الەمدىك گەوساياسي تۇراقسىزدىق كۇشەيىپ تۇرعان شاقتا قازاقستان حالىقارالىق قاتىناستارداعى جاۋاپكەرشىلىكتى، كوپۆەكتورلى ديپلوماتيانى جانە وڭىرلىك تۇراقتىلىقتى نىعايتۋدى باستى ماقسات ەتىپ وتىر. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇۇ رەفورماسىنان باستاپ، ورتالىق ازياداعى كولىك دالىزدەرىن دامىتۋعا، سۋ قاۋىپسىزدىگى مەن ەكولوگيالىق ديپلوماتياعا دەيىنگى باستامالارى ەلىمىزدىڭ جاڭا جاھاندىق ءرولىن ايقىنداي تۇسۋدە. حالىقارالىق قاتىناستار سالاسىنىڭ ساراپشىسى، قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى اميربەك ايداربەك پرەزيدەنتتىڭ حالىقارالىق باستامالارىنىڭ ءمانى مەن ستراتەگيالىق ماڭىزىن تارقاتىپ بەردى.

- پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ بۇۇ-نى رەفورمالاۋ جونىندەگى باستاماسىن قانشالىقتى وزەكتى جانە ۋاقىتىلى دەپ ەسەپتەيسىز؟

پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇۇ-نى رەفورمالاۋ باستاماسى الەمدەگى قازىرگى گەوساياسي تۇراقسىزدىق كەزەڭىندە اسا وزەكتى، ءارى ۋاقىتىلى ۇسىنىستاردىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىن. جاھاندىق ينستيتۋتتارعا دەگەنسەنىمنىڭ تومەندەپ، حالىقارالىق قۇقىق نورمالارى ءجيى بۇزىلىپ جاتقان جاعدايدا بۇۇ-نىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جانە بۇل ۇيىمدى رەفورمالاۋ ماسەلەسى بۇرىنعىدان دا ماڭىزدى بولىپ وتىر. پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياسات اياسىندا شيەلەنىستەر مەن داۋ-جانجالداردى كۇش قولدانباي، تەك حالىقارالىق قۇقىق پەن ديپلوماتيالىق كەلىسسوزدەر ارقىلى شەشۋدى قولداپ وتىر. پرەزيدەنتىمىز ءدال وسى پرينتسيپتەردى بۇۇ-نىڭ جاڭعىرۋىنا نەگىز بولۋعا ءتيىس دەپ ەسەپتەيدى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ رەفورمالىق كوزقاراسى ۇيىمدى شىنايى ينكليۋزيۆتى، وكىلدىلىگى كەڭ جانە مەملەكەتتەردىڭ تەڭ قۇقىعىن قامتاماسىز ەتەتىن الاڭعا اينالدىرۋدى كوزدەيدى. بۇل باستاما قازاقستاننىڭ جاھاندىق ديالوگ مادەنيەتىن قولداۋ جونىندەگى تۇراقتى سىرتقى ساياساتىنىڭ جالعاسى. سوندىقتان پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ۇسىنىسىن حالىقارالىق ءتارتىپتىڭ الەمدەگى جاڭا گەوساياسي جاعدايعا بەيىمدەلۋىنە باعىتتالعان پراگماتيكالىق جانە ستراتەگيالىق ماڭىزدى قادام دەپ ەسەپتەيمىن.

- الماتىدا بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى بويىنشا وڭىرلىك ورتالىعىن قۇرۋدىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى نەدە جانە بۇل باعىتتاعى پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ باستاماسى قانداي؟

الماتىدا بۇۇ-نىڭ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى جونىندەگى وڭىرلىك ورتالىقتىڭ قۇرىلۋى ستراتەگيالىق تۇرعىدان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق ۇيىمدار جۇيەسىندەگى بەدەلىن ايتارلىقتاي كۇشەيتەدى. بۇل ورتالىق ورتالىق ازيا ەلدەرىنە كليمات، سۋ قاۋىپسىزدىگى، جاسىل ەكونوميكا جانە الەۋمەتتىك تەڭدىك ماسەلەلەرى بويىنشا ۇيلەستىرىلگەن سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باستاماسى مەملەكەتىمىزدىڭ ۇزاق مەرزىمدى سىرتقى ساياسي ستراتەگياسىنا ساي كەلەدى، ويتكەنى ەلىمىز الەمدىك كۇن تارتىبىندەگى بۇۇ تۇراقتى دامۋ ماقساتتارىن وڭىرلىك ينتەگراتسيانىڭ نەگىزگى ەلەمەنتى رەتىندە قاراستىرۋدا. وسى تۇرعىدان ەلىمىز تۇراقتى دامۋ ماقساتتارى بويىنشاوڭىرلىك ساراپتامالىق جانە ۇيلەستىرۋشى حابقا اينالىپ، ەلىمىزگە جانە ايماققا حالىقارالىق قولداۋ مەن ينۆەستيتسيالىق قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرا الادى. بۇدان بولەك، بۇل ورتالىق ءوڭىر ەلدەرىنىڭ جاھاندىق باستامالارعا قاتىسۋىن جۇيەلەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق جاۋاپكەرشىلىكتى بولىسۋگە دايىن ەكەندىگى،ونىڭ ديالوگقا اشىق جانە تۇراقتى دامۋ قاعيداتتارىنا سەنىمى مول مەملەكەت ەكەنىن كورسەتەدى. بۇل باستاما ەلىمىزدىڭ ايماقتاعى كوشباسشىلىعىن ودان ءارى نىعايتاتىندىعى ءسوزسىز.

- وڭىرلىك تۇراقتىلىقتى نىعايتۋعا باعىتتالعان توقاەۆ باستامالارى اياسىندا قازاقستاننىڭ شىۇ مەن ازياداعى ءوزارا ءىس-قيمىل جانە سەنىم شارالارى كەڭەسى جۇمىسىنا بەلسەندى قاتىسۋىنىڭ ماڭىزى قانداي؟

شىۇ مەن اوسشك اياسىنداعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بەلسەندى ۇستانىمى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك پەن سەنىم شارالارىن كۇشەيتۋگە باعىتتالعان سىرتقى ساياساتىنىڭ جۇيەلى جالعاسى. بۇل ۇيىمدار ستراتەگيالىق ديالوگ، تەرروريزمگە قارسى ءىس-قيمىل، ەكونوميكالىق بايلانىس جانە گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق سالالارىندا ماڭىزدى كوپجاقتى ديپلوماتيالىق الاڭ قىزمەتىن اتقارۋدا. قازاقستان رەسپۋبليكاسى بۇل ۇيىمداردا تەك قاتىسۋشى عانا ەمەس، كوبىنە كونسەنسۋس قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتەتىن مەدياتور ءرولىن دە اتقارۋدا. پرەزيدەنتىمىزدىڭ بۇل ۇيىمدار اياسىندا العا تارتقان باستامالارى وڭىردە شيەلەنىستەر مەن داۋ-جانجالداردىڭ الدىن الۋ ديپلوماتياسىنا، ءوزارا ىنتىماقتاستىقتى كۇشەيتۋگە جانە ساياسي سەنىمدى ارتتىرۋعا نەگىزدەلىپ وتىر. بۇل ەلىمىزدىڭ كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتىمەن تولىق ۇندەسىپ، ورتالىق ازيانى تۇراقتى، بولجامدى جانە ىنتىماقتاستىققا بەيىم ايماق رەتىندە قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

- قاسىم-جومارت توقاەۆ ورتالىق ازيانىڭ كولىك جۇيەسىن دامىتۋ جونىندەگى كەشەندى ستراتەگيانى ازىرلەۋگە قازاقستاننىڭ بەلسەندى قاتىسۋىن اتاپ ءوتتى. ەكونوميكالىق بايلانىستاردى كۇشەيتۋ، لوگيستيكالىق تۇراقتىلىق پەن كولىك ءوزارا بايلانىسىن ارتتىرۋ تۇرعىسىنان بۇل باستامانىڭ وڭىرلىك جانە جاھاندىق دەڭگەيدەگى ماڭىزى نەدە؟

ورتالىق ازيانىڭ كولىك جۇيەسىن دامىتۋعا باعىتتالعان ستراتەگيا پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ وڭىرلىك ەكونوميكالىق ينتەگراتسيانى كۇشەيتۋگە باعىتتالعان ساياساتىنىڭ ماڭىزدى ەلەمەنتى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى گەوگرافيالىق ورنالاسۋىنا بايلانىستى ءىرى ترانزيتتىك حاب رەتىندە ەۋرازياداعى كولىك-لوگيستيكالىق پروتسەستەردىڭ ورتالىعىنا اينالۋدى كوزدەۋدە. مۇنداي ستراتەگيا ورتالىق ازيا ايماعىندا ساۋدانى ارتتىرىپ، بالامالى كولىك دالىزدەرى ارقىلى سىرتقى نارىقتارعا شىعۋ مۇمكىندىگىن كەڭەيتەدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە ەلىمىزدىڭ جانە ايماق ەلدەرىنىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ كۇشەيۋىنە وڭ اسەر ەتەرى انىق. بۇعان قوسا لوگيستيكالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ جاھاندىق جەتكىزۋ تىزبەگىندەگى تاۋەكەلدەردى ازايتىپ، ءوڭىردى حالىقارالىق سەرىكتەستەر ءۇشىن سەنىمدى باعىتقا اينالدىرادى. پرەزيدەنتىمىز بۇل باستاما ارقىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ينفراقۇرىلىمدىق جانە ترانزيتتىك الەۋەتىن ءتيىمدى ىسكە اسىرۋدى ماقسات ۇستانۋدا. ناتيجەسىندە ءوڭىر ەلدەرى اراسىندا ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا تەرەڭدەي تۇسەدى،ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى جاڭا كولىك ارحيتەكتۋراسى قالىپتاسادى، قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك حاب رەتىندەگى الەۋەتى تولىق ىسكە اسادى. تۇپتەپ كەلگەندە بۇل باستاما پرەزيدەنتىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەگە نەگىزدەلگەنپراگماتيكالىق ەكونوميكالىق ديپلوماتيانىڭ ايقىن كورىنىسى.

- ۋكراينا ماسەلەسى بويىنشا كەڭ اۋقىمدى ديالوگتى باستاۋ ءۇشىن ءىرى دەرجاۆالاردىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرىنىڭ قاجەتتىلىگى تۋرالى توقاەۆ جاريالاعان قازاقستاننىڭ ۇستانىمىن قالاي باعالايسىز؟

پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بۇل ۇستانىمى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىقارالىق قاقتىعىستاردى بەيبىت جولمەن شەشۋ پرينتسيپىنە تولىق سايكەس كەلەدى. پرەزيدەنتىمىز ۋكرايناداعى داعدارىستى شەشۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءىرى دەرجاۆالاردىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى مەن ءوزارا جاۋاپكەرشىلىگى قاجەت ەكەنىن اتاپ ءوتىپ، حالىقارالىق قاۋىمداستىقتى كونسترۋكتيۆتى ديالوگقا شاقىرادى. قازاقستان بۇل ۇستانىمى ارقىلى ءوزىن بەيتاراپ، بىراق ديالوگتى قولدايتىنبەلسەندى اكتور رەتىندە تانىتىپ، قاقتىعىستاردى تەك قانا بەيبىت جولمەن رەتتەۋگە باعىتتالعان جاھاندىق كۇش-جىگەردىڭ سەرىكتەسى رەتىندە تانىتىپ وتىر. پرەزيدەنتىمىزدىڭ ۇسىنىپ وتىرعان ۇستانىمى قاقتىعىس سالدارىن جەڭىلدەتۋگە جانە كەلىسىمگە كەلۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىن اشۋعا باعىتتالىپ وتىر جانە ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياسي تۇراقتىلىعى مەن حالىقارالىق بەدەلىن كۇشەيتۋدە.

- قر پرەزيدەنتىنىڭ بۇۇ جانىنان حالىقارالىق سۋ ۇيىمىن قۇرۋ جونىندەگى ۇسىنىسىنا بايلانىستى ازيا ەلدەرى ءۇشىن قانداي مۇمكىندىكتەر اشىلادى؟ جالپى، ارال مەن كاسپي تەڭىزدەرىن ساقتاۋ ماسەلەلەرىن قوسا العاندا، ەكولوگيالىق كۇن ءتارتىبىن ىلگەرىلەتۋدە توقاەۆ باسقاراتىن قازاقستاننىڭ ءرولى قانداي دەپ ويلايسىز؟

بۇۇ جانىنان حالىقارالىق سۋ ۇيىمىن قۇرۋ تۋرالى پرەزيدەنتىمىزدىڭ ۇسىنىسى ازيا ەلدەرىنە ترانسشەكارالىق سۋ رەسۋرستارىن ءادىل، قاۋىپسىز جانە تۇراقتى باسقارۋدىڭ جاڭا مەحانيزمىن قالىپتاستىرادى. ۇسىنىلىپ وتىرعان بۇل ۇيىم سۋ تاپشىلىعى ماسەلەسىن وڭىرلىك دەڭگەيدەن جاھاندىق كۇن تارتىبىنە شىعارىپ، مەملەكەتتەر اراسىنداعى كەلىسسوزدەردى ينستيتۋتسيونالدىق دەڭگەيدە نىعايتادى. مۇنداي ۇيىم ايماق ەلدەرى اراسىنداعى سۋ تەڭگەرىمىن ۇيلەستىرۋگە، داۋلاردى الدىن الا بولجاۋعا جانە ورتاق ستراتەگيا ازىرلەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. پرەزيدەنتىمىز ارال مەن كاسپي ماسەلەلەرىن كوپجاقتى فورماتقا شىعارىپ، ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى وڭىرلىك ەمەس، جاھاندىق تاقىرىپقا اينالدىرۋعا كۇش سالىپ كەلەدى. پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ەكولوگيالىق ديپلوماتياسى كليمات، سۋ تاپشىلىعى، بيوالۋانتۇرلىلىك جانە تۇراقتى دامۋ سياقتى باعىتتاردا وڭىرلىك جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرادى. بۇل قازاقستاندى ەكولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋدە باستاماشىل، ءارى بەدەلدى مەملەكەت رەتىندە تانىتادى. سونىمەن بىرگە ۇسىنىلعان ۇيىم ازياداعى ۇزاق مەرزىمدى سۋ قاۋىپسىزدىگىنىڭ ينستيتۋتسيونالدىق نەگىزىن قالىپتاستىرادى. بۇعان قوسا پرەزيدەنتىمىزدىڭ باستامالارى كليماتتىق قاۋىپتەردى، سۋدىڭ ازايۋىن جانە ەكوجۇيەلەردىڭ دەگراداتسياسىن وڭىرلىك تۇراقتىلىقپەن تىكەلەي بايلانىستىرادى. وسى ارقىلى قازاقستان ەكولوگيالىق ديپلوماتيانى سىرتقى ساياساتتىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگىنە اينالدىرىپ، ءوڭىردى تۇراقتى دامۋدىڭ جاڭا مودەلىنە باعىتتايدى.ناتيجەسىندە قازاقستان وڭىردەگى ەكولوگيالىق كۇن ءتارتىبىن العا جىلجىتاتىن الەمدە ىقپالدى اكتور رەتىندە بەكەم ورنىعادى.

Abai.kz