بiز ماقالامىزدا iرi مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرi س.قوجانوۆتىڭ ۇرپاققا ونەگە بولارلىق ءومiر جولىنىڭ جارقىن قىرلارىنىڭ بiرi ونىڭ 1924 جىلى جۇزەگە اسىرىلعان ورتا ازياداعى ۇلتتىق-تەرريتوريالىق مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ كەزiندەگi قىزمەتiنە عانا توقتالماقپىز. جەر انا ءۇشiن، جان بەرiسiپ جان الىسار سول بiر كەزەڭدە ول قازاقتىڭ بiر سۇيەم جەرi ءۇشiن تاباندى تۇردە كۇرەسiپ، ۇلت مۇددەسi ءۇشiن ەشتەڭەدەن دە تايىنبايتىنىن كورسەتە بiلگەن قايراتكەر بولدى.

«بولشەكتە دە، بيلەي بەر» پرينتسيپiن ۇستانعان رەسەي يمپەرياسى بۇكiل قازاق جەرiن وتارلاپ، ۋىسىنا ەندiرگەننەن كەيiن، ءوز قالاۋى بويىنشا قاسيەتتi جەرiمiزدi بiرنەشە گەنەرال-گۋبەرناتورلىققا بولشەكتەپ تاستادى. يمپەريالىق بيلiك قۇلاپ، جاڭا كەڭەستiك بيلiك ورناعاننان كەيiن بۇرىنعى يمپەريانىڭ قول استىنداعى حالىقتار كەڭەستiك نەگiزدەگi اۆتونوميالىق بيلiككە قول جەتكiزۋگە ۇمتىلدى.
1920 جىلى 26 تامىزدا بواك مەن ركفسر حالىق كوميسسارلارى كەڭەسiنiڭ «اۆتونوميالى قىرعىز(قازاق) سوتسياليستiك كەڭەستiك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ تۋرالى» ۆ.ي.لەنين مەن م.ي.كالينين قول قويعان دەكرەتi جاريالاندى.

بiز ماقالامىزدا iرi مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرi س.قوجانوۆتىڭ ۇرپاققا ونەگە بولارلىق ءومiر جولىنىڭ جارقىن قىرلارىنىڭ بiرi ونىڭ 1924 جىلى جۇزەگە اسىرىلعان ورتا ازياداعى ۇلتتىق-تەرريتوريالىق مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ كەزiندەگi قىزمەتiنە عانا توقتالماقپىز. جەر انا ءۇشiن، جان بەرiسiپ جان الىسار سول بiر كەزەڭدە ول قازاقتىڭ بiر سۇيەم جەرi ءۇشiن تاباندى تۇردە كۇرەسiپ، ۇلت مۇددەسi ءۇشiن ەشتەڭەدەن دە تايىنبايتىنىن كورسەتە بiلگەن قايراتكەر بولدى.

«بولشەكتە دە، بيلەي بەر» پرينتسيپiن ۇستانعان رەسەي يمپەرياسى بۇكiل قازاق جەرiن وتارلاپ، ۋىسىنا ەندiرگەننەن كەيiن، ءوز قالاۋى بويىنشا قاسيەتتi جەرiمiزدi بiرنەشە گەنەرال-گۋبەرناتورلىققا بولشەكتەپ تاستادى. يمپەريالىق بيلiك قۇلاپ، جاڭا كەڭەستiك بيلiك ورناعاننان كەيiن بۇرىنعى يمپەريانىڭ قول استىنداعى حالىقتار كەڭەستiك نەگiزدەگi اۆتونوميالىق بيلiككە قول جەتكiزۋگە ۇمتىلدى.
1920 جىلى 26 تامىزدا بواك مەن ركفسر حالىق كوميسسارلارى كەڭەسiنiڭ «اۆتونوميالى قىرعىز(قازاق) سوتسياليستiك كەڭەستiك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ تۋرالى» ۆ.ي.لەنين مەن م.ي.كالينين قول قويعان دەكرەتi جاريالاندى.
دەكرەتتiڭ بiرiنشi پۋنكتiندە: «ركفسر-دiڭ بiر بولiگi رەتiندە اۆتونوميالى قىرعىز(قازاق) كەڭەستiك سوتسياليستiك رەسپۋبليكاسى» قۇرىلسىن دەلiندi. قازاق اكسر-iنiڭ قۇرامىنا سەمەي، اقمولا، تورعاي، ورال وبلىستارى جانە زاكاسپي وبلىسى مەن استراحان گۋبەرنياسىنىڭ قازاقتار مەكەندەگەن جەرلەرi كiردi. 26 تامىزداعى دەكرەتكە قوسىمشا رەتiندە بواك 22 قىركۇيەكتە قابىلداپ جاريالاعان قوسىمشا قاۋلىدا ءوز ماڭايىنداعى اۋداندارمەن قوسا ورىنبور دا قازاق اكسر-iنiڭ قۇرامىنا ەنگiزiلدi. سونىمەن قاتار دەكرەتتە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتiلگەن بولاتىن: «قازiر تۇركiستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىنا ەنiپ وتىرعان قىرعىز(قازاق) تەرريتورياسىن قىرعىز(قازاق) رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىنا ەنگiزۋ وسى وبلىستاردىڭ حالىقتارىنىڭ بiلدiرگەن تiلەگi بويىنشا جاسالادى». (وبرازوۆانيە كازاحسكوي اسسر. سبورنيك دوكۋمەنتوۆ ي ماتەريالوۆ. الما-اتا، 1957. -س 252)
زاڭ جۇزiندە كەڭەستiك نەگiزدەگi قازاق اۆتونومياسى قۇرىلعانىمەن دە ول بۇكiل بايىرعى قازاق جەرلەرiن قامتىعان جوق. بiرتۇتاس قازاق جەرلەرiن بiرiكتiرۋدە سول كەزدەگi ءارتۇرلi دارەجەدە مەملەكەتتiك، پارتيالىق قىزمەتتە وتىرعان جانە تاعى دا باسقا ۇلت جاناشىرلارىنىڭ تەر توگۋiنە تۋرا كەلدi. اسiرەسە، قوستاناي ۋەزiن، اقمولا مەن سەمەي گۋبەرنيالارىن، تۇركiستان اكسر قۇرامىندا بولعان جەتiسۋ جانە سىرداريا وبلىستارىن قازاق اۆتونومياسىنا قايتارۋ وتە قيىن ايتىس، تارتىس جاعدايىندا جۇرگiزiلدi. تالاس تۋدىرعان قوستاناي ۋەزi, اقمولا جانە سەمەي گۋبەرنيالارى 1920-21 جىلدارى قازاق اۆتونومياسىنا قايتارىلعاننان كەيiن، ەندiگi كەزەكتەگi نەگiزگi جۇمىس سىرداريا مەن جەتiسۋ وبلىستارىن قازاق اۆتونومياسىنا قايتارۋ ەدi.
1918 جىلى 20 ءساۋiر مەن 1 مامىر ارالىعىندا تۇركiستان كەڭەسiنiڭ V سەزi تۇركiستان كەڭەستiك فەدەراتيۆتiك رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلعاندىعىن جريالايدى. ركفسر قۇرامىنا اۆتونوميا دارەجەسiندە كiرگەن بۇل اۆتونوميانىڭ قۇرامىنا قازاقستاننىڭ سىرداريا مەن جەتiسۋ وبلىستارى كiرگەن بولاتىن.
الداعى جۇمىس وتارشىل رەسەي يمپەرياسى ءبولiپ كەتكەن قۇرىلىم نەگiزiندە پايدا بولعان بۇل اۆتونوميانىڭ قۇرامىنداعى قازاق جەرلەرiن قايتارىپ الۋ بولدى.
1924 جىلدىڭ باس كەزiنەن باستاپ ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ تەرريتورياسىندا ۇلتتىق-تەرريتوريالىق تۇرعىدا مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ جۇمىستارىنا دايىندىق باستالدى. قازاق، قىرعىز، وزبەك، تۇركiمەن، تاجiك، قاراقالپاق حالىقتارىنىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق ومiرiنە تiكەلەي قاتىستى بۇل جاۋاپتى شارانى وتكiزۋ وڭايشىلىقپەن iسكە اسقان جوق. 1924 جىلدىڭ 5 ساۋiرiندە رك(ب)پ ورتالىق كوميتەتiنiڭ ساياسي بيۋروسى ورتا ازيا پارتيا ۇيىمدارىنىڭ مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ جونiندەگi ۇسىنىستارىن قارادى. وسى iسكە تiكەلەي جاۋاپتى جانە ۇيىمداستىرۋشى ورتاازيالىق بيۋروعا ورتا ازيانىڭ ەتنوگرافيالىق، ساياسي جانە ەكونوميكالىق كارتالارىن جانە تاعى باسقا قاجەتتi ماتەريالداردى دايارلاپ، ورتالىق كوميتەتكە تاپسىرۋ جۇكتەلدi. وسى جۇمىستاردى اتقارۋ ءۇشiن ورتالىق كوميسسيا جانە ءار رەسپۋبليكالاردىڭ وكiلدەرiنەن كۇرىلعان كومەكشi كوميسسيالار قۇرىلدى. 1924 جىلى 12 ماۋسىمدا رك(ب)پ ورتالىق كوميتەتi «ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىن ۇلتتىق مەجەلەۋ تۋرالى» قاۋلى قابىلدادى. قاۋلى نەگiزiندە ورتالىق كوميسسياعا جاڭادان قۇرىلاتىن رەسپۋبليكالار مەن وبلىستاردىڭ وكiلدەرiن قاتىستىرا وتىرىپ، بولاشاق قۇرىلعالى جاتقان رەسپۋبليكالار مەن وبلىستاردىڭ شەكارالارىن انىقتاپ شىعۋ تاپسىرىلدى. ورتالىق كوميسسيانىڭ جانىنان ۇلتتىق بيۋرولار، قۇقىقتىق، ەكونوميكالىق كومەكشi كوميسسيالار ۇيىمداستىرىلدى.
وسى بiر جاۋاپتى كەزەڭدە تۇركiستان ورتالىق اتقارۋ كوميتەتi توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، رك(ب)پ وك ورتا ازيا بيۋروسىنىڭ مۇشەسi قىزمەتتەرiن اتقارعان سۇلتانبەك قوجانۇلىنىڭ اتقارعان قىزمەتiن ەرەكشە ءبولiپ ايتۋعا بولادى. ول سىرداريا مەن جەتiسۋ وبلىستارىن قازاق اۆتونومياسىنا قوسۋعا قارسىلىق بiلدiرگەندەرگە، سىرداريا مەن جەتiسۋ وبلىستارىنىڭ تەرريتورياسىنان بiراز جەرلەردi قارماپ قالعىسى كەلگەن وزگە رەسپۋبليكالار باسشىلارىنا باتىل تويتارىس بەرiپ، ۇلتتىق تەرريتوريالىق مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ كەزiندە كورشi رەسپۋبليكالاردىڭ تەرريتورياسىندا قالىپ بارا جاتقان قانداستارىمىزدىڭ جاعدايىنا بايلانىستى ۇسىنىس-پiكiرلەردiڭ باستاماشىسى بولدى. اسiرەسە ساياسي-ەكونوميكالىق تۇرعىدان قازاق اۆتونومياسى ءۇشiن بولاشاقتا ماڭىزدى ءرول اتقاراتىن تاشكەنت قالاسىن قازاق اۆتونومياسىنا قوسۋ جونiندەگi كۇرەسi ءوز الدىنا بiر اڭگiمە.
كەڭەستiك كەزەڭدە جازىلعان تاريحي وقۋلىقتاردا ۇلتتىق قايراتكەردiڭ تاشكەنت قالاسىن جانە ونىڭ توڭiرەگiندەگi قازاق جەرلەرiن قازاق اۆتونومياسىنا قوسۋ جونiندەگi تابىندى تالابى: «تاشكەنت حالقى ۇلتتىق قۇرامى جاعىنان، ەكونوميكاسى مەن مادەنيەتi جاعىنان وزبەكستانمەن كوبiرەك بايلانىستى بولا تۇرسا دا، س.قوجانوۆ جانە باسقا دا قازاقتىڭ ۇلتشىل ۋكلونيستەرi تاشكەنتتiڭ قازاقستانعا بەرiلۋiن تالاپ ەتتi»،-دەپ بۇرمالانىپ، ونىڭ قازاق حالقى ءۇشiن ساياسي جانە ەكونوميكالىق ماڭىزى بار قالا ءۇشiن كۇرەسi جوققا شىعارىلدى.
1924 جىلى 8 شiلدەدە بولعان رك(ب)پ قازاق وبلىستىق كوميتەتiنiڭ ماجiلiسiندە تۇركiستان رەسپۋبليكاسىنان ءبولiنiپ قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىنا كiرەتiن قازاق اۋداندارىن باسقارۋ جانە قابىلداۋ ءتارتiبi تۋرالى جانە رك(ب)پ وك ورتا ازيالىق بيۋروسى جانىنداعى تەرريتوريالىق كوميسسياعا وكiلدەر تاعايىنداۋ تۋرالى ماسەلەلەر قارالدى. وسى ماسەلەلەر ماجiلiستە تالقىلانىپ مىناداي قاۋلى قابىلداندى: ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىن مەجەلۋ جونiندەگi تەرريتوريالىق كوميسسيانىڭ قۇرامىنا كازاتكومنىڭ توراعاسى س.مەڭدەشەۆ كوميسسيا توراعاسى، ەگiن شارۋاشىلىعى حالىق كوميسسارى ءا.الiبەكوۆ، كوميسسيا مۇشەلiگiنە كانديدات ت.جۇرگەنوۆ بەكiتiلسiن. تۇركiستان قازاقتارى اتىنان ۇسىنىلعان س.قوجانوۆ، ن.سىرعابەكوۆ، س.ەسقاراەۆتاردىڭ كانديداتۋرالارى دا بەكiتiلدi.
ماجiلiستە تۇركiستان رەسپۋبليكاسىنان بولiنەتiن قازاق اۋداندارىن باسقارۋ جانە قازاق اۆتونومياسىنىڭ قۇرامىنا قابىلداۋ ءۇشiن قۇرامىندا س.مەڭدەشەۆ، ءا.الiبەكوۆ، س.ەسقاراەۆ، ن.سىرعاباەۆ جانە ت.جۇرگەنوۆ بار رەۆوليۋتسيالىق كوميتەت قۇرىلدى. رەۆوليۋتسيالىق كوميتەتتiڭ توراعاسى س.مەڭدەشەۆ ونىڭ ورىنباسارلارى بولىپ ءا.الiبەكوۆ جانە س.ەسقاراەۆ تاعايىندالدى. رەۆوليۋتسيالىق كوميتەتتiڭ مۇشەلiگiنە كانديداتتار بولىپ س.قوجانوۆ، Iزباساروۆ، ج.مىڭباەۆ بەكiتiلدi. رەۆكومنىڭ سايلانعان قۇرامىنا رەۆوليۋتسيالىق كوميتەت جونiندە ەرەجەنi دايىنداپ، ۇسىنۋ تاپسىرىلدى. وسى ماجiلiستە قارالعان باستى ماسەلەلەردiڭ تاعى بiرi بولاشاق استانانىڭ جاعدايى بولاتىن. ءماجiلiس قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسىن ورىنبور قالاسىنان iشكi قازاق اۋداندارىنا كوشiرۋ جونiندەگi ماسەلەنi قاراپ: ورتالىقتىڭ جەرگiلiكتi حالىقتىڭ تىعىز بولiگiنە جاقىندىلىعىنىڭ قاجەتتiلiگiنە سونداي-اق قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبiر بولiكتەرiنiڭ شاشىراڭقىلىعىن ەسەپكە الا وتىرىپ، قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىعىن ورىنبور گۋبەرنياسىنان اۋىستىرۋدىڭ قاجەتتiلiگiنە بايلانىستى جانە قازاق ەلi ءۇشiن وڭتۇستiك وبلىستاردىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي ۇلكەن ماڭىزىن جانە قازاقستاننىڭ ورتا ازيالىق ەكونوميكالىق بiرلەستiككە قاتىسۋىن ەسكەرiپ، قازاقستاننىڭ ورتالىعىن ورىنبوردان قازاقتار تىعىز قونىستانعان اۋدانعا كوشiرۋ وسى ماقساتتا رك(ب)پ وك-نەن ۋاقىتشا تاشكەنت قالاسىن پاتەر رەتiندە پايدالانۋعا رۇقسات بەرۋiن سۇراعان قاۋلى قابىلدادى.(قر پم. 139-ق، 1-ت، 818 ۆ-iس، 71-72 پ.پ.)
رك(ب)پ ورتا ازيا بيۋروسى جانىنان قۇرىلعان قازاقستاندىق كوميسسيا وكiلدەرi تەرريتوريالىق مەجەلەۋگە بايلانىستى، الداعى قۇرىلعالى جاتقان رەسپۋبليكانىڭ مەملەكەتتiك قۇرىلىمىنا بايلانىستى وزدەرiنiڭ ۇسىنىستارىن جاسادى. قازاق اۆتونومياسىنىڭ قۇرامىنا قوسىلعالى جاتقان وبلىستاردىڭ شەكاراسىن انىقتاۋعا قاتىسىپ، سول ايماقتاعى حالىقتاردىڭ ەتنوگرافياسىنا قاتىستى جانە باسقا دا كەرەكتi مالiمەتتەردi جينادى. بۇل قازاق كوميسسياسىنىڭ سول كەزدەگi باتىل دا دۇرىس شەشiمدەرiنiڭ بiرi, ۇلتتىق-تەرريتوريالىق مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ بارىسىندا قازاق اۆتونومياسىن وداقتاس رەسپۋبليكاعا اينالدىرۋ جونiندەگi ۇسىنىسى ەدi.
حات اۆتورلارى مەجەلەۋدiڭ ناتيجەسiندە سىرداريا مەن جەتiسۋ وبلىستارى جانە تۇركiستاننىڭ امۋداريا وبلىستارى سونداي-اق حورەزمنiڭ قازاقتار مەن قاراقالپاقتار مەكەندەگەن حوجەلi وبلىسىنىڭ قازاق اۆتونومياسىنا قوسىلاتىندىعىنا بايلانىستى ونىڭ تەرريتورياسى كەڭەيگەننەن كەيiن استانانى قازاقتار تىعىز ورنالاسقان سىرداريا وبلىسىنا اۋىستىرۋدىڭ قاجەتتiگiن دالەلدەيدi. ەكiنشiدەن، قازاق دەلەگاتسياسى قازiرگi ۋاقىتتا قازاق اۆتونومياسىندا ەۆروپالىقتار 54 پروتسەنتتi, قازاقتار 45 پروتسەنتتi قۇراپ وتىرعاندىعىن، كومپارتياداعى كوممۋنيستەردiڭ 94 پروتسەنتi ەۆروپالىقتار ەكەندiگiن ايتا كەلiپ، بۇنداي جاعدايدا ۇلتتىق رەسپۋبليكا ءۇشiن كومپارتيانىڭ ۇلتتىق سياساتتى جۇرگiزۋi قيىندىققا ۇرىناتىنىن العا تارتتى. ياعني ۇلتتىق مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ بارىسىندا قازاقتار كوپشiلiك قۇرايتىن وبلىستار قازاقستانعا قوسىلىپ، ناتيجەسiندە ۇلتتىق رەسپۋبليكا قۇرۋعا كەڭ جول اشىلماق. ۇشiنشiدەن، قازاق دەلەگاتسياسى قازاق حالقىنىڭ ساندىق قۇرامىنا كەڭiنەن توقتالىپ قازاق اۆتونومياسى مەن تۇركiستان اۋماعىندا 5 500 000 قازاق تۇراتىندىعىن جانە كورشi قىتاي، مونعوليا مەملەكەتتەرiندە تۇراتىن ميلليونعا جۋىق قازاقتاردىڭ تەرريتوريالىق جاعىنان قازاقستانمەن تىعىز بايلانىستىعىنا توقتالىپ، بۇدان ارعى ويلارىن بىلاي دەپ جازادى: «تۇركiستان وبلىستارىنداعى قازاقتار وسى ۋاقىتقا دەيiن تولىق ەگەمەندi رەسپۋبليكادا ءومiر سۇرمەسە دە، كەڭ اۆتونوميالى جاعدايدا بولىپ، وزدەرiنە دەگەن ۇكiمەتتiڭ ناقتى كوزقاراسىن قالىپتاستىرا بiلدi. ولار قازiرگi ۋاقىتتا بۇقاراداعى، حورەزمدەگi ءوز قانداستارىمەن بiرiگiپ، تاۋەلسiز وزبەك جانە تۇركiمەن سوتسياليستiك رەسپۋبليكاسىن قۇرىپ جاتقان وزبەكتەر جانە تۇركiمەندەرمەن بiر جاعدايدا ءومiر ءسۇردi. حورەزمنiڭ حوجەلi وبلىسى حالقىنىڭ دا ساياسي كوڭiل-كۇيiن ەسكەرۋiمiز كەرەك. قازاق اۆتونومياسىنداعى حالىق ءومiرiنiڭ وزەكتi ماسەلەلەرiن قالىپتى رەتتەۋ جانە باسقارۋ ءۇشiن فەدەراتسيا جۇيەسiندە ونىڭ قۇقىقتارى مەن مۇمكiندiكتەرi كەڭەيتiلۋi قاجەت. تۇركiستان وبلىستارىنىڭ قازاق اۆتونومياسىنا قوسىلۋىنا بايلانىستى ونىڭ قىتاي جانە مونعوليا مەن شەكاراسى ۇزارادى جانە بۇل شەكارانىڭ ارجاعىندا قازاق اكسر-i مەن تۋىستىق جانە ەكونوميكالىق جاعىنان تىعىز بايلانىستى قازاقتار تۇرادى. بۇل قازاقتاردىڭ كسرو مەن قاتىناسىنا دۇرىس جاعداي جاساۋ ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعىنان ماڭىزى ۇلكەن. قازاق اكسر-نىڭ وسىنداي جاعدايى قازاق اۆتونومياسىنىڭ قۇقىقتىق جاعدايىن كورشi ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىمەن تەڭ دارەجەدە قايتا قاراۋدى قاجەت ەتەدi. وسى جاعدايلاردىڭ ءبارiن ەسكەرگەن كيروبكوم بيىلعى جىلعى 26 تامىزدا بولعان پلەنۋمىندا بۇل ماسەلەگە بايلانىستى بiر اۋىزدان وڭدى شەشiم قابىلدادى. بiزدiڭ قازاقتار ءۇشiن مەجەلەۋدiڭ ناتيجەسi جوعارىدا ايتىلعاندارمەن قاتار، كسرو-عا تiكەلەي كiرەتiن قازاق اكسر-ىن تاۋەلسiز رەسپۋبليكا دەپ جاريالاۋ دەپ بiلەمiز». (قر پم. 719-ق، 1-ت، 336-iس، 173-174 پ.پ.)

<!--pagebreak-->

قازاق اۆتونومياسىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسiن كەڭەيتiپ، وداقتاس رەسپۋبليكاعا اينالدىرۋ س.قوجانۇلىنىڭ باستى ارماندارىنىڭ بiرi بولاتىن. جوعارىدا رك(ب)پ ورتالىق كوميتەتiنە جازىلعان حاتتىڭ بەلسەندi اۆتورلارىنىڭ بiرi بولىپ، نەگiزگi دايەكتەر مەن پiكiرلەر ۇسىنعان دا س.قوجانۇلى ەدi. وكiنiشتiسi, قول استىنداعى از ۇلتتاردىڭ تاعدىرىن ءوز قالاۋلارىمەن شەشiپ ۇيرەنگەن ورتالىق «بۇنداي ۇلكەن تەرريتوريادا از ساندى حالىقپەن، ارتتا قالعان ەكونوميكامەن، ساۋاتسىز حالىقپەن، جەرگiلiكتi كەڭەستiك مامانداردىڭ وتە ازدىعى، ركفسر-دىڭ كومەگiنسiز مەملەكەتتiك باسقارۋ مۇمكiن ەمەس» دەگەن سياقتى قيسىنسىز دالەل سىماقتاردى العا تارتىپ بۇل ۇسىنىستى قابىلداماي تاستادى.
سۇلتانبەك قوجانۇلى 1924 جىلى قازان ايىنداعى ستاليننiڭ اتىنا جازعان حاتىندا ۇلتتىق مەجەلەۋدiڭ ناتيجەلەرiن بايانداي وتىرىپ: «قالاي ەسەپتەسەكتە قازاقستانداعى ەۆروپالىقتار سانى جاعىنان كوپ بولىپ 54 پروتسەنتتi قۇراپ وتىر، قازاقتار 46 پروتسەنت عانا. قازاقستانداعى رك(ب)پ ۇيىمدارىنداعى قازاقتاردىڭ قۇرامى 6 پروتسەنت (368 ادام). ونىڭ ۇستiنە قازاق كوممۋنيستەرi بارلىق پارتيا بولiمدەرiندە شاشىراپ كەتكەن»، - دەۋمەن قاتار، جiك-جiككە بولiنگەن باسقارۋ اپپاراتىن بiر ورتالىققا بiرiكتiرiپ، پارتيالىق-كەڭەستiك باقىلاۋدى كۇشەيتۋ، قالىپتاسىپ وتىرعان تۇڭعيىقتان شىعۋدىڭ جولدارى جونiندە ءوز ۇسىنىستارىن بiلدiرەدi. ال 1924 جىلى 29 جەلتوقسان كۇنi قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىعىن اۋىستىرۋدىڭ قاجەتتiلiگiنە بايلانىستى ستاليننiڭ اتىنا جازعان ەكiنشi حاتىندا: «توت كۋرەز چتو كيرگيزي ۆ سوبستۆەننوي رەسپۋبليكە زانيمايۋت پولوجەنيە ناتسمەن، نادو يزجيت. پرولەتارسكوە رۋكوۆودستۆو دولجنو وسۋششەستۆلياتسيا نە ۆ پوريادكە پلەنەنيا كيرپارتينتەلەگەنتوۆ ۆ پرولەتارسكوم تسەنترە، كاك ورەنبۋرگ، ا ۆ جيۆوي ماسسوۆوي رابوتە. پرولەتارسكوە رۋكوۆودستۆو نيسكولكو نە وبلەگچاەتسيا ۋۆەليچەنيەم چيسلەننوستي رۋسسكوگو كرەستيانستۆو ۆ سوستاۆە ناسەلەنيا، ا، ناوبوروت، زاترۋدنياەتسيا وبوسترەنيەم تراديتسيوننوي مەجناتسيونالنوي ۆراجدى ي نەيزبەجنوي وتسەنكوي پرولەتارسكوگو رۋكوۆودياششەگو ۆليانيە، كاك رۋسسكوگو ناتسيونالنوگو زاسيليا. پرولەتارسكوە رۋكوۆودستۆو دولجنو ۆىراجاتسيا نە ۆ «لەيالنوم» زاستوە، ا ۆ رازۆەرنۋتوم، رازۆيۆايۋششەيسيا حوزيايستۆەننوي ي وبششەستۆەننوي جيزني سترانى...» دەگەن بولاتىن. (قر پم. 141-ق، 1-ت، 1129-iس، 79-80 پ.پ.)
سان جاعىنان قازاقتاردى ۇلتتىق كوپشiلiككە اينالدىرۋ ناتيجەسiندە رك(ب)پ قۇرامىنداعى قازاقتاردىڭ سانىن كوبەيتۋ جانە قازاقستاندى شىن مانiسiندە ۇلتتىق نەگiزدەگi رەسپۋبليكاعا اينالدىرۋ سۇلتانبەك قوجانۇلىنىڭ باستى ارمانى بولعانىن اڭعارامىز.
ورتا ازيا تەرريتوريالارىن ۇلتتىق مەجەلەۋگە بايلانىستى رك(ب)پ وك ورتا ازيالىق بيۋروسى جانىنان قۇرىلعان قازاقستاندىق كوميسسيانىڭ اتقارعان جۇمىستارىنىڭ بارىسى 1924 جىلى 26 تامىز كۇنi بولعان رك(ب)پ قازاق وبلىستىق كوميتەتiنiڭ ماجiلiسiندە تىڭدالدى. سۇلتانبەك قوجانۇلى بۇل ماجiلiسكە ورتا ازيا بيۋروسىنىڭ وكiلi رەتiندە قاتىسادى. ماجiلiستە قازاقستاندىق دەلەگاتسيانىڭ باسشىسى قازاق ورتالىق اتقارۋ كوميتەتiنiڭ توراعاسى س.مەڭدەشەۆ بايانداما جاساپ، قازاق اۆتونومياسىنا قوسىلعالى جاتقان سىرداريا مەن جەتiسۋ وبلىستارىنىڭ شەكارالارىن ايقىنداۋ جۇمىستارى قيىنشىلىقتارمەن جۇرگiزiلiپ جاتقاندىعىنا توقتالادى. اتاپ ايتقاندا س.مەڭدەشەۆ رك(ب)پ قازاق وبلىستىق كوميتەتiنiڭ تورالقا مۇشەلەرiن ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ قاۋلىسىنا سايكەس ورتالىق كوميتەتتiڭ وكiلi جانە ورتا ازيا بيۋروسىنىڭ توراعاسى زەلەنسكيدiڭ توراعالىعىمەن ءار ۇلتتان ءۇش ادامنان تۇراتىن كوميسسيا ۇيىمداستىرىلعاندىعىن جانە بۇل كوميسسيامەن قاتار ەكونوميكالىق كوميسسيا دا ۇيىمداستىرىلعاندىعىن بايانداي كەلiپ، ۇلتتىق تەرريتوريالىق مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ جۇمىستارىنداعى تالاس تۋدىرىپ وتىرعان جەرلەرگە ايرىقشا توقتالىپ وتەدi. «تاشكەنت ۋەزiنەن باستايىن. بۇل ۋەزدiڭ ۇلتتىق قۇرامى ءتورت توپقا بولiنگەن: بiرiنشiسi شىعىس توبى، وعان انگرەن وزەنi بويىنداعى قۇرامالاردان تۇراتىن 8 بولىس كiرەدi. قازاق دەلەگاتسياسى ولاردى قازاق ۇلتىنا جاتقىزسا، وزبەك دەلەگاتسياسىنىڭ وكiلدەرi ولاردى وزبەك تەگiنەن دەپ دالەلدەۋدە. ەكiنشi توپقا شىرشىق وزەنiنiڭ سول جاعالاۋىنداعى قازاقتار كوپشiلiك قۇرايتىن 8 بولىستان تۇراتىن توپ جاتادى. ءۇشiنشi ورتا 4 بولىستان تۇراتىن، حالقىنىڭ قۇرامى تالاس تۋدىرىپ: وزبەكتەردiڭ نۇسقاسى بويىنشا 1920 جىلعى ساناقتا وزبەكتەر كوپشiلiك قۇراعان، ال قازاق دەلەگاتسياسىنىڭ ويىنشا قازاقتار كوپشiلiك قۇرايتىن توپ. ءتورتiنشi تاشكەنت ۋەزiنiڭ باتىس جاعى ءسوزسiز قازاقتار كوپشiلiك قۇرايتىن توپ. قازاق بيۋروسىنىڭ جوباسى بويىنشا بارلىق تاشكەنت ۋەزiن قازاقستانعا جاتقىزۋ ۇسىنىلدى. وزبەك بيۋروسىنىڭ جوباسى بويىنشا قازاقستانعا تەك قانا ءتورتiنشi توپتى جاتقىزۋ ۇسىنىلدى. وسىلايشا كوميسسيانىڭ قاراۋىنا 2 جوبا كەلiپ ءتۇستi. بiرiككەن تالقىلاۋدىڭ ناتيجەسiندە كوميسسيا تاشكەنت قالاسىن ءوزiنiڭ 30 ۆەرست ايماعىمەن قوسا وزبەك رەسپۋبليكاسىنا جاتقىزۋ جونiندە شەشiم قابىلدادى». بۇدان ءارi س.مەڭدەشەۆ ەكiنشi تالاس تۋدىرىپ وتىرعان ءمىرزاشول ۋەزiنە توقتالىپ، پiكiر-تالاس ناتيجەسiندە بۇل ماسەلەگە بايلانىستى قازاقستاندىق دەلەگاتسيانىڭ ۇسىنىسى قابىلدانعاندىعىنا، مەجەلەۋگە بايلانىستى بارلىق جۇمىستاردى 15 كىركۇيەككە دەيiن بiتiرۋ كەرەكتiگiنە توقتالدى. وسى ماجiلiستە س.مەڭدەشەۆتىڭ بايانداماسىنا سايكەس: «تاشكەنت قالاسى قازاقتاردىڭ مەكەن-قونىستارىمەن تىعىز قورشالعاندىعى جاعدايىن ەسكەرiپ، ورتالىق كوميتەتتەن تاشكەنت قالاسىن وزبەك رەسپۋبليكاسىنا بەرۋ جونiندەگi ماسەلەنi قايتا قاراۋ سۇرالسىن دەگەن» قاۋلى قابىلداندى. (قر پم. 141-ق، 1-ت، 818-ۆ-iس، 110-112 پ.پ.)
رك(ب)پ قازاق وبلىستىق كوميتەتiنiڭ قاۋلى شەشiمدەرiمەن قاتار ورتا-ازيا تەرريتورياسىن مەجەلەۋ جونiندەگi قازاقستاندىق كوميسسيا مۇشەلەرi تاشكەنت قالاسىن جانە ونىڭ توڭiرەگiندەگi اۋدانداردى قازاقستانعا قوسۋ جونiندەگi وزدەرiنiڭ ۇسىنىستارى مەن تالاپتارىندا قاۋلى-قارارلىق شەشiمدەردi تولىقتىرا وتىرىپ، حالىقتىڭ ساندىق قۇرامىن ناقتى ستاتيستيكالىق مالiمەتتەرمەن انىقتاپ، تالاس تۋدىرىپ وتىرعان اۋدانداردى قازاقستانعا قوسۋ ماسەلەسiن ورتالىق كوميتەتتiڭ اتىنا جازعان حاتتارىندا قويعان بولاتىن. ورتالىق كوميتەتتiڭ اتىنا جازىلعان بۇل حاتتاردىڭ مازمۇنىنا ۇڭiلە وتىرىپ قازاقستاندىق كوميسسيا مۇشەلەرiنiڭ ۇلكەن شارۋا اتقارعانىن اڭعارۋعا بولادى. ەڭ باستىسى تالاس تۋدىرىپ وتىرعان اۋداندارداعى قازاق حالقىنىڭ سانىن قولدان كەمiتiپ وتىرعانداردىڭ بەتiن اشادى. رك(ب)پ ورتالىق كوميتەتiنiڭ اتىنا جازعان حاتتارىندا قازاقستاندىق دەلەگاتسيا ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ تەرريتورياسىن مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ بارىسىندا رك(ب)پ ورتالىق كوميتەتi تاشكەنت قالاسىن وزبەك رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىندا قالدىرۋ قاجەت دەپ تاپقانىن ال قازاق وبلىستىق كوميتەتi بۇل ماسەلەنi قايتا قاراپ، بۇكiل تاشكەنت ۋەزiن، تاشكەنت قالاسىمەن قوسا قازاق رەسپۋبليكاسىنا قوسۋ قاجەتتiگiنiڭ نەگiزگi دايەكتەرiنە توقتالدى. ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ تەرريتورياسىن مەجەلەۋ بارىسىندا نەگiزگi پرينتسيپتەردiڭ بiرi ءالسiز ۇلتتاردىڭ مۇددەسiن قورعاۋ ەكەندiگiنە توقتالعان حات اۆتورلارى، قازاق ۇلتى سونداي ءالسiز ۇلتتاردىڭ بiرi ەكەندiگiنە باسا نازار اۋدارتىپ، ۇلتتىق، مادەني جانە شارۋاشىلىق دامۋدا قازاق حالقى ءۇشiن تاشكەنت قالاسىنىڭ ماڭىزدى ءرول اتقاراتىندىعىنا توقتالىپ وتەدi. تاشكەنت قالاسى سىرداريا وبلىسىنىڭ ورتالىعى بولعاندىعىنا باستى نازار اۋدارىلىپ ەكونوميكالىق تۇرعىدان بۇرىنعى قالىپتاسقان بايلانىستى ۇزبەۋ قاجەتتiگiنە توقتالادى. تاشكەنت ۋەزiندەگi انگرەن جۇيەسi بويىندا 1920 جىلعى بۇكiلرەسەيلiك ساناقتاعى ورتالىق ستاتيستيكالىق باسقارمانىڭ مالiمەتتەرi بويىنشا 69 پروتسەنت قۇرامالار، 23 پروتسەنت وزبەكتەر، 6 پروتسەنت قازاقتار جانە 2 پروتسەنت تاعى دا باسقا ءار ۇلتتار تۇرعان. تاشكەنت ۋەزi بويىنشا بارلىق تالاس قۇرامالاردىڭ قاي ۇلتقا جاتاتىندىعىنا بايلانىستى بولىپ وتىر. تاريحي دەرەكتەر قۇرامالاردىڭ قازاق رۋلارىنىڭ بiر بولiگi ەكەندiگiن دالەلدەيدi. تەك كۇشتi ۇلتتىڭ تاراپىنان ازداپ اسسيميلياتسياعا ۇشىراعان دەي وتىرىپ، تاشكەنت ۋەزiندەگi بارلىق بولىستار مەن اۋىلداعى حالىقتىڭ قۇرامىن 1911 جىلى شىققان «سپيسكي ناسەلەنيا مەست سىردارينسكوي وبلاستي» (وبلاستنوگو ستيتيچەسكوگو كوميتەتا) دەگەن ەڭبەكتiڭ مالiمەتتەرi بويىنشا جانە 1920 جىلعى بۇكiلرەسەيلiك ساناق مالiمەتتەرi بويىنشا سالىستىرمالى تۇردە دالەلدەپ، كورسەتiپ، تاشكەنت ۋەزiندەگi قازاق حالقىنىڭ سانىن ورتا ازيا بيۋروسى قولدان كەمiتiپ وتىرعاندىعىنا توقتالدى. ماسەلەن، تاشكەنت ۋەزi شيناز بولىسىنداعى شەڭگەلدi, قۇلاۋىل، كوتەرمە، سارىسۋ اۋىلدارىندا 100 پروتسەنت قازاقتار تۇرسا دا، ورتا ازيا بيۋروسىنىڭ مالiمەتتەرiندە ولار وزبەكتەر دەپ كورسەتiلگەن. ال تايتوبە، وسماناتا، بولات، اقجار، مايدااتا، ءۇش قورعان بولىستارىنداعى قازاقتاردىڭ سانى كەمiتiلiپ وزبەك حالقىنىڭ سانى قولدان بۇرمالانىپ وسiرiلگەندiگiن ناقتى مىسالدارمەن دالەلدەپ كورسەتەدi.
تالاس تۋدىرىپ وتىرعان تاشكەنت قالاسى مەن ونىڭ توڭiرەگiندەگi اۋداندارعا قاتىستى ناقتى دالەلدەر مەن ۇسىنىستار، دايەكتەردi العا تارتىپ وتىرعان قازاق كوميسسياسىنىڭ پiكiرلەرiمەن ساناسپاي وزبەكتەرگە قاراي بۇرا تارتقان، وسى iسكە جاۋاپتى جانە باسشىلىق ەتۋشi ورتا ازيا ساياسي بيۋروسى، ونىڭ باسشىلىعىنىڭ iسiنە سۇلتانبەك قوجانۇلى قاتتى نارازى بولدى. سونداي-اق، ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ تەرريتورياسىن مەجەلەۋدi جۇرگiزۋ بارىسىندا سۇلتانبەك قوجانۇلىن تولعاندىرعان وزەكتi ماسەلەلەردiڭ تاعى دا بiرi-ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ تەرريتورياسىنداعى قانداستارىمىزدىڭ حال-جاعدايى بولاتىن. كەڭەستiك بيلiككە دەيiن بۇقار امiرلiگiنiڭ ودان كەيiن بۇقار رەسپۋبليكاسىنىڭ تەرريتورياسىنداعى قازاقتاردىڭ جاعدايى وتە اۋىر بولدى. كەڭەس وكiمەتi ورناعاننان كەيiن دە ولاردىڭ ۇلت رەتiندەگi بارلىق قۇقىقتارى تاپتالىپ، تالاپ ارىزدارى قاناعاتتاندىرىلماق تۇگiل قارالمادى دا. وسى جاعدايلارعا بايلانىستى سۇلتانبەك قوجانۇلىنىڭ باستاماسىمەن ءارi دايىنداپ جازۋىمەن قازاق رەسپۋبليكاسى جانە تۇركiستان وبلىستارىنىڭ قازاقتارى وكiلدەرiنiڭ اتىنان رك(ب)پ وك ساياسي بيۋروسىنا، كوشiرمەسi ساياسي بيۋرونىڭ بارلىق مۇشەلەرiنە ارنالعان «ورتا ازيانى ۇلتتىق مەجەلەۋ»جونiندەگi بايانداما حات دايىندالىپ موسكۆاعا جولدانعان ەدi. وندا ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ تەريتورياسىن مەجەلەۋ جۇمىستارىندا ورتا ازيا بيۋروسى ورتا ازياداعى قازاقتاردىڭ iشiندە بۇقار رەسپۋبليكاسىنداعى قازاقتاردىڭ مۇددەسiن بۇزۋى ايقىن كورiنiپ وتىر دەلiندi.مالiمەتتەر بويىنشا بۇقار امiرلiگiنiڭ تەرريتورياسىندا 230 000 قازاق تۇرعان. ال، 1923 جىلى ءتورتiنشi ۇلتتىق كەڭەستە ف.حودجاەۆتىڭ ايتۋىنشا، ونداعى قازاقتاردىڭ سانى 260 000 1923 جىلى بولعان بۇكiلبۇقارالىق قۇرىلتايدىڭ شەشiمi بويىنشا 250 000 ادام بولعان. ولاردىڭ بۇقار ۋالاياتىنىڭ وڭتۇستiك-باتىس جاعىندا نۇراتا ءۋالاياتىن جانە كەرمەنتى ءۋالاياتىن تۇتاسىمەن قارشى ءۋالاياتىنىڭ باتىس جاعىندا مەكەندەگەندiگi ايتىلىپ، رك(ب)پ وك ساياسي بيۋروسىن وسى قوردالانعان ماسەلەلەردەن حاباردار ەتiپ، تومەندەگiدەي تابىندى تۇردە سۇرالعان ۇسىنىس جاسايدى:
1. پەرەسموترەت ۆوپروس و گ. تاشكەنتە ۆ سمىسلە پرەدوستاۆلەنيە ەگو كيررەسپۋبليكا ۆ كاكوي بى تو ني بىلو فورمە.
2.پەرەسموترەت ۆوپروس و گوسۋدارستۆەننوي پرينادلەجنوستي 6-كيرگيزسكيح ۆلاستەي تاشكەنتسكوگو ۋەزدا ۆ سمىسلە ۋدوۆلەتۆورەنيا جەلانيا ناسەلەنيا وتويتي ك سۆوەي ناتسيونالنوي رەسپۋبليكي.
3. وتمەنيت رەشەنيە سرەد. از.بيۋرو و بۋحارسكيح كيرگيزاح ي پرەدستاۆيت كيرگيزام ي كاراكالپاكام اۆتونومنوە ۋسترويستۆو ۆ پرەدەلاح ۋزبەكيستانا.
4. پەرەسموترەت ۆوپروس و شۋراحاتسكيم ۋەزدە و گ. تۋرتكۋلەم ي وتدات يح كاراكالپاكسكوي اۆتونومنوي وبلاستي.
5. وبنوۆيت سوستاۆ سرەد. از.بيۋرو يزگلاديۆ پرەوبلادەنيا ودنوي ناتسيونالنوستي ي دوپۋستيت كيرگيزكوگو پرەدستاۆيتەليا ۆ سوستاۆ بيۋرو. (قر پم. 719-ق، 1-ت، 336-iس، 168-172 پ.پ.)
بۇقار قازاقتارىنىڭ ءوتiنiش-تالاپتارى 1924 جىلى 27 قىركۇيەكتە بولعان قازاق وبلىستىق رك(ب)پ پرەزيديۋمىنىڭ ماجiلiسiندە قاراقالپاق حالقى دەلەگاتسياسىنىڭ ارىزىمەن بiرگە ارنايى قارالدى. ماجiلiسكە سۇلتانبەك قوجانۇلى تۇركiستان وكiلi رەتiندە قاتىسقان. ماجiلiستە بۇقار قازاقتارى دەلەگاتسياسىنىڭ اتىنان ناۋرىزباەۆ، قۇدايبەرگەنوۆ، قۇلتاەۆتار ءسوز سويلەپ بۇقار قازاقتارىنىڭ الدىندا «نە ءومiر، نە ءولiم ماسەلەسi تۇر» دەپ اشىنا باياندايدى. رەۆوليۋتسيادان كەيiن دە ونداعى قازاقتاردىڭ تۇرمىستىق جاعدايىندا ەش وزگەرiس بولماعان. اۆتونوميا الۋعا دەگەن تالپىنىسىنا جەرگiلiكتi بيلiك قۋعىنداۋ، جازالاۋ شارالارىن قولدانعان. وسى ماجiلiستە بۇقار قازاقتارىنىڭ دەلەگاتسياسى، بۇقار وبلىسىنىڭ قازاق اۆتونومياسىنان الىس جاتقاندىعىنا بايلانىستى، قازاق اۆتونومياسىنا قوسىلۋ مۇمكiن ەمەس ەكەندiگiن اتاپ كورسەتiپ، قۇرىلىپ جاتقان وزبەك رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرامىندا وزدەرiنە اۆتونوميا بەرۋدi تالاپ ەتiپ وتىرعانىن جانە وسى ماسەلەدە وزدەرiنە جاردەم بەرۋدi سۇرادى. ماجiلiستە بۇقار قازاقتارىنىڭ ءسوزiن سۇلتانبەك قوجانۇلى قازاقشادان ورىسشاعا اۋدارىپ وتىرعان بولاتىن.
بۇقار قازاقتارىنىڭ ءوتiنiش-تالاپتارىنا بايلانىستى ماجiلiستە س.مەڭدەشەۆتiڭ ۇسىنىسى ماقۇلدانىپ قاۋلى قابىلداندى. قاۋلىدا: بۇقار قازاقتارىنىڭ ادام توزگiسiز اۋىر جاعدايىنا رك(ب)پ ورتالىق كوميتەتiنiڭ نازارىن اۋدارىپ، وسى اۋىر جاعدايدى جاقسارتۋ جولىندا قاجەتتi شارالار قولدانۋ قاجەتتiگiن اتاپ كورسەتiپ، ونداعى قازاق حالقىنىڭ ۇلت رەتiندە ساقتالۋىن قامتاماسىز ەتۋ، وزبەك حالقى تاراپىنان قازاقتاردى اسسيميلياتسيالاۋعا باعىتتالعان ارەكەتتەردi دوعارۋ سىندى ماسەلەلەر ايتىلدى. دەگەنمەن دە «قۇرىلىپ جاتقان وزبەك رەسپۋبليكاسىندا بۇقار اۋدانى قازاقتارىنىڭ ءبولiنiپ، اۆتونوميالى وبلىس بولۋىن قاجەتسiز دەپ ساناۋ» دەگەن سياقتى قاۋلى دا قابىلدانىپ كەتكەن بولاتىن.
1924 جىلى 12 قىركۇيەك كۇنi رك(ب)پ وبلىستىق كوميتەتiنiڭ ماجiلiسiنە رك(ب)پ ورتا ازيا بيۋروسىنىڭ توراعاسى ي.زەلەنسكي قاتىسىپ، قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتا ازيا رەسپۋبليكالارىنىڭ مەجەلەنۋلەرi تۋرالى حابارلاما جاسادى. ماجiلiستە تۇركiستان رەسپۋبليكاسىنىڭ وكiلi رەتiندە قاتىسقان سۇلتانبەك قوجانۇلى قازاق اۆتونومياسى ءۇشiن الداعى بولاتىن وزەكتi ماڭىزى بار ماسەلەلەرگە توقتالىپ، قازاق اۆتونومياسىنىڭ ورتالىعىن قازاقتار تىعىز ورنالاسقان ايماققا كوشiرۋ، وعان قاجەتتi دايىندىق جۇمىستارىن جۇرگiزۋدە قازاق وبلىستىق كوميتەتiنiڭ ماردىمدى جۇمىستار اتقارماعانىن سىناپ وتەدi

(جالعاسى بار)

دوسالى سالقىنبەك، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت. «تۇركىستان» اپتالىعى، №47 (801)
26 قاراشا, 2009 جىل