇل ماسەلەلەر كۇنى بۇگىن ەمەس، تاۋەلسىزدىك العالى بەرى ايتىلىپ كەلەدى. ايتىلعان ءسوز ايتىلعان جەردە قالىپ جاتاتىنى قانعا ءسىڭىپ كەتسە دە، ارمانجان بايتاسوۆ باستاعان جۇمىس توبى جاڭا جىلدا ءبىراز تۇيتكىلدى ءجايتتى شەشۋگە قۇلشىنا كىرىسەمىز دەپ ۋادە ەتتى.
بۇل كەڭەس قازاقستاندا ەمەس، قۇددى اناۋ رەسەيدە ءوتىپ جاتقانداي اسەر قالدىردى ماعان. قازاق ءتىلى تاعى دا جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشىپ، شەتكە ىسىرىلىپ قالدى. «قاي ەلدىڭ ءباسپاسوزى مىقتى بولسا، سول ەلدىڭ بولاشاعى زور» دەگەن مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ايتقان ونەگەلى ءسوزى وسىندايدا ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى ەكەن. ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدا قازاقتىلدى ءھام ءورىستىلدى بولىپ بولىنگەن ءباسپاسوزدىڭ قايسىسىنا كوپ كوڭىل بولىنسە، سول ءباسپاسوزدىڭ اقپارىن تۇتىناتىن جۇرتتىڭ بولاشاعى دا، بۇگىنە دە كەرەمەت بولىپ تۇرعىنى كوڭىلگە كىربىڭ سالادى...