تاشكەنت، 16 جەلتوقسان. ءماجىلىس توراعاسى ەرلان قوشانوۆ باستاعان قازاقستان پارلامەنتىنىڭ دەلەگاتسياسى تاشكەنت قالاسىندا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى جانە كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتتەرى سپيكەرلەرىنىڭ ءۇشىنشى كەزدەسۋىنە قاتىستى. 2023 جىلدان بەرى جىل سايىن وتكىزىلىپ كەلە جاتقان ءىس-شارا پارلامەنتارالىق ديالوگ پەن ورتالىق ازيا ەلدەرى اراسىنداعى ءوزارا ءىس-ارەكەتتى نىعايتۋدىڭ ءتيىمدى الاڭىنا اينالىپ وتىر.

«ادامي قادىر-قاسيەت، الەۋمەتتىك ادىلدىك پەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ جولىنداعى ىنتىماقتاستىق» تاقىرىبىندا وتكەن پلەنارلىق سەسسيادا ءسوز سويلەگەن ءماجىلىس توراعاسى ۇسىنىلعان كۇن ءتارتىبىنىڭ وزەكتىلىگىن اتاپ ءوتتى.

– بۇگىنگى كەزدەسۋدىڭ تاقىرىبى – قازاقستان ءۇشىن وتە جاقىن ءارى ماڭىزدى. ادامي قادىر-قاسيەت، الەۋمەتتىك ادىلدىك پەن قورشاعان ورتانى قورعاۋ ەلىمىزدە ىسكە اسىپ جاتقان رەفورمالارمەن تولىق ۇندەسىپ، بىتە-قايناسىپ جاتىر. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ءار باستاماسىنىڭ نەگىزىندە وسى مىزعىماس پرينتسيپتەر تۇر. ادىلەتتىلىك يدەياسى – ۇلتتىق يدەولوگيامىزعا اينالدى. ءوز كەزەگىندە، بۇل قاعيدالار – ايماعىمىزداعى، ءتىپتى الەمدەگى  تۇراقتى دامۋ مەن قاۋىپسىزدىكتىڭ كەپىلى. سوندىقتان بۇل كەزدەسۋ «ورتالىق ازيا – كورەيا رەسپۋبليكاسى» فورۋمىنىڭ كۇن ءتارتىبىن جاڭا ماڭىزدى باعىتتارىمەن كەڭەيتە ءتۇستى، – دەدى ەرلان قوشانوۆ.

(سۋرەتتى تۇسىرگەن: ج. جۇمابەكوۆ)

ءماجىلىس سپيكەرىنىڭ پىكىرىنشە، ادامنىڭ قادىر-قاسيەتىنە قۇرمەتپەن قاراۋ – ۇلى جىبەك جولى بويىنداعى حالىقتارىمىزعا ەجەلدەن ءتان قاسيەت. ورتالىق ازيا وزگە حالىقتاردىڭ مادەنيەتىنە، دىنىنە جانە داستۇرىنە گۋمانيزممەن قاراپ، اشىقتىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ كەلەدى. تاريحتاعى ەڭ تاۋقىمەتتى كەزەڭدەردە بۇل جەرگە تۇتاس ەتنوستار جەر اۋدارىلدى. سونىڭ ىشىندە شامامەن 80 جىل بۇرىن كورەي حالقى پانا تاپتى.

قازىرگى الماعايىپ زاماندا وسى قاسيەتتەردى ساقتاپ، ونى كەلەر ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ قاجەت. سوندا عانا ولار كيبەربۋللينگ، قۇمار ويىندار مەن ناشاقورلىق سياقتى كەسەلدەرگە بىرگە توتەپ بەرە الادى. قازاقستان پرەزيدەنتى ورتالىق ازيانىڭ ەڭ ماڭىزدى جانە ەڭ قۇندى رەسۋرسى ءبىلىمدى جاس ۇرپاق ەكەنىن تالاي رەت اتاپ ءوتتى. سوندىقتان جاس بۋىنعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، عىلىم، ءبىلىم جانە مادەنيەت سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ ارقىلى ولاردىڭ دامۋىنا بارلىق جاعداي جاساۋ كەرەك. مىسال رەتىندە قىزىلوردا قالاسىندا اشىلعان سەۋل ۇلتتىق عىلىم جانە تەحنولوگيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاساندى ينتەللەكت ينستيتۋتى مەن تۇركىستان قالاسىندا اشىلعان ۋسونگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالىن ايتۋعا بولادى. ول تۇتاس ورتالىق ازيا جاستارى ءۇشىن جاڭا مۇمكىندىكتەرگە جول اشادى.

الەۋمەتتىك ادىلدىك تۋرالى ايتا كەلە، ەرلان قوشانوۆ بۇل قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ نەگىزگى قاعيداتى ەكەنىنە نازار اۋداردى. اتالعان پرينتسيپ زاڭنامالىق دەڭگەيدە بارلىق ازامات ءۇشىن تەڭ مۇمكىندىكتەردى قامتاماسىز ەتۋ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ارقىلى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرىلۋدا. سونداي-اق ول الەۋمەتتىك ماڭىزى بار بارلىق سالادا، سونىڭ ىشىندە كورەيا الەمدە كوشباسشى بولىپ سانالاتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن فارماتسەۆتيكا باعىتتارىندا تاجىريبە الماسۋدى كەڭەيتۋگە جانە ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋگە شاقىردى.

(سۋرەتتى تۇسىرگەن: ج. جۇمابەكوۆ)

ءماجىلىس توراعاسى ءوز بايانداماسىندا تسيفرلاندىرۋ مەن جاساندى ينتەللەكت ماسەلەلەرىنە دە ەرەكشە كوڭىل ءبولدى. ول فورۋمعا قاتىسۋشىلارعا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستاندى ءۇش جىل ىشىندە تسيفرلىق مەملەكەتكە اينالدىرۋ جونىندەگى ستراتەگيالىق ماقساتى تۋرالى ايتىپ، سوعان جەتۋگە باعىتتالعان اۋقىمدى باعدارلاما جايلى مالىمەت بەردى. اتاپ ايتقاندا، جاساندى ينتەللەكت تۋرالى زاڭ قابىلداندى، تسيفرلىق كودەكس بويىنشا جۇمىس اياقتالۋعا جاقىن. حالىقارالىق جاساندى ينتەللەكت ورتالىعى اشىلىپ، ورتالىق ازياداعى ەڭ قۋاتتى سۋپەركومپيۋتەر ىسكە قوسىلدى. بۇل كورەيلىك ارىپتەستەرمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە جاقسى نەگىز بولىپ وتىر. ەرلان قوشانوۆ فورۋمعا قاتىسۋشىلاردى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ازيا جانە تىنىق مۇحيتى ءۇشىن ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك كوميسسياسى اياسىندا تۇراقتى دامۋ ءۇشىن تسيفرلىق شەشىمدەر ورتالىعىن قۇرۋ جونىندە قازاقستاننىڭ باستاماسىن قولداۋعا شاقىردى.

ءماجىلىس سپيكەرى ەكولوگيالىق كۇن ءتارتىبىنىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، وڭىردەگى بىرقاتار وزەكتى سىن-قاتەردى ورتاعا سالدى. ولاردىڭ قاتارىندا كاسپي تەڭىزى دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋى، ارالدىڭ تارتىلۋى سالدارى جانە سۋ رەسۋرستارىنىڭ تاپشىلىعى بار.

بۇل ورايدا ءماجىلىس توراعاسى پارلامەنتتەر اراسىنداعى ەكولوگيا ماسەلەلەرى بويىنشا ءوزارا بايلانىستى كۇشەيتىپ، بىرلەسكەن عىلىمي زەرتتەۋلەردى كوبەيتۋ قاجەتتىگىن اتاپ ءوتتى. كورەي عالىمدارىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلعان ارال تەڭىزىنىڭ قۇرعاعان تۇبىنە سەكسەۋىل وتىرعىزۋ – ۇلگى بولارلىق جوبانىڭ ءبىرى. سونداي-اق كورەيانىڭ تەڭىز ورماندارىن قۇرۋ تاجىريبەسى دە ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋدىرادى.

ءماجىلىس سپيكەرى ارىپتەستەرىن 2026 جىلى استانادا جوسپارلانىپ وتىرعان وڭىرلىك ەكولوگيالىق سامميتتە قورشاعان ورتانى قورعاۋ ماسەلەلەرىنە جاڭا ءارى باتىل شەشىمدەر ۇسىنۋعا شاقىردى.

(سۋرەتتى تۇسىرگەن: ج. جۇمابەكوۆ)

وسى رەتتە بۇۇ اياسىنداعى حالىقارالىق سۋ ۇيىمىنىڭ قىزمەتى ءۇشىن دە جاڭا كوكجيەكتەرگە جول اشىلادى. اتالعان ۇيىمدى قۇرۋ يدەياسىن قازاقستان پرەزيدەنتى جۋىردا عانا اشحابادتا وتكەن حالىقارالىق فورۋمدا كوتەرگەن بولاتىن.

ەرلان قوشانوۆ قازاقستان مەن وزبەكستاندا اتوم ەلەكتر ستانسالارىن سالۋدىڭ باستالۋىنا بايلانىستى اشىلىپ جاتقان جاڭا ەكولوگيالىق پەرسپەكتيۆالارعا ەگجەي-تەگجەيلى توقتالدى. بۇل ستانسالار تازا ەنەرگيا الۋ مەن «جاسىل» تەحنولوگيالاردى دامىتۋدىڭ سەنىمدى كوزىنە اينالادى، زياندى شىعارىندىلاردى ەداۋىر ازايتىپ، ءوڭىردىڭ ەنەرگەتيكالىق دەربەستىگىن نىعايتادى. سونداي-اق پالاتا سپيكەرى ەكولوگيالىق مادەنيەتتى قوعام ساناسىنا سىڭىرۋگە ارنالعان وتاندىق تاجىريبە – «تازا قازاقستان» قوزعالىسىن دا تىلگە تيەك ەتتى.

ەرلان قوشانوۆ ورتالىق ازيا ەلدەرى مەن وڭتۇستىك كورەيا اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قاتىناستاردىڭ وڭ قارقىنىن اتاپ ءوتىپ، سيرەك كەزدەسەتىن مەتالدار ءوندىرۋ مەن قايتا وڭدەۋدە، اۋىل شارۋاشىلىعى، كولىك پەن لوگيستيكا سالالارىندا ارىپتەستىكتى كەڭەيتۋگە زور مۇمكىندىكتەر بار ەكەنىنە ءمان بەردى.

(سۋرەتتى تۇسىرگەن: ج. جۇمابەكوۆ)

فورۋمنىڭ كۇن ءتارتىبىن ءارى قاراي تالقىلاۋ ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق، تسيفرلىق ترانسفورماتسيا جانە ونەركاسىپ ماسەلەلەرىنە، سونداي-اق ورنىقتى دامۋدى قامتاماسىز ەتۋ مەن قورشاعان ورتانى قورعاۋعا ارنالعان ەكى پانەلدىك سەسسيا اياسىندا جالعاستى. بۇدان بولەك، فورۋمعا قاتىسۋشى ەلدەردىڭ پارلامەنتتەرىندەگى تالداۋ ورتالىقتارى مەن عىلىمي قاۋىمداستىقتاردىڭ وكىلدەرىنىڭ كەزدەسۋى ءوتتى. ءىس-شارا قورىتىندىسى بويىنشا پارلامەنتاريلەر بىرلەسكەن دەكلاراتسيا قابىلدادى.

فورۋم اياسىندا ەرلان قوشانوۆ كورەيا رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق اسسامبلەياسىنىڭ توراعاسى ۋ ۆون شيكپەن، وزبەكستان رەسپۋبليكاسى ولي ءماجليسى سەناتىنىڭ ءتورايىمى تانزيلا نارباەۆامەن جانە وزبەكستان رەسپۋبليكاسى ولي ءماجليسى زاڭ شىعارۋ پالاتاسىنىڭ سپيكەرى نۋريددين يسمويلوۆپەن پارلامەنتارالىق ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن تالقىلادى.

سونىمەن بىرگە فورۋمعا قاتىسۋشىلار تاشكەنتتەگى يسلام وركەنيەتى ورتالىعىنا باردى.

ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى جانە كورەيا رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتتەرى سپيكەرلەرىنىڭ ءتورتىنشى كەزدەسۋىن 2026 جىلى قازاقستاندا وتكىزۋ جوسپارلانىپ وتىر.

Abai.kz