الماتى سوڭعى جىلدارى تەك ءىرى ەكونوميكالىق جانە مادەني ورتالىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ەكولوگيالىق مادەنيەتتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىپ، جاسىل ءومىر سالتىن كۇندەلىكتى داعدىعا اينالدىرا باستاعان مەگاپوليس رەتىندە كورىنىپ كەلەدى.

بۇل وزگەرىس ەڭ الدىمەن ادامداردىڭ تابيعاتقا دەگەن كوزقاراسىنان باستالدى: بۇرىن تەك رەسمي تالاپتارمەن شەكتەلەتىن قوقىس شىعارۋ، اعاش وتىرعىزۋ نەمەسە قوعامدىق ورىنداردى تازا ۇستاۋ ارەكەتتەرى قازىر ءار ادامنىڭ جەكە جاۋاپكەرشىلىگىنە اينالىپ وتىر. قالا تۇرعىندارى ءۇشىن تازا اۋا، تازا سۋ، جاسىل جەلەك — جاي ۇران ەمەس، ءومىر ساپاسىنىڭ نەگىزگى ولشەمى ەكەنىن ءتۇسىنۋ ارتىپ كەلەدى. ادامدار جۇرگەن جەرىندە — مەيلى ول كينوتەاتر بولسىن، ساياباق بولسىن، ستاديون، تابيعاتتاعى پيكنيك، كونتسەرتتەن كەيىنگى الاڭ نەمەسە ءتىپتى ءوز ءۇيى بولسىن — ارتىن جيناپ، قالدىقتى سورتتاپ، اينالاسىنا زيان كەلتىرمەي كەتسە، بۇل تەك ەكولوگيالىق مادەنيەتتى ەمەس، بۇكىل قوعامدىق سانانىڭ وسكەنىن بىلدىرەدى. وسىنداي قاراپايىم ادەتتەردىڭ ءوزى قالا ەكولوگياسىن تۇبەگەيلى وزگەرتەتىن كۇشكە اينالىپ كەلەدى.

قالادا جىل بويى وتكىزىلەتىن ەكولوگيالىق اكتسيالار — «تازا قازاقستان» باستامالارى، پلاستيك جيناۋ، قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ، جاسىل جەلەكتى كۇتۋ، ەرىكتىلەر قوزعالىسى — ءبارى جۇيەلى سيپاتقا يە بولىپ، تۇرعىنداردى سىرتتان باقىلايتىن كورەرمەننەن بەلسەندى ازاماتقا اينالدىرۋدا. ءار اپتا سايىنعى سەنبىلىكتەر، ساياباق تازالىقتارى، ەكوبەلسەندىلەردىڭ باستامالارى قوعامنىڭ وي-ساناسىنا بىرتىندەپ ورنىعىپ، ەرىكتىلىك مادەنيەتىن قالىپتاستىرىپ جاتىر. بۇل ءۇردىستىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى — جاستار. ولار تەك تازالىق ناۋقاندارىنا قاتىسىپ قانا قويماي، ەكولوگيا يدەياسىن شىعارماشىلىقپەن جەتكىزەدى، بەينەروليكتەر تۇسىرەدى، قويىلىمدار جاسايدى، اقپارات تاراتادى.

بۇل باستامالاردى اكىمدىك تە قولداپ، ينفراقۇرىلىمدى ەكولوگيالىق باعىتقا قاراي جاڭعىرتۋدا. ەلەكتر اۆتوبۋستار سانىنىڭ ارتۋى، مەترو جەلىسىنىڭ كەڭەيۋى، ۆەلوسيپەد جولاقتارىنىڭ كوبەيۋى، جولداردىڭ جاقسارۋى مەن كەپتەلىستىڭ ازايۋى — ءبارى اۋا ساپاسىنا عانا ەمەس، قالا ءومىرىنىڭ جالپى ىرعاعىنا وڭ اسەر ەتۋدە. جاسىل ايماقتاردى كوبەيتۋ، سكۆەرلەر مەن ساياباقتاردى جاڭارتۋ، اعاش وتىرعىزۋ باعدارلامالارى تابيعاتتى قالپىنا كەلتىرىپ قانا قويماي، ادامداردىڭ پسيحولوگيالىق جايلىلىعىن دا ارتتىرادى. تابيعاتپەن بايلانىس ادامنىڭ مىنەز-قۇلقىن وزگەرتىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى كۇشەيتەدى.

ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ ىرگەتاسى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنەن باستالادى. مەكتەپتەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەردەگى ەكولوگيا ساباقتارى، ترەنينگتەر، سەمينارلار، اقپاراتتىق ناۋقاندار تەك ءبىلىم بەرىپ قويماي، قوعامدىق ادەت قالىپتاستىرادى. ءار ادام كۇندەلىكتى ومىرىندە سۋدى ۇنەمدەپ، جارىقتى ارتىق جاقپاي، قوقىستى سورتتاپ، جەكە كولىكتىڭ ورنىنا قوعامدىق كولىككە نەمەسە ۆەلوسيپەدكە وتىرا باستاعان سايىن، قالانىڭ ەكولوگيالىق تۇراقتىلىعى كۇشەيە بەرەدى.

الاتاۋ قالاسى جوباسى دا الماتىنىڭ بولاشاق ەكولوگيالىق مودەلىن ايقىندايتىن ستراتەگيالىق قادامعا اينالۋدا. 2 ميلليون تۇرعىنعا لايىقتالعان جاڭا قالا — تازا ەنەرگيا، ەكوتاسىمال، جاسىل ايماقتار، دۇرىس جوسپارلانعان ينفراقۇرىلىم ارقىلى مەگاپوليستىڭ قازىرگى قىسىمىن جەڭىلدەتىپ، ونى تۇراقتى دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە شىعارا الادى. بولاشاقتا ءدال وسى جوبا الماتىنىڭ «ەكىنشى شۆەيتساريا» مودەلىنە جاقىنداۋىنا ىقپال ەتۋى مۇمكىن.

بىراق وسىنىڭ بارىندە شەشۋشى ءرولدى اكىمدىك تە، ينفراقۇرىلىم دا ەمەس، قاراپايىم ازامات اتقارادى. ءار پلاستيك بوتەلكەنى ورنىمەن تاستاۋ، ءار سۇرىپتالعان قوقىس، ءار ۇنەمدەلگەن كيلوۆاتت، ءار تازا ساياباق، ءار جاۋاپتى ارەكەت — قالانىڭ ەكولوگيالىق تاعدىرىن ايقىندايتىن ناقتى قادام. تازا قالا، ادەمى قالا، تىنىسى كەڭ جاسىل الماتى — قاعازداعى جوسپارمەن ەمەس، ادامداردىڭ كۇندەلىكتى مىنەز-قۇلقىمەن قالىپتاسادى.

قازىرگى الماتى — ەكولوگيالىق مادەنيەتتىڭ ءوسىپ، قالىپتاسىپ كەلە جاتقان جاڭا ءداۋىرىنىڭ ايناسى. ەگەر ءار ازامات ءوز ومىرىندە كىشكەنتاي عانا ادەتتەردى وزگەرتە السا، الماتى تەك مادەني استانا ەمەس، تابيعاتى ساقتالعان، تىنىسى تازا، كەلەر ۇرپاققا قالدىرار ناعىز جاسىل مەگاپوليسكە اينالارى ءسوزسىز. وسىنداي قالادا ءومىر سۇرگىسى كەلەتىندەردىڭ ءبارى بۇگىننەن باستاپ ءوز ۇلەسىن قوسا الادى — سەبەبى ەكولوگيالىق بولاشاق ءار ادامنىڭ قولىندا.

Abai.kz