«اسىل ارنانىڭ» كوزدەگەنى ءمۇفتي ايتقانداي ۇلتىمىزعا، اسىل دىنىمىزگە، ونىڭ ىشىندە اتا-بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ۇستانىپ كەلگەن ءابۋ حانيفا مازھابى اياسىندا قىزمەت ەتپەيدىگىن» انىق ءبىلىپ تۇرىپ قالايشا ءابساتتار اعامىز جاماعاتقا جالعان سويلەيدى؟!

«اسىل ارنانىڭ» كوزدەگەنى ءمۇفتي ايتقانداي ۇلتىمىزعا، اسىل دىنىمىزگە، ونىڭ ىشىندە اتا-بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويى ۇستانىپ كەلگەن ءابۋ حانيفا مازھابى اياسىندا قىزمەت ەتپەيدىگىن» انىق ءبىلىپ تۇرىپ قالايشا ءابساتتار اعامىز جاماعاتقا جالعان سويلەيدى؟!

«استانا» مەدرەسەسى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى بەيبىت قاجى مىرزاگەلديەۆ «يسلام جانە وركەنيەت» («مەدرەسسە - رۋحاني قازىنا ورداسى»، №21. 21-31 شىلدە، 2009ج 2-بەت.) گازەتىنە: «...بۇگىندە ءبىرىنشى كۋرستى تامامداپ، ەكىنشى كۋرسقا اتتاپ وتىرعان شاكىرتتەرىمىزدىڭ ءبارىنىڭ دە بىلىمدەرى جاقسى دەپ ايتۋعا بولادى. جالپى، مەدرەسسە شاكىرتتەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك ءدىني ساۋاتتى. باس ءمۇفتيىمىز ءابساتتار قاجى دەربىسالىنىڭ ەرەكشە بەرگەن تاپسىرماسى بار: مەدرەسسەنى بىتىرگەن ءاربىر بالا كەمىندە قۇراننىڭ ون پاراسىن جاتقا ءبىلۋى ءتيىس. ءبىز، شاما-شارقىمىزشا بالالاردىڭ قۇران جاتتاۋىنا كوبىرەك كوڭىل ءبولىپ، سوعان ماشىقتاندىرىپ جاتىرمىز» دەپ، سۇحبات بەرىپتى. بەيبىت  مىرزاگەلديەۆ ايتقانداي قازىرگى قمدب-نىڭ مەدرەسسەلەرى تەك ءابساتتاردىڭ تاپسىرماسى نەگىزىندە قۇران جاتتاۋ، ءدىني ءبىلىمىن جەتىلدىرۋمەن شەكتەلەدى. دەگەنمەن، ءدىن دەگەن ول ەمەس قوي. ءدىن -  رۋحاني جان دۇنيەڭدى كوركەيتۋ، ىشتەي رۋحاني تۇلەۋ، ءوز كەمشىلىگىڭمەن، ءوز ايىبىڭمەن، جاعىمسىز قاسيەتتەرىڭمەن كۇرەسۋ، ياعني، ءوز بويىڭداعى شايتانىڭمەن كۇرەسىپ، ءناپسىڭدى تيۋ ەكەندىگى انىق. ال، قمدب-نىڭ مەدرەسسەلەرى ت.ب. «فەتحۋللاشىلار» مەن «ۋاححابيلەردىڭ» مەشىت-مەدرەسسەلەرى تەك، ءدىننىڭ نەگىزگى ۇستانىمىن، نەگىزگى ماقساتىن ۇمىتىپ،  ءبارى «شيرك، شيرك» دەپ شيقىلداعانىمەن قوسا، تەك ءدىننىڭ سىرتقى فورماسىنا كوڭىل ءبولىپ كەتكەن. ونى شاريعاتتا - فيقھ ءىلىمى دەيدى. ول تۋرالى ش.قۇدايبەردىۇلى: «سىرتىڭدى سىلاناسىڭ ءوڭ بەرىپ، ءىشىڭنىڭ تۇزەتپەيسىڭ قاتاسىن، ايلامەن الداعاندى ءجون كورىپ ادامدى اڭ ورنىنا اتاسىڭ» دەسە، اۋليەلەردىڭ سۇلتانى ق.ا.ياسساۋي: «مۇڭكىر-ناكىر راببىڭ كىم دەپ سۇراق قىلار، قال ءىلىمى پايدا بەرمەس جىراق قالار» دەيدى. نەمەسە، «قال يليمين وقۋبان، حال يليمگا يەتيبان » دەپ، فيقھ ىلىمىنەن حال ءىلىمىن ارتىق قويعان. ال، قمدب-نىڭ ۇستانىمى وسى تانىمدارعا قاراما-قارسى. سوندىقتان دا ءمۇفتيدىڭ «ءبىر - ءمازحاب، ءبىر - ۇلت، ءبىر - ءدىن» دەۋى حاقيقاتقا حاراپ، شيپ-شيكى وتىرىك.

سوندىقتان ءدىننىڭ نەگىزگى ۇستىنى ۇمىتىلعان قمدب-نىڭ مەشىت-مەدرەسسەلەرى ساندالىپ كەتتى، ءتىپتى قاۋىپتى.

قر ادىلەت مينيسترلىگى ءدىني ىستەر كوميتەتىنىڭ توراعاسى ا.دوسجاننىڭ نازارىنا! دەپ، «قازاقستان ZAMAN» (№33, 20-تامىز، 2009 ج.) سانىندا «بالامدى مەدرەسسەگە ءبىل دەپ بەردىم، تاياق جەپ، مۇرنى سىنسىن دەپ بەرمەدىم...» اتتى گ.شونابايدىڭ جانايقايى جاريالانىپتى. ول ماقالادا ءا.يبراگيموۆ دەگەن 14 جاسار بالانى ءبىر مولدا مەشىتكە بارىپ، اراب ءتىلىن ۇيرەنۋگە كەڭەس بەرگەن. الماتى قالاسىنداعى «ءمۇزاممىل» مەشىتىندە وقىپ جۇرگەنىنە 3 ايعا جۋىقتاعان    جاس شامالارى ءارتۇرلى 33 بالارمەن بىرگە ءا.يبراگيموۆ تا ءدىني ساۋاتىن جەتىلدىرىپ جۇرگەن. تامىز ايىنىڭ بەسى كۇنى مەشىتتە وقىپ جۇرگەن بالالار ءا.يبراگيموۆتى مەشىتتىڭ قاق ورتاسىندا تەپكىلەپ، مۇرنىن سىندىرىپ، كوزىن كوگەرتەدى. اقىرى ءا.يبرايموۆ №7 اۋرۋحانانىڭ حيرۋرگيا بولىمىنە جاتقىزىلادى. «جالپى بۇل مەشىت بالالاردى دىنگە ۇيرەتە مە، الدە توبەلەسكە ۇيرەتە مە، تۇسىنبەدىم؟» دەگەن ءازيزدىڭ اكپەسى ايمان يبرايموۆانىڭ ءسوزى دە اتالمىش ماقالادا كەلتىرىلىپتى.

تاعى ءبىر دەرەك. شىمكەنت مەشىتىندە ورىنعا تالاسىپ قالعان ءبىر توپ وقۋشى، مەشىتتەن شىعا سالىپ توبەلەسىپ، ءبىر-بىرىنە پىشاق سالعان. («ءبىلىم الەمى» گازەتى 2005 ج).

مىنە، قازىرگى ءبىزدىڭ مەشىتتەردىڭ سيقى وسىنداي. سوندىقتان دا، ا.ياساۋي اۋليەنىڭ: «قال ءىلىمى پايدا بەرمەس جىراق قالار، ش.قۇدايبەردىۇلىنىڭ: «سىرتىڭدى سىلاناسىڭ ءوڭ بەرىپ، ءىشىڭنىڭ تۇزەتپەيسىڭ قاتاسىن، ايلامەن الداعاندى ءجون كورىپ ادامدى اڭ ورنىنا اتاسىڭ» دەۋى وسىنداي جاعدايلاردى مەڭزەپ تۇرعاندىعى انىق. ال، مەشىتىڭ مەن، مەدرەسسەڭ تەك وسىنداي ءدىننىڭ نەگىزگى ىشكى سىرىنا ۇڭىلمەي، سىرتقى فورماسىمەن عانا شەكتەلەتىن بولسا، وندا دىندە - دۇمشەلەر كوبەيەدى، شاريعات - شاتاق ءدىننىڭ شىلاۋىندا كەتەدى دە ناتيجەسى انانداي بولادى. سوندىقتان دا ول ءدىندى وقىت نە، وقىتپا نە، ۇيرەت نە، ۇيرەتپە نە، كوشەدەگى توبەلەسكەن تەنتەگىڭ، مەشىتىڭدە دە توبەلەسە بەرەدى...

قمدب جانىنداعى اقىلداستار القاسىنىڭ توراعاسى، ۇعا-نىڭ اكادەميگى ءو.ايتباەۆ، القا مۇشەسى، ۇعا-نىڭ اكادەميگى، زاڭ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى س.سارتاەۆ، القا مۇشەسى، ۇعا-نىڭ اكادەميگى قر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى ع.ەسىم، القا حاتشىسى، «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى م.توقاشباەۆ، القا مۇشەسى، مادەنيەت قايراتكەرى ق.ءبىلال سىندى ەسىمدەرى ەلگە تانىلعان ازاماتتارىمىز قمدب مەن باس ءمۇفتيدىڭ توعىز جىل ىشىندە اتقارعان «ايتۋلى ىستەرىنە» باعا بەرە وتىرىپ جاس الاش گازەتىنىڭ (№72,  8.09.2009 ج) سانىندا: «مەكتەپ باعدارلاماسىنا يماندىلىق، نەمەسە ادامگەرشىلىك ءپانىن ەنگىزۋ ماسەلەسى ءدىنباسىنىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا بەرگەن سۇحباتتارىندا ءجيى كوتەرىلدى. الداعى وقۋ جىلىنان جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەردىڭ جوعارى سىنىپتارىندا «ءدىن نەگىزدەرى» مىندەتتەلىپ قوسىمشا ءپان رەتىندە وقىتىلا باستاماق. وندا قانداستارىمىزعا الەمدىك دىندەر تاريحىنان گورى اتا-بابامىزدىڭ اسىل ءدىنى يسلامعا باسىمدىق بەرىلەر دەگەن ۇمىتتەمىز. ايتپەسە، سەكتا مەن اعىمدار ازداي، ەندى الەمدىك دىندەردى بالالار ساناسىنا قۇيىپ، ۋلاپ شاتاستىرۋدىڭ قانشالىق ءمانى بار؟!» دەپ، جازىپتى.

راس، مۇحتار ماعاۋين اعامىز ايتقانداي «ساناسىنا كومۋنيستىك ساياساتتىڭ سالقىن تابى سىڭگەن» كوپتەگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى ءدىن ماسەلەسىنە كەلگەندە «جەڭىل» قارايدى. يسلامي تانىمعا تەرەڭ بويلاي الماعان سوڭ ونىڭ ىشىندەگى ءداستۇرلى ءدىنى قايسى، ساياسي يسلامى قايسى وندا شارۋاسى جوق  يسلام ءدىنىن  اتا ءدىن دەپ ۇققان. سوندىقتان دا انانداي قاتەلىكتەرگە بوي ۇرعان.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ءمۇفتي ءا.دەربىسالىنىڭ «مەكتەپ باعدارلاماسىنا يماندىلىق، نەمەسە ادامگەرشىلىك ءپانىن ەنگىزۋ ماسەلەسى» كوتەرگەندىگىن ايتىپ، «الەمدىك دىندەر تاريحىن ەمەس،  يسلامدى جاستارعا ۋاعىزداۋعا باسىمدىق بەرۋ كەرەكتىگىن ايتقان. بىراق ونى قانداي كادرلار وقىتادى، نە وقىتادى وعان دا تەرەڭ توقتالماي ماسەلەنىڭ شەشىمىن مۇفتياتقا تاپسىرىپتى.

ال، ءمۇفتياتىڭنىڭ ءحالى اناداي بولسا،  رۋحاني وردا دەپ تانىلعان مەشىتتەرىن، ونداعى جاماعاتىن تۇزەي الماي وتىرعاندا مەكتەپكە ول دۇمشەلەر نە ۇيرەتپەك؟!

ءا.دەربىسالىنىڭ «قازاق دالاسىنىڭ جۇلدىزدارى» اتتى زەرتتتەۋىندەسوپىلىق ءداستۇرىڭ نەگىزىن قالاعان، اۋليە قوجا احمەت ياساۋي تۋرالى: «اقىن حيكمەتتەرىنىڭ بىرقاتارى عاشىقتىق جايىن ءسوز ەتەدى. بىراق وندا ادەتتەگىدەي، جىگىتتىڭ قىزعا، قىزدىڭ جىگىتكە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى ەمەس، كەرىسىنشە - اڭگىمە اقىننىڭ اللا تاعالاعا، ياعني جاراتۋشىعا سۇيىسپەنشىلىگى، ىڭكارلىگى تۋرالى...»(79-بەت) -دەگەن، نەمەسە: «ءسويتىپ بابامىز ۇستاعان، ۋاعىزداعان حاق جولى يدەياسى تەك قازاقستان مەن ورتا ازيا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بىرتە-بىرتە ءۇندىستان، پاكىستان، يران، اۋعانستان، ارابستان، كىشى ازياداعى تۇركيا ەدىل بويىنداعى كاۆكاز تاۋلارىن مەكەندەگەن مۇسىلمان جاماعاتىنا دا جەتىپ، ءوز قوستاۋشىلارىن تاپقان. (82-بەت)» دەپ، كەلتىرىلگەن.

ايگىلى اۋليە قوجا احمەت ياساۋي بابامىزدىڭ حاق جولىنا، ياعني، سوپىلىق ىلىمىنە «بابامىزدىڭ حاق جولى» دەپ، باس ءمۇفيىمىز وڭ باعا بەرىپتى. دەگەنمەن، قمدب-نىڭ جەرگىلىكتى جەردەگى مەشىت مولدالارىنىڭ سوپىلىق ءىلىمدى يسلام دىنىنە ەش قاتىسى جوق اعىم دەپ قاراپ، نەمەسە، ق.ا.ياساۋي بابامىزدىڭ «ديۋاني حيكمەتىنە» كۇمانمەن قاراۋى تۇسىنىكسىز بولىپ وتىر. ماسەلەن، مولدالار: «ياساۋي 63 جاستان كەيىن جەرگە كىرىپ، ءومىرىن مانسۇق ەتكەن، ونىڭ حيكمەت كىتابىندا ارىستان بابتىڭ ءتورت ءجۇز جىل جاساپ، وعان امانات بەرگەندىگى ايتىلادى. ول تىپتەن اقىلعا سىيمايدى» دەپ، ۋاعىزداۋدا. سوندا باس ءمۇفتيدىڭ ايتقانى اناۋ «بابامىزدىڭ حاق جولى» دەپ، ال، قاراماعىنداعى مولدالار، «ونىمەن كەلىسپەيدى». قالاي بولعاندا دا قازىرگى قمدب-نىڭ ۇستانىمى - بۇلىڭعىر، ماقساتى - كۇماندى، جولى - حاقيقاتقا قايشى. اباي اتامنىڭ:

كىتاپتى مولدا تەرىس وقىر،

دالعاراداي بولىپ سالدەسى

كوڭىلى ونىڭ بەك سوقىر

بۇركىتتەن كەم بە جەم جەسى دەۋى، نەمەسە،  ش.قۇدايبەردىۇلىنىڭ:

مۇحاممەتتى كورە السام،

ءتىل قاتىپ جاۋاپ بەرە السام

اداستى مولدا دەر ەدىم،

قۇرانىڭدى ۇيرەت كەلە الساڭ دەۋى قازىرگى قازاق قوعامىنداعى وسىنداي «ءدىن بۇزار دۇمشەلەرگە» ءدوپ ايتىلعان.

قمدب-نىڭ «يسلام جانە وركەنيەت» (№17. 11-20 ماۋسىم، 2009 ج.،8-9 بەت) سانىندا «جانازا ءپاتۋاسى» جاريالاندى. وندا جانازا ءپاتۋاسىنىڭ «قوسىمشاسى» سۇراق-جاۋاپ تۇرىندە بەرىلىپتى. وندا:

«سۇراق: قابىر باسىنا سالىناتىن قۇرىلىس نىسانىن ءبىر جۇيەگە تۇسىرۋگە بولا ما؟ ياعني، ورناتىلاتىن كوك تاستىڭ كولەمى بەلگىلەنسە جانە مارقۇمنىڭ بەينەسىن قاشاپ  ەستەلىك ورناتۋىنا تىيىم سالىنسا دۇرىس بولار ەدى.

جاۋاپ:  حانافي ءمازھابىنىڭ عۇلامالارى ءمايىت جەرلەنگەن ورىندى قيىندىقسىز تابۋ ءۇشىن قابىر باسىنا بەلگى قويىپ، اتى-ءجونىن جازۋعا رۇقسات بەرگەن. الايدا، ءزاۋلىم تاس، قاجەتسىز قورشاۋ، ۇلكەن ءساندى كۇمبەزدەر ورناتۋ، قاشاپ سۋرەت سالۋ جانە ت.ب. وسى سياقتى امالدار ىسىراپ، ءارى باسەكەلەستىك بولعاندىقتان، شاريعاتىمىز تىيىم سالعان.

سۇراق: جىرتىس جىرتۋ، كيىم ۇلەستىرۋگە بولا ما؟

جاۋاپ: بىرىنشىدەن، بۇل امالداردى ءدىنىمىز جۇكتەگەن، مىندەتتى تۇردە ىستەۋى ءتيىس «پارىز»  امالى دەپ تۇسىنبەگەن ءجون... ەكىنشىدەن، ەشكىم ەشكىم كادەسىنە جاراتىپ، پايداسىنا اسىرا المايتىن ءبىر جاپىراق جىرتىس تاراتقاننان گورى، سول جىرتىسقا كەتەتىن قارجىنى جەتىم-جەسىر، جوق جىتىكتەرگە تاراتقان الدەقايدا ساۋاپتى... سوندىقتان، مۇنداي امالدى اتقارماعان ءجون.» دەپ، كەلتىرىلگەن.

ياعني، بۇل ءپاتۋادان نە بايقاۋعا بولادى؟ «اتا ءدىنىمىز، نەمەسە ءداستۇرلى ءدىنىمىز» دەي وتىرىپ اتا ءداستۇردىڭ تۋ سىرتىنان پىشاق سالعاندىعىن ايقىن اڭعارۋعا بولادى. ماسەلەن،  «ءزاۋلىم تاس، قاجەتسىز قورشاۋ، ۇلكەن ءساندى كۇمبەزدەر ورناتۋ، قاشاپ سۋرەت سالۋعا شاريعاتىمىز تىيىم سالعان» دەسە، «جىرتىس جىرتۋ، كيىم ۇلەستىرۋدى اتقارماعان ءجون» دەپ الميساقتان وسى كۇنگە جەتكەن ادەتتەرگە شاريعاتتى قارسى قويعان. نەگە شاريعات وسىلاردىڭ بارىنە قارسى بولسا پايعامبارىمىز مۇحاممەد س.ع.س-ءنىڭ،  حاليفالارىنىڭ، ساحابا، اۋليەلەردىڭ كەسەنەلەرى وسى كۇنگە جەتكەن؟! قاراپايىم عانا مىسال، تۇركىلەردە ەڭ العاش بولىپ ءدىندى ەڭ تازا باستاۋىنان قابىلداعان قارا حان، نەمەسە، اۋليەاتانىڭ كەسەنسى بار عوي تاراز قالاسىندا. ال، قاراحاننىڭ ءدىندى تىكەلەي ارابتاردان قابىلداعاندىعىن ەسكەرسەك وندا ول ءپاتۋانىڭ قانشالىقتى شاريعاتقا نەگىزدەلگەنىن كوكىرەگى وياۋ جاماعات سەزسە كەرەك. ال، سول ءا،دەربىسالىنىڭ ءوزى «ءياسساۋيدىڭ حاق جولى» دەپ، مويىنداسا (جوعارىدا ءا.دەربىسالىنىڭ ەڭبەگىنەن كەلتىرگەنبىز - ءا.ب.) سول ياساۋي اۋليەنىڭ ۇستازى ارىستان باب ەكەندىگى، پايعامبارىمىزدان س.ع.س-نان اماناتتى جەتكەرۋشە ساحابا ەكەندىگى «ديۋاني حيكمەتتە» باياندالعان. نەگە وندا ارىستان بابقا، جانە ا.ياسساۋي اۋليەگە كەسەنە تۇرعىزىلعان؟! ءحىۇ عاسىردا كورەگەن ءامىر تەمىر تۇرعىزدى دەسەك، ودان بۇرىن اۋليەنىڭ باسىندا كىشىرەك كەسەنەنىڭ بولعاندىعى تاريحتان بەلگىلى.

جانە ءپاتۋادا «جىرتىس جىرتۋدى ورىنداماعان ءجون» دەپ، وداندا وعان كەتەتىن قاراجاتتى جوق-جەتىمگە ۇلەستىرىلسە دەپتى. قازاق «جەتىمىن جىلاتپاعان، جەسىرىن قاڭعىتپاعان» حالىق. اشەيىندە ساداقادان تۇسكەن اقشانى بولىسۋگە كەلگەندە جەتىم ويلامايتىندار قازاقتىڭ «اسىل داستۇرىنە» كەلگەندە جەتىم ويلاعىش بولا قالادى. ايتەۋىر قالاي بولعاندا دا ءداستۇردى جويۋ، ادەتكە تىيىم سالۋ، سالتتى ۇستانباۋدىڭ امالىن بارىنشا ورىنداپ باعۋدا.

«جانازا ءپاتۋاسىنىڭ» قابىلدانۋىنا وراي ارقالىق قالاسىنىڭ تۇرعىنى، زەينەتكەر حاميت دوسجانوۆ قمدب-نىڭ نايب ءمۇفتيى، «نۇر استانا» مەشىتىنىڭ باس يمامى قاليجان بايىربەكوۆكە حات جولداپتى. ول حاتتى قمدب-ى «يسلام جانە وركەنيەت» گازەتىنىڭ (№24 21-31 تامىز، 2009 ج) سانىنا جاريالاي وتىرىپ، رەداكتسيا بىلاي دەيدى: «ەلىمىزدە يسلام ءدىنىڭ ورىستەۋىنە، ونىڭ ءارتۇرلى كىرمە تۇسىنىكتەردەن  تازارۋىنا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ اتقارىپ وتىرعان ءىس-شارالارى ايتارلىقتاي. سولاردىڭ ءبىرى - ۇستىمىزدەگى جىلى قابىلدانىپ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى جاريالانعان «جانازا ءپاتۋاسى». راسىندا، مۇنى ءبىر ساۋابى تاۋداي يگىلىكتى ءىس دەمەسكە شارا جوق. ويتكەنى قايتىس بولعان ادامدى جەرلەۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە، ەلىمىزدىڭ ءار ايماعى ءارتۇرلى ءراسىمدى ورىنداپ، ءتىپتى ءبىر اۋىل تۇرعىندارى تۇرلىشە پىكىردە بولىپ،، قايشىلىقتار تۋىنداپ جاتاتىن جاعدايلار كەزدەسكەن. كەشەگى قۇدايسىزدىق زامانى، ودان كەيىن سەكتالار تالان-تاراجى سالدارىنان نەبىر دۇدامالدىققا بوي ۇرا باستاعان ەل حالقى ءۇشىن «جانازا ءپاتۋاسىنىڭ» جاريالانعانى جارق ەتىپ شىققان كۇندەي بولعانى راس. بۇل مارقۇمدى جەرلەۋدىڭ ءجون-جورالعىلارىن ءبىر ىزگە سالاتىن تاماشا بەتباعدار بولدى. جاڭا ءپاتۋانىڭ ۇكىمدەرىنە بوي ۇسىنعىسى كەلمەي، ءالى دە بولسا، ءوز ويىن دۇرىس كورەتىندەردىڭ كەزدەسىپ قالىپ جاتقانى كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەدى. ال، «جانازا ءپاتۋاسىنىڭ» دەر كەزىندە قابىلدانىپ، حالىققا جەتكىزىلگەنىنە العىستارىن ايتىپ، قۋانىپ جاتقاندار قاتارى تولاستار ەمەس. قمدب-نىڭ نايب ءمۇفتيى «نۇر استانا» مەشىتىنىڭ باس يمامى قاليجان قاجى  بايىربەكوۆكە جولدانعان مىنا حاتتا قوستاناي وبلىسى، ارقالىق قالاسىنىڭ تۇرعىنى، زەينەتكەر حاميت دوسجانوۆ «جانازا ءپاتۋاسىن» شىعارعان قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ اتىنا العىس ايتادى».

رەداكتسيا: «ەلىمىزدە يسلام ءدىنىڭ ورىستەۋىنە، ونىڭ ءارتۇرلى كىرمە تۇسىنىكتەردەن  تازارۋىنا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ اتقارىپ وتىرعان ءىس-شارالارى ايتارلىقتاي» دەي كەلىپ: «جانازا ءپاتۋاسىن» «ءجون-جورالعىلارىن ءبىر ىزگە سالاتىن تاماشا بەتباعدار» بولعاندىعىن، ونى «ساۋابى تاۋداي يگىلىكتى ءىس» دەپتى.

حاميت جوسجانوۆ اتالمىش حاتىندا: «...وسىدان 4-5 جىل بۇرىندارى جانازا نامازىنان كەيىن سول جەردە مايىتكە باعىشتاپ قۇران وقىلاتىن ەدى. وسىعان تىيىم سالدى. سوسىن سول جانازا نامازىنان كەيىن بارشا جينالعان جاماعاتتى ءيىرىپ وتىرعىزىپ قويىپ ماتا، اقشا ۇلەستىرەتىن ەدى. بۇل ادەت تە دوعارىلدى» دەپ، «جانازا ءپاتۋاسىنىڭ» رەداكتسيا حابارلاعانىنداي «يسلامدى قازاقى كىرمە تۇسىنىكتەردەن تازارتىپ، ءجون-جورالعىلاردى ءبىر ىزگە سالىپ جاتقاندىعىن» ماقتانىشپەن جازىپتى.

ال، «يسلامدى تازارتۋ» سول ارقىلى ىشكى جىككە بولىنۋشىلىكتى ودان ءارى ۋشىقتىرىپ،  جىكتەلۋگە قارسىمىز دەي وتىرىپ، بولىنۋشىلىكتى ودان ءارى اسقىندىراتىندىعىن، ارتى الەۋمەتتىك قاقتىعىستارعا اپاراتىندىعىن، ونىڭ ءوزى «ءۋاححابيزمنىڭ» نەگىزگى يدەياسى ەكەندىگىن يسلامتانۋشى ب.باباجانوۆتىڭ ايتقاندارىنان كەلتىرگەن ەدىك.

ءا.ديداحمەتۇلىنىڭ باس ءمۇفتي ءا.دەربىسالىگە جازعان قازاق ادەبيەتىندەگى (№41. 10-16 قازان، 2008 ج) «اتا ءدىنىمىز اتا عۇرپىمىزبەن استاسسا» اتتى ماقالاسىنا وراي قازاقستان قاجىلار ءدىني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى باقتىباي اينابەكوۆ «قازاقستان» گازەتىنىڭ (№35, بەيسەنبى، 1-قازان، 2009 ج) سانىندا «جازۋشى ديداحمەت ءاشىمحانۇلىنا ەكىنشى حاتىن» جاريالادى.

ب. اينابەكوۆ اتالمىش حاتىندا: «اتەيست ءابساتتار توعىز جىل ءدىن باسى بولىپ وتىرعان ۋاقىتتا ەلدە باسقا دىندەردىڭ تامىر الىپ، بۇگىنگىدەي كۇشەيىپ كەتۋىنە نەگىز قالاپ بەرگەندىگىن ايتا كەلىپ، ءا.دەربىساليەۆتىڭ  بۇدان شيرەك عاسىر بۇرىن، 1982 جىلى «مەكتەپ» باسپاسىنان جارىق كورگەن «اراب ادەبيەتى» كىتابىنان ۇزىندىلەر كەلتىرىپ، وندا باس ءمۇفتيدىڭ حاق دىنگە اتەيستىك تۇرعىدان باعا بەرىپ، قيانات قىلعاندىعىن قاتتى سىنعا الادى.  ب. اينابەكوۆ ول حاتىندا:

«...يسلام نەگىزىن سالۋشى مۇحاممەد اللانىڭ ءامىرىن، تىلەگىن جەردەگى ادامدارعا جەتكىزۋشى پايعامبار دەپ ەسەپتەلىنەدى. جالپى يسلام وقۋى بويىنشا ادامزات تاريحىندا ادام، نۇح، يبراھيم، مۇسا، يسا، مۇحاممەد سياقتى پايعامبار بولعان. (قۇرانداعى اتى اتالعان پايعامبارلاردىڭ دا سانىن بىلمەگەنى مە؟ - ب.ا.). ال، ەندى وسى پايعامبارلاردىڭ وقۋى مەن ءىسىن جالعاستىرۋشى ەكىنشى كەزەكتەگى (ول قانداي جانە كىم شىعارعان كەزەك؟ - ا.ب.).  پايعامبارلار قاتارىنا مۇحاممەد، بيبليانىڭ كەيىپكەرلەرى لۇت، ايۋب، قارۋن، داۋد، سۇلەيمەن، يلياس، يسحاق، ياقۋب، يۋنيس، يدريس، يۋسۋف، زاكاريا، ياحيا، ماريامدى (؟) (124 مىڭ پايعامباردىڭ ىشىندە ايەلدەن پايعامبار بولعان ەمەس قوي. - ب.ا.) جاتقىزعان. ءوزىن ۇلى پايعامبارلاردىڭ كىشىسى ءارى سوڭعىسى دەپ جاريالاعان...» (؟)

«...قۇران سۋرالارى ءتورت توپقا بولىنەدى. بىرىنشىسىنە مۇحاممادتىڭ ءوزى قۇراستىرىپ (؟!) قۇداي ءسوزى دەپ جاريالاعان (؟!) سۋرالار (مىنا سوزىمەن تازا كاپىر بولدى ەمەس پە؟.. پايعامبارىمىز بىردە - ءبىر سۇرەنى ويدان قۇراستىرعان ەمەس. اۆتور پايعامبار وتىرىك ايتادى دەپ وتىر. استاپىر اللا! بۇل تۋرالى «ناقىل» سۇرەسىنىڭ 36 اياتىندا «جەردىڭ ءجۇزىن كەزىڭدەر دە پايعامباردى وتىرىككە شىعارۋشىلاردىڭ سوڭى نە بولعانىن كورىڭدەر» دەپ ەسكەرتۋ جاسايدى. ويتكەنى، ول ەلگە وتە اۋىر ءزىلزالا اكەلۋى مۇمكىن. - ب.ا.) ەكىنشى جاڭا ءدى ناسيحاتتالا باستاعان تۇستاعى، ءۇشىنشىسى بولاشاق ءومىردى سۋرەتتەۋگە ارنالعان، ال سوڭعىسى مەديتسينالىق كەزەڭگە جاتاتىن سۋرالار كىرەدى...».

«...قۇراندا كومپوزيتسيالىق تۇتاستىق جوق (؟!). (قۇران - مۇعجيزا. مۇعجيزاعا قانداي كومپوزيتسيا قاجەت؟ - ب.ا.). مۇحاممادتىڭ ۋاعىزدارى، ءدىني جارلىقتار، دۇعالار جانە كۇندەلىكتى تىرلىككە بايلانىستى زاڭدار جۇيەسىز ورنالاستىرىلعان. سونداي-اق، مۇنداعى سان-سالالى جانە ءتۇرلى ماتەريالداردىڭ ىشىندە يۋدا، حريستياندىق پارىزدار (؟!) مەن مۇسىلماندىق پراۆولار جانە ارابتىڭ فولكلورىنا (؟!) دا كوپ ورىن بەرىلگەن...».

مىنە، قازاقستان ءدىني باسقارماسىن كىمنىڭ باسقارىپ وتىرعاندىعىنان حاباردار بولدىق.

استانا سوتى 2009 جىلدىڭ تامىز ايىنىڭ 3-ءى كۇنى قازاقستان اۋماعىندا تارالۋىنا تيىم سالىناتىن ەكسترەميستىك مازمۇنداعى كىتاپ، بروشيۋرا جانە اۋديوجازبالاردىڭ ءتىزىمىن رەسمي تۇردە جاريا ەتتى. جالپى سانى 2007-ءنى قۇراپ وتىر، 50-دەن اسا بروشيۋرا، 100-دەن اسا ليستوۆكا، ون بەس شاقتى كىتاپ جانە 20 شاقتى اۋديوجازبا. ولاردىڭ دەنى جوعارعى سوتتىڭ شەشىمى بويىنشا قازاقستاندا جۇمىس جاساۋعا تىيىم سالىنعان 13 حالىقارالىق ءدىني ۇيىمعا ءتان ادەبيەتتەر. دەگەنمەن، ۋاحابشىلاردىڭ ليدەرى مۇحاممەد ابدۋل ۋاححابتىڭ «شارح كيتابۋت-تاۋحيد» اتتى تىيىم سالىنباعان كىتابىندا ەكسترەميستىك ارەكەتتەرگە، «كاپىرلەرگە جيھادقا»  ۇندەيتىن يدەيالار جەتكىلىكتى. ماسەلەن اتالمىش كىتاپتا: «مۇسىلمان ادام مىندەتتى تۇردە كاپىرلەردى (وزگە ءدىننىڭ ادامدارى) جەك كورۋى ءتيىس. ءتىپتى، ولار مۇسىلماندارعا سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرىن كورسەتىپ، دوستىق قۇشاقتارىن جايسا دا، ولار مۇسىلماننىڭ باستى جاۋى ەكەنىن ءبىلۋ كەرەك..» نەمەسە، «ولار (كاپىرلەر) تەك جاماندىق پەن زيان عانا الىپ كەلەدى. سوندىقتان دا، سەن كاپىرلەردى ولاردىڭ ناسىلىنە قاراماي شىن جۇرەكپەن جەك كورۋىڭ كەرەك...» دەپ كەلتىرىلگەن. (يسلام وركەنيەت، №23, 11-20 تامىز، 2009 ج. 10-بەت.).

ال، وسىنداي اسا قاۋىپتى ءۋاححابيزمدى قولداپ-قورعاپ، ەلىمىزدە ونىڭ تامىر جايۋىنا باتى ىقپال ەتىپ جۇرگەن تانىمىل قازاق ازاماتتارى بار. سونىڭ ءبىرى، ءارى بىرەگەيى - بەكبولات تىلەۋحان اعامىز. «يسلام وركەنيەت» گازەتىنىڭ (№26, 11-20 قىركۇيەك، 2009 ج.) سانىندا «الاش ايناسى» باسىلىمىنا جاريالانعان ب.تىلەۋحاننىڭ سۇحباتىن بەرىپتى. گازەت ءتىلشىسىنىڭ «... - ءسىزدى كەزىندە ۋاحابيست بولىپ كەتتى دەپ ءجۇردى. بۇعان قانداي ءۋاج ايتاسىز؟» دەگەن سۇراعىنا ب.تىلەۋحان: «بۇل كۇندەگى اسا قاۋىپتى جەكسۇرىن جانداردى ۋاحابيست دەيمىز... كەزىندە ولار مەنى ارۋاققا سىيىنبايدى » دەپ كىنالادى. ارينە، ارۋاققا سىيىنبايمىن، ارينە سىيلايمىن... شىن مانىندە «ۋاحابيست» ءسوزىنىڭ ناقتى قانداي سيپاتى بار، وندا ەشكىمنىڭ شارۋاسى جوق. «قوي ولارعا جولۋعا بولمايدى. ولار - ۋاحابيست، ساقالى بار» دەپ جىلى جاۋىپ قويادى.» دەپ، «ۋاححابيزمگە» دەگەن ءوز كوز قاراسىن اشىق ءبىلدىرىپتى. جانە اعامىز «ول ساقال لەنيندە دە... بولعان. دانىشپان اباي مەن ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان اتاقتى حان ابىلايدا دا بولعان ونداي ساقال...» دەپ كەلتىرگەن. ۋاحابيتتەردىڭ ءبارى وسىلاي دەيتىن بولىپتى. دەگەنمەن ۋاحابيلەر ابايلار سياقتى ساقال مۇرتىن قاتار وسىرمەيدى. ساقالىن ءوسىرىپ، مۇرتىن تاقىرلاپ الادى. ونى قازىر كوبىمىز مەشىتتەردەن اڭعارا الامىز. سوندىقتان ب.تىلەۋحاننىڭ اباي، ابىلاي حاندى الدىنا قويۋى ءجونسىز. ال، وسىنى بىلگەن بابالارىمىز: «ساقالى بار مۇرتى جوق، شاپانى بار ۇلتى جوق، وتانى مەن جۇرتى جوق» دەمەپ پە ەدى؟

«قازاقستان» اپتالىعى، №38 (278), 22-قازان، 2009

سوڭى