ەجەلگى ەسكەرتكىشتەر

كونە زاماندا ەسكەرتكىشتىڭ ىشىندە ءپروتوتيپىنىڭ باس سۇيەگى تۇراتىن. ىقپالدى ادام دۇنيەدەن وزسا ونىڭ باسىن دەنەسىنەن ءبولىپ الىپ كەپتىرىپ، تازالاپ، ىستاپ، ساز بالشىقپەن سىلاپ، مەتالمەن كومكەرىپ كيەلى زاتقا اينالدىراتىن. مۇنداي سكۋلپتۋرالىق بۇيىمدار قارا تەڭىز جاعاسىنان، مينۋسينسكي قازاندىعىنان، الدىڭعى ازيادان، مەلانەزيادان، ورتالىق امەريكا مەن باسقا دا ايماقتاردان تابىلعان. باھادۇرلەر باسىن كەسكەن دۇشپاندارىن ەستە قالدىرۋ ءۇشىن باس سۇيەگىن شاراپ ىشەتىن اشەكەيلى توستاق قىلاتىن. ال سازبەن كومكەرىلگەن باس سۇيەككە ءپروتوتيپىنىڭ رۋحىن ەنگىزۋ ءۇشىن ساقال-مۇرتىن، كەسكىن-كەلبەتىن بەينەلەيتىن بولعان. ياعني، العاشقى ءداۋىر ادامدارى بۇگىنگى پورترەتتىك سكۋلپتۋرانىڭ نەگىزىن قالاعان. الايدا، ولار ەسكەرتكىشتەرىن ەكى دۇنيەنى بايلانىستىراتىن كيەلى رۋح دەپ بىلەتىن. كوبىنەسە مۇنداي ەسكەرتكىشتەر تابىتتىڭ ۇستىندە ۇڭگىرلەردە تۇراتىن. ولار ءتىرى ادامعا ەشقاشان ەسكەرتكىش قويعان ەمەس. سەبەبى ەسكەرتكىشتىڭ باستى وزەگى  باس سۇيەك بولسا، ونىڭ يەسى جالعاندى جالپاعىنان باسىپ ءتىرى جۇرەتىن. ەسكەرتكىش ءارى ءولى ءارى ءتىرى. ءولى بولاتىنى جانسىز، ءتىرى بولاتىنى قۇرباندىقتار، قۇشاق-قۇشاق گۇلدەر، ميتينگىلەر مەن «جالىندى سوزدەر» تالاپ ەتەدى.

ەسكەرتكىشكە اينالعان ەلباسىلار

ەجەلگى ەسكەرتكىشتەر

كونە زاماندا ەسكەرتكىشتىڭ ىشىندە ءپروتوتيپىنىڭ باس سۇيەگى تۇراتىن. ىقپالدى ادام دۇنيەدەن وزسا ونىڭ باسىن دەنەسىنەن ءبولىپ الىپ كەپتىرىپ، تازالاپ، ىستاپ، ساز بالشىقپەن سىلاپ، مەتالمەن كومكەرىپ كيەلى زاتقا اينالدىراتىن. مۇنداي سكۋلپتۋرالىق بۇيىمدار قارا تەڭىز جاعاسىنان، مينۋسينسكي قازاندىعىنان، الدىڭعى ازيادان، مەلانەزيادان، ورتالىق امەريكا مەن باسقا دا ايماقتاردان تابىلعان. باھادۇرلەر باسىن كەسكەن دۇشپاندارىن ەستە قالدىرۋ ءۇشىن باس سۇيەگىن شاراپ ىشەتىن اشەكەيلى توستاق قىلاتىن. ال سازبەن كومكەرىلگەن باس سۇيەككە ءپروتوتيپىنىڭ رۋحىن ەنگىزۋ ءۇشىن ساقال-مۇرتىن، كەسكىن-كەلبەتىن بەينەلەيتىن بولعان. ياعني، العاشقى ءداۋىر ادامدارى بۇگىنگى پورترەتتىك سكۋلپتۋرانىڭ نەگىزىن قالاعان. الايدا، ولار ەسكەرتكىشتەرىن ەكى دۇنيەنى بايلانىستىراتىن كيەلى رۋح دەپ بىلەتىن. كوبىنەسە مۇنداي ەسكەرتكىشتەر تابىتتىڭ ۇستىندە ۇڭگىرلەردە تۇراتىن. ولار ءتىرى ادامعا ەشقاشان ەسكەرتكىش قويعان ەمەس. سەبەبى ەسكەرتكىشتىڭ باستى وزەگى  باس سۇيەك بولسا، ونىڭ يەسى جالعاندى جالپاعىنان باسىپ ءتىرى جۇرەتىن. ەسكەرتكىش ءارى ءولى ءارى ءتىرى. ءولى بولاتىنى جانسىز، ءتىرى بولاتىنى قۇرباندىقتار، قۇشاق-قۇشاق گۇلدەر، ميتينگىلەر مەن «جالىندى سوزدەر» تالاپ ەتەدى.

ەسكەرتكىشكە اينالعان ەلباسىلار

بۇگىندە ەسكەرتكىشتىڭ تۇپكى ماعىناسى كوپ وزگەرىسكە تۇسكەن. دەگەنمەن، پۇتقا، تاس مۇسىنگە تاستاي تيىم سالعان يسلامدى ايتپاعاندا  باتىستىڭ وزىندە وزىنە تىرىسىندە ەسكەرتكىش قويدىرىپ وزەۋرەگەندەر ساۋساقپەن سانارلىق. ۇلتىن ۇشپاققا شىعارعان ۇلداردى حالقى قاشان دا ۇمىتپايدى. ەسكەرتكىش ەلدىڭ جۇرەگىنەن ورىن الادى. ايتكەنمەن، ۇلى تۇلعالارعا ەسكەرتكىش ارناۋ اينىماس داستۇرگە اينالعان. بۇنى بەيشارا برەجنەۆتەن باستالاتىن ءتىرى ادامعا ءتاسمۇسىن قوياتىن «كەڭەستىك شالىقپەن» شاتاستىرماڭىز.

ارعى-بەرگى تاريحقا تىم تەرەڭدەمەي-اق كوزىمىز كورگەن، قۇلاعىمىز ەستىگەن بىرەر مىسالعا جۇگىنەيىك. 2002 جىلى اقش پرەزيدەنتى كىشى دجورج بۋشقا ارنالعان ەسكەرتكىشتى اكەسى ۇلكەن بۋش پەن شەشەسى سالتاناتتى تۇردە اشىپ بەردى. سودان بەرى ول ۆاشينگتون، لينكولن جانە رۋزۆەلتتەرمەن يىق تىرەسىپ وڭتۇستىك داكوتا شتاتىنداعى ساياباقتاردىڭ بىرىندە سايالاپ وتىر. تەگى بۇل جەردە امەريكانىڭ 41 پرەزيدەنتى تۇگەل بار. ءمۇسىنشى دەۆيد اديكەس بۇلاردى 1995 جىلدان بەرى جاساپ كەلەدى. ءار ەسكەرتكىشتىڭ قاسىنا شاعىن تاقتا ورناتىلىپ ەسكەرتكىش ءپروتوتيپىنىڭ ءومىربايانىنان ءۇزىندى كەلتىرىلگەن.

ال تايۆانداعى ۆات-كلانگ-بانگ كاەۆ عيباداتحاناسىندا امەريكانىڭ سيمۆولى بولعان قىراندى ەرتتەپ مىنگەن ۋساما بەن لادەننىڭ ەسكەرتكىشى بار. ول مىنگەن بۇركىت قيراپ قالعان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ورتالىعىنا قوناقتاپ وتىر. بۇل ەندى ەسكەرتكىشتىڭ ەجەلدەن بەلگىلى ءبىر قىرى  ۇلكەن ساياساتتىڭ قۇرالى ەكەنىن كورسەتەدى. ناحون-پاتوم قالاسىنداعى وسى عيباداتحانا موناحتارىنىڭ ايتۋىنشا، ولار ايلاسى اسقان بەن لادەن امەريكانى ءوز قارۋىمەن جەڭگەنىن، ونىڭ ەڭسەسى شتاتتاردان بيىك ەكەنىن وسىلاي بەينەلەسە كەرەك.

لەنين مەن ستاليننەن كەيىنگى ەڭ كوپ ەسكەرتكىش قويىلعان ەلباسى  تۇركىمەنباشى ەدى. «ءولدىڭ ماماي، قور بولدىڭ...». ءوزى كەتىپ كوزى قالسا دا ونىڭ جاقتاستارى حالىقتىڭ قاھارىنان قايمىقتى. بۇگىندە كوزى تىرىسىندە قۇيىلعان 14 مىڭ ەسكەرتكىش پەن بيۋستتەن ساۋساقپەن سانارلىقتاي قالىپتى. ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ ەلباسىلارىن ەسكەرتكىشكە اينالدىرۋدا ەسە بەرمەي جۇرگەن ءمۇسىنشى زۋراب تسەرەتەلي جەنەۆاداعى سەردجيو ۆيەرا دە ميللونىڭ، توكيوداعى جاپونيانىڭ بۇرىنعى ۇكىمەت باسشىسى يتيرو حاتويامەنىڭ، فرانتسيانىڭ پلوەرمەل قالاسىنداعى ريم پاپاسى يوانن پاۆەل II-ءنىڭ، سانكت-پەتەربورداعى بيىكتىگى 12,65 مەترلىك ءپيوترنىڭ، گروزنىي قالاسىنداعى احماد قادىروۆتىڭ ەسكەرتكىشتەرىن سوققان. وسىلاردىڭ ىشىندە احماد قادىروۆ ولە ولگەنشە وزىنە ەسكەرتكىش قويماۋدى اماناتتاپ كەتكەن. الايدا، ارۋاقتىڭ اماناتىن اقتاي بەرمەيتىن مىنا زاماندا داڭعويلىقتىڭ دابىلى باسىم بولىپ وعان 3,5 مەترلىك ەسكەرتكىش قويىلدى. ەسكەرتكىشتى پۇتقا بالايتىن يسلام ءدىنىن بەرىك ۇستانعان ەلدىڭ وزىندە تاس مۇسىندەر وسىلاي تۇعىرلاپ جاتادى.

دەگەنمەن، بۇلاردىڭ ءبارى ومىردەن ءوتىپ كەتكەن جاندار. سولاردىڭ تاعى ءبىرى بوريس ەلتسين. ءمۇسىنشى گەرگي فرانگۋليان سوققان ونىڭ ەسكەرتكىشى ماسكەۋدەگى نوۆودەۆيچە قابىرستانىندا تۇر. وزگەنى سوگەتىن، ەتەگىمىزدى ءتۇرىپ كۇلەتىن جايىمىز جوق. ءبىزدىڭ دە ءتىرى پۇتقا اينالعان ءپىرىمىز بار. پەرى ەمەس، ءپىرىمىز. بۇگىندە نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ۋكراينانىڭ دنەپرودزەرجينسك قالاسىندا، قىرعىزستاننىڭ ىستىقكولىندە ەكەرتكىشى تۇرعىزىلىپ، الماتىداعى رەسپۋبليكا الاڭى مەن استاناداعى بايتەرەكتىڭ بيىگىندە الاقاننىڭ تاڭباسى قالدىرىلعان ەدى. وعان ەندى «قازاق ەلى» مونۋمەنتىن قوسىپ قويىڭىز.

جاعىمپازدىق جارىسى

قازاق حالقىنىڭ سان عاسىرلىق ارمانى بولعان ەگەمەندىكتىڭ ەلەس بولىپ قالماۋى ءۇشىن وتكەننەن ونەگە الىپ، تۇعىرى ەندى بەكىپ كەلە جاتقان تاۋەلسىزدىككە ءتاۋ ەتىپ وتىرۋ ءۇشىن «قازاق ەلى» مونۋمەنتىن تۇرعىزۋ تۋرالى ەلباسىنىڭ يگى باستاماسى جاعىمپازداردىڭ تاقىمىندا كەتىپ، ۇلتتىڭ مۇراتى بولاتىن كورىكتى ويدى كوكپاردىڭ كوك لاعىنا اينالدىردى. حوش، سونىمەن جاعىمپازدىقتان الدىنا جان سالىپ كورمەگەن بيلىكتەگى «بىلگىرلەر» تاۋدى الاسارتىپ، دالانى بيىكتەتتى. ياعني، نۇرسۇلتانداي ۇل تۋعان حالىقتى ءبىر ۋىس قىلىپ ءبۇرىستىرىپ نازارباەۆتىڭ ىعىنا تۇرعىزىپ قويدى. مەيلى عوي، حالقىنا پانا بولا بىلسە ءبىر ەسكەرتكىشتى كوپسىنەمىز بە. بىراق جاعىمپازدار ازسىنىپ وتىر. ءسويتىپ، ەسكەرتكىش قويۋدان ەستافەتا باستالىپ كەتتى. ءبىرىنشى بولىپ قالۋعا وڭتۇستىك تە، سولتۇستىك تە مۇددەلى. كەلەر جىلى شىمكەنتتە جانە پاۆلودار قالاسىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەكى ەسكەرتكىشىن قويۋ ءۇشىن جاندايشاپتار جانۇشىرىپ ءجۇر.

P.S.

«قازاق ەلى» مونۋمەنتىن جاساعان مۇسىنشىلەر كەلىسىلگەن قاراجاتتى، ياعني قولاقىلارىن ءالى الماپتى. اكىمشىلىك كۇندە ەرتەڭمەن سوزبۇيداعا سالىپ جۇرگەن كورىنەدى. اتىن ايتپاۋدى وتىنگەن ءمۇسىنشى ءتاسمۇسىن تۇعىرىنا قونعان سوڭ شەبەردىڭ ەڭبەگىن ۇمىتىپ كەتەتىن ادەت بيلىكتەگىلەردە بۇرىننان بار دەيدى. سوندىقتان دا بىلىكتى، ازاماتتىق وي ايتا الاتىن، ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان ويلاپ، ساف التىنداي تۋىندىنى دۇنيەگە اكەلەتىن شەبەرلەر بيلىكتىڭ تاپسىرىسىن ورىنداۋدان باس تارتادى. اقىرى بيلىككە تۋىندىسىنىڭ ءبارى شالاجانسار مۇسىنشىلەرمەن كەلىسىمگە كەلۋدەن باسقا امال قالمايدى دەيدى ءمۇسىنشى. «قازاق ەلى» دە سونداي وزىندىك ويى جوق «شەبەرلەردىڭ» تۋىندىلارىنىڭ «تۋماسى». بىزبەن پىكىرلەس بولعان تاعى ءمۇسىنشىنىڭ شەبەرحاناسىنان ەرمەكسازدان جاسالعان بولاشاق ەسكەرتكىشتىڭ ماكەتىن كورىپ قالدىق. تانىپ قويدىق. قولىن كونستيتۋتسياعا قويىپ، انت بەرىپ تۇرعان ءبىزدىڭ ەلباسى. كەرەكۋگە قويىلاتىن ەسكەرتكىش وسى ەكەن...