ستسەناريست، كينورەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ «كەلىن» ءفيلمى قازاق قوعامىنا تۇسكەن مادەني «بومبا» ءتارىزدى. ونىڭ وتتى ۇشقىنى مەن جارقىلىن كۇندەلىكتى باسىلىمداردا تاۋسىلمايتىن سانسىز مازاسىز ماقالالاردان بايقاۋعا بولادى. ال رەجيسسەردىڭ ءوزى سونشالىقتى بەيقام ءارى مامىراجاي. ول كەزەكتى كىتابىن شىعارىپ، ءومىر جايلى تولعانادى.

ستسەناريست، كينورەجيسسەر ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ «كەلىن» ءفيلمى قازاق قوعامىنا تۇسكەن مادەني «بومبا» ءتارىزدى. ونىڭ وتتى ۇشقىنى مەن جارقىلىن كۇندەلىكتى باسىلىمداردا تاۋسىلمايتىن سانسىز مازاسىز ماقالالاردان بايقاۋعا بولادى. ال رەجيسسەردىڭ ءوزى سونشالىقتى بەيقام ءارى مامىراجاي. ول كەزەكتى كىتابىن شىعارىپ، ءومىر جايلى تولعانادى.

ءومىر - ءبىر جاققا الىنعان بيلەت
- ەگەر ءومىردىڭ بالالىق شاق پەن كارىلىك سياقتى كە­زەڭ­دەرىن الىپ تاستاسىڭىز، ارەكەت ەتە­تىن ۋا­قىت تىم شولاق. ونى ءار­كىم وزىنشە جۇم­سايدى. مىسالى، ءبى­رەۋ ونى «اي­قىن» گازەتىنە شى­عىن­دايدى. ەن­دى بىرەۋ ونى تە­لەديدار ال­دىن­داعى ديۆاندا ءوت­كى­زەدى. مەن ءۇشىن ۋا­قىت قىمبات. ونى تەككە، قىزىق­سىز ىسكە جۇم­سا­عىم كەلمەيدى. ءوزى­مە ۇنايتىن ءىس­پەن عانا اينا­لى­سىپ، سودان را­قات تابامىن. مەن ءومىر­دەن ءلاززات الا­مىن.
- ءباسپاسوزدىڭ بارلىعى «كە­لى­نىڭىز» تۋرالى قىزىل كەڭىردەك بو­لىپ جاتقاندا، ءسىزدىڭ مىنا جاي­با­راقاتتىعىڭىز تاڭعالدىرادى؟
- ماسەلە - كىمنىڭ ايتقا­نىن­دا. بىزدە ءبارى فۋتبول مەن سايا­ساتقا جۇيرىك. سول سياقتى كينوعا دا ءبارى جەتىك. مەن ءۇشىن پىكىر­تا­لاس قاي دەڭگەيدە ءوتىپ جات­قان­دىعى ماڭىزدى. ماعان ەڭ ءبىر ءتو­مەنگى دەڭگەيدەگى پىكىرتالاستى تا­ڭ­ۋدا. سوندىقتان مۇنداي ءاڭ­گى­مەگە قاتىسا المايمىن، قاتىس­قىم دا كەلمەيدى.
ەكىنشىدەن، سىن مەن اي­تاق­تاۋ­دىڭ اراجىگىن اجىراتا بىلگەن ءجون. سىن دەرەككە سۇيەنەدى، اي­تاق­­تاۋ كومپلەكسكە يەك ارتادى. وسى­­دان قاراپايىم تۇجىرىم شى­­عادى: مۇنى كورمەۋگە ءتيىسپىز ءجا­­نە بۇعان تىيىم سالۋ كەرەك. ەن­دى ءما­سەلەنىڭ باسىن اشىپ الا­يىق­شى: تىيىم سالعان كىمدەر؟ ءتو­رە­­شى­لەر مە؟ نەگە ولار باس­قا­لاردىڭ اتى­نان شەشىم قابىل­داي­دى؟ ولار­عا مۇنداي قۇقىقتى كىم بەر­دى؟ ويتكەنى كينوتۋىندى جايلى وڭ پىكىرلەر دە جوق ەمەس. ءتىپ­تى ولار­دىڭ سانى باسىم. مى­سال­ى، ءبىز­دىڭ ەلىمىزدىڭ اتىنان وسى كار­­تي­نانى حالىقارالىق ءجۇل­دەگە ۇسىنعان قر وسكار كوميتەتى بار. بۇل كوميتەتتىڭ مۇشەلەرى كىم­دەر؟ سا­تىبالدى نارىمبەتوۆ، اسان­الى ءاشىموۆ، باۋرىجان ءنو­گەربەك، گۇل­نارا ابىكەەۆا جانە باس­قا دا ازا­ماتتار. سوندا ولار­دىڭ ءبارى تو­پاس، ازعىندار ما؟ وندا ءبارىمىز ولار­دى حالىق جاۋى دەپ اتاپ، ەل­دەن قۋىپ جىبەرەيىك.
ۇشىنشىدەن، مەنىڭ تۋىن­دىم­نان بىرەۋ ازعىندىقتى كورسە، بۇل - ونىڭ جەكە ماسەلەسى. ەگەر بىرەۋ ودان مەملەكەت يميدجىنە تونگەن قا­ۋىپتى اڭعارسا، وندا ول تۇتاس ۇلتتىڭ تاع­دىرى تۋرالى كەسىمدى پىكىر اي­تۋعا باتىلدىق تاۋىپ وتىرعانى عوي. يماندىلىعى تۋ­را­لى دا. تاعى دا وعان بۇل قۇ­قىق­تى كىم بەردى؟ ونىڭ ءتۇ­سىنىگىندەگى يماندىلىق - ەڭ دۇ­رى­سى، اقيقاتى دەگەندى ول قايدان شى­عاردى؟
تورتىنشىدەن، مەن ءۇشىن عۇمى­رىن­دا ءبىر نارسە جاساعان ءارى كي­نوعا كوپ نارسە جاساعان ادامنىڭ پىكىرى ماڭىزدى. مەن ديلەتانتتارعا ەمەس، كاسىپقوي ماماندارعا سە­نە­مىن. ولار كينونىڭ وڭ شىققانىن اي­تادى. فيلم تۋرالى ەڭ ايگىلى دە­گەن حالىقارالىق باسىلىمداردا جا­ز­ىلۋدا. ءبىر جەردە ولار ماقتاسا، ءبىر جەردە سىنعا الادى.
بىراق ءالى بىردە-ءبىر كينوسىنشى: «بۇل كىمدەر ءوزى: قازاقتار ما، جا­پون­دار ما، ياكۋتتار ما، الدە گرەكتەر مە؟» دەگەن تاقىرىپقا باس قاتىرىپ كور­مەپتى. بۇل - ەڭ باستىسى ەمەس.
- ماڭىزدىسى نە؟
- ءفيلمنىڭ قازاقستاندا جا­سالعاندىعى جانە كوپتەگەن الەمدىك با­سىلىمدار كارتينانىڭ ارتىندا تۇر­عان ادامداردىڭ كاسىپ­قوي­لىعىنا جوعارى باعا بەرگەندىگى. ياع­ني فيلم مەملەكەتتىڭ يميدجىنە قا­لاي اسەر ەتتى دەپ ويلايسىز؟ ال وعان «كەرى اسەر ەتتى» دەگەندەر ەلى ءۇشىن نە تىندىرىپتى؟
- دەگەنمەن بۇل تۋىندى الەمدىك كي­نويندۋستريا وتانى - گولليۆۋدتا ءجۇز­دەگەن ءفيلمنىڭ اراسىنان «وس­كارعا» ۇسىنىلسا، ءوز ەلىڭىزدە شاتاق وقيعا رەتىندە تانىلۋدا. مۇنداي قايشىلىقتى قالاي تۇسىندىرەسىز؟
- بىلەسىز بە، كىتاپتى تەك قاتە تا­بۋ ءۇشىن وقيتىن ادامدار دا بو­لادى. مەن كينوم كىناراتسىز دەپ اي­تا المايمىن. ودان كىمنىڭ نە كو­رەتىنى - باسقا ماسەلە. ەگەر فيلم­نەن تەك پەدوفيليا، زووفيليا، جا­لا­ڭاش سەكستى كورسە، پسيحياتورعا با­رۋ كەرەك. ودان دا جاقسىسى - سەكس­وپاتولوگقا كورىنگەن ءجون.
كۇلكىسىز ايتساق، مەنىڭ كينوم بىرنەشە قاتپاردان تۇرادى. بىرەۋ ونىڭ ەڭ ۇستىڭگى قاباتىن كورەدى، ەڭ ءتات­تىسى - سيۋجەت قوي. بىرەۋ ەكىنشى قا­باتتى قارايدى: وندا - تىرشىلىك ءۇشىن جانتالاس جايلى حابارلاما. ءۇشىنشىسى - ايەل ءۇشىن ماڭگى كۇرەس پەن ۇرپاق جالعاستىرۋ تۋرالى وي. سو­لاي كەتە بەرەدى. مەنىڭ كار­تي­نام­دا ونداي ون شاقتى قابات بار. ونىڭ بار­لىعىن ءبارى بىردەي وقي بەرمەۋى ءمۇم­كىن. مۇندا تۇرعان ەشقانداي ابەس­تىك جوق. مەن، مىسالى، تار­كوۆ­سكيدى مۇلدەم تۇسىنبەيمىن. پا­زولينيدى دە. سوندا مەن نە ءىس­تەۋىم كەرەك؟ ولاردى اقىماق سا­ناپ، ورىس (نەمەسە يتاليان) حال­قى­نىڭ جاۋى رەتىندە جاريالاۋىم كە­رەك پە؟ بۇل - تاركوۆسكيدىڭ ەمەس، تۇر­سىنوۆتىڭ ماسەلەسى عوي.
- ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، كورەر­مەن­نىڭ شىم­بايىنا باتقان نە؟ نەگە كي­نو قو­عامدا سونشا اشۋ-ىزا شا­قىردى؟ قازاقتىڭ قاي «قوتىرىن» تىر­نادىڭىز؟
- قازاقتار سىرتقى جاۋ بار كەز­دە بىرىگەدى. مىسالى، جوڭعارلار، قى­تايلار، موڭعولدار. ءاردايىم وسى­لاي بولعان. ال سىرتتان جاۋ تا­بىلماعان كەزدە ولار ءوز ىشىنەن جاۋ ءىز­دەي باستايدى. جاۋسىز قازاقتىڭ ءىشى پىسادى. ابايدىڭ ءوزىن سابادى ەمەس پە؟ نەگە؟ ول كوپ ويلانادى، جال­عىز. جالعىزدىق قازاق قوعا­مىن­دا كۇدىكتى. بىزگە - سۇرەڭسىز سۇر­عىلتتىق قىمبات. مىسالى، كون­تسەرتكە ءبارى قارا كوستيۋم كيىپ كە­لىپ، بىرەۋ اق كوستيۋممەن كەلسە، ول كۇ­دىك تۋدىرادى. سوندىقتان ءبىز سۇر­عىلت بولعىمىز كەلەدى. ويتكەنى سۇر بولۋ - قاۋىپسىز. ەگەر ماسەلەگە تە­رەڭىرەك ۇڭىلسەك، كىلتيپان كوش­پەن­دىنىڭ استىنداعى ارعىماعىن تار­تىپ الىپ، جەر جىرتۋعا جەككەن كەز­دە باستالدى. ال بۇل ءىس - جەر شۇ­قىلاۋ ونىڭ قولىنان كەلمەيتىن ەدى، ءارى وعان ونىڭ قۇلقى دا جوق. ودان گورى وعان شاپقىلاپ، كورشى اۋىلعا بارىپ، بىرەۋدىڭ مالىن تار­تىپ اكەتكەن جەڭىل.
يسلامعا كەلسەك، مەن ۇزاق جىل­دار بويى اراب ەلدەرىندە تۇر­دىم. سوندا بايقاعانىم، قازاقتار - مۇسىلمان الەمىندەگى ەڭ مۇ­سىل­مان ەمەس ەل. يسلام - ەڭ الدىمەن مو­يىنسۇنۋ مەن دۇعا وقۋ. بۇل وتى­رىق­شىلىق پەن مەشىت تۇرعان جەرگە جەرسىنۋدى بىلدىرەدى. كوشپەندىلىك - ءبىز­دىڭ رۋحىمىزعا ءتان. ءبىز ءۇيىمىزدى ات­قا تيەپ الىپ، كوشىپ كەتە الا­مىز. ال مەشىتتى اتقا وڭگەرە ال­ماي­سىڭ عوي. ودان كەيىن يسلام كەڭ ما­عىناسىندا - 24 ساعات بويى ال­لاعا عيبادات ەتۋ، ءبىز باسىمىزعا ءىس ءتۇ­سكەندە عانا ونى ەسكە الامىز. جال­پى، بىزدە قۇدايدى ىزدەۋ - سا­نالى تۇردە وعان بارۋ ەمەس، سانگە ىلە­سۋ سياقتى. ءبىر جاعىنان بۇل قي­سىندى. بۋدداعا، يساعا، مۇساعا بار­مايمىز عوي. ايتسە دە يس­لامنىڭ مۇساعا، يساعا، يبرا­ھيم­گە، اارونعا دا كوزقاراسى ءتۇزۋ.
- ءسىز ءوزىڭىز كىمسىز؟ قۇدايعا سەنەسىز بە؟
- ماعان كەلسەك، جانىمنىڭ تۇك­پىرىندە - ءتاڭىرشىلمىن. ءبىزدىڭ نە­گىزىمىز پۇتقا تابىنۋدا جاتىر. ءبىز رۋحقا باس يدىك. وتقا، ارۋاققا تا­بىندىق. تۇركى ميفولوگياسىن وقى­ڭىزشى. ءبىزدىڭ ۇلى قۇدايىمىز ۇماي بولدى. ءبىزدىڭ ونى ۇمىت­قا­نىمىز وكىنىشتى.
- ءسىز ءوزىڭىز مەشىتكە باراسىز با؟
- ناۆوي كوشەسىنىڭ جوعارى جا­عىندا تۇرامىن. پرەزيدەنت رەزي­دەن­تسياسىنىڭ قارسىسىندا ءزاۋلىم مە­شىت بار. جۇما كۇنى كولىك كەپ­تە­لىپ، سول جەردەن وتە المايسىڭ. مە­شىتكە كەيبىرەۋلەردىڭ قانداي ءساندى ءما­شينەلەرمەن كەلەتىنىن اللا كور­سە، ولاردى دالىزىندە ۇزاق ۇستا­ماس ەدى دەپ ويلايمىن. بىزدە اللا سا­لىق پوليتسياسى سياقتى قابىل­دا­نادى: جۇما سايىن مە­شىت­كە با­رىپ، ەكى قويدى سويىپ، قايىر­شى­­لارعا تاراتىپ بەرسەڭ، ءبىتتى! ءبا­رى تا­ما­شا! ولار، ءسويتىپ، قۇدايى­مەن كە­لى­سىم­گە كەلەتىن سياقتى.
دىنگە سەنۋدى تەاترعا اي­نال­دى­رىپ جىبەرگەن. ءدىننىڭ ءمان-ماع­ى­نا­سىنا تەرەڭدەي بويلاپ، تۇيسىنە بەر­مەيدى. مىسىردا تۇرعانىمدا، وندا مۇ­­سىلماندارمەن قاتار، كوپتەگەن حريستيان ارابتارمەن ديدار­لاس­تىم. يوردانيادا قارا كيىنگەن حريس­­تيان اراب ايەلدەرىن كەز­دەس­تى­رىپ، يت ولگەن جەردە بوي كوتەرگەن ءشىر­­كەۋدى كوردىم. ولارعا ءبارىبىر: قۇ­­ران با، ءىنجىل مە، ءتاۋرات پا؟ يسۋس - يسا، مويسەي - مۇسا پاي­عام­­بار... ءدىندارلار ءۇشىن قۇران ءبو­لەك كىتاپ ەمەس، سوڭعى كىتاپ. ءبارىن «مە­­نىكى، سەنىكى» دەپ بولمەي، ءبىر­تۇ­تاس ءىلىم رەتىندە قابىلدايدى. ءويت­كەنى ولار قۇدايدى ىزدەمەيدى، ءوز­دە­رىندەگى تازالىقتى ىزدەيدى. ال ءبىز ءبا­رىن بولشەكتەي بەرەمىز. بۇل - يس­لام، بۇل - قازاقتىكى، قال­عا­نىنىڭ ءبا­رى - بوتەن، ءبارى - جاۋ.

ۇلت مادەنيەتى ايەلدەر مەن زيراتتاردان كءورىنەدى
- «كەلىن» فيلمىندە ءسىز ايەلدى با­رىنشا اسپەتتەيسىز. ءولىم، سوعىس، اق­شا، ونەر، باسەكەلەستىك، ءتىپتى كۇ­نا دا ايەل ءۇشىن جاسالاتىندىعىن، ءومىر­دىڭ تەتىگى، دامۋ وزەگى ايەل ەكەن­دىگىن ەسكە سالاسىز. «ايەل ەرلەردىڭ قا­بىرعاسىنان جاراتىلدى-مىس» دە­گەن ميفكە سەلكەۋ ءتۇسىرىپ، فيلمدە ەر­لەردى ايەلدەردىڭ كولەڭكەسىندە قال­دىراسىز. ءسىز قۇدايدى دا ايەل بەي­نە­سىندە ەلەستەتەتىن شىعارسىز؟
- ءيا، مەنىڭ قۇدايىم - ايەل! مەن فيلمدە ايەلدىڭ ەڭ باستاپقى م­اعىناسىن قايتارعىم كەلدى. ول - تۇ­تىنۋ قۇرالى ەمەس، ول - قاسيەتتى انا. مەن دۇنيەگە تۇركى الەمىندە كە­لىن بولعانىن ايتىپ، سول ۇعىمدى ساق­تاعىم كەلدى.
بارلىعى بۇل كينونىڭ باستى كە­يىپكەرى كەلىنشەك دەپ ويلايدى، شىن مانىسىندە مەنىڭ «كەلىنىم» - ەنە. ول كەزىندە سول شاڭىراققا كە­لىن بولىپ تۇسكەن. ونىڭ الدىندا دا وعان ءبىر ەنە اسا تاياعىن ۇس­تات­قان. بۇل - ەستافەتا. بۇل - ءماڭ­گى­لىك­تىڭ تۋى.
كينو ءتۇسىرۋ كەزىندە ءبىر قا­عي­دانى بۇزدىم. ەشقاشان كەيىپكەر كا­مەراعا تىكە قاراۋعا بولمايدى. ءبى­راق فيلمدە كەلىن تۋدى كوتەرگەن كەز­دە كامەراعا تۋرا قارايدى. ياع­ني ول ساعان قاراپ تۇرادى! بارىنە قا­رايدى! ول قاي جەردە، الماتىدا، نيۋ-يوركتە بولسا دا، ساعان كوز ءتى­گەدى. «ءبىز ءالى كەلەمىز! ءبىز ەش­قا­شان ولمەيمىز! ءبىز ماڭگى جالعاسا بە­رەمىز!» دەگەندى پاش ەتەدى.
- ءسىز ايەلدىڭ باستاپقى ما­عى­ناسىن قايتارعىم كەلەدى دەيسىز. قا­زىر ونىڭ مازمۇنى باسقا ما؟
- قايتا ورلەۋ داۋىرىندە ايەل ءتانىنىڭ سۇلۋلىعى جىر ەتىلسە، قازىر ونىڭ فورماسى اسپەتتەلەدى. كونە گرەكيادا ايەل بيىك تۇعىرعا كو­تە­رىل­سە، قازىر ول جارناما بەينەسىنە اي­نالدى. بۇرىن ەروتيكالىق-ەس­تە­تيكالىق كوزقاراس باسىم بولسا، قا­زىر سەكسۋالدى-تۇتىنۋشىلىق كوز­قاراس قالىپتاسقان. ايەل تۇ­تىنۋ قۇرالى سەكىلدى. ءبارى ايەلدەن پاي­دا كورىپ، ونىڭ ءتانىن قاناعىسى كە­لەدى.
ۇلتتىڭ مادەنيەتى ونىڭ ايەل­دەرى مەن ولىلەرىنە دەگەن قارىم-قا­تىناسى ارقىلى انىقتالادى. ەندى قا­راڭىزشى، ءبىزدىڭ زيراتتارىمىز قان­داي، ايەلدەرىمىز قانداي؟
- زيراتتار دەگەندە نەنى مەڭزەپ تۇر­عانىڭىز تۇسىنىكتى. ال ايەل­دە­رىمىز قانداي؟
- ەرلەر ولاردى قالاي جاسادى، سون­داي.
- ەرلەر ايەلدەردى قانداي ەتتى؟
- بىزدە ەرلەر وڭكەي «جەزوكشە» بول­عاندىقتان، ايەلدەر دە سون­داي­لارعا اينالدى. ساعاتىنا 100 دول­لار سۇرايتىن سايتتار بار. «كا­را­ۆان» گازەتى جارناماسىنىڭ تەڭ جار­تىسى جەزوكشەلەرگە بەرىلگەن. مون­شالار شە؟ مونشاعا بارۋ - جەز­وكشەنى يەمدەنۋ دەگەندى ءبىل­دىرەدى. مونشا دا قازىر قىزمەتىن اۋىس­تىرىپ العان.
بىزدە ايەلدەردى ۇنەمى تومەن­دە­تەدى. وندا ولار نە ىستەيدى؟ ايەلدەر تى­عىرىقتان شىعار جول ىزدەپ، ءوز­دەرى ەركەك بولا باستايدى. شالبار كيەدى، كاسىپكەر اتانادى، دجيپ ءمى­نەدى، ەڭ اقىرى بوزبالالاردى سا­تىپ الا باستايدى. ويتكەنى ەر­كەك­تەر سونى ىستەيدى. ايەلدەردىڭ ەر­كەك­كە اينالۋى ولاردىڭ سىرتقى كەل­بە­تىنەن دە، سويلەۋ مانەرىنەن دە باي­قالادى.
- بۇعان كىم كىنالى؟
- بۇل ەرلەردىڭ كومپلەكسىنەن تۋادى. ايەلگە وكتەمدىك كورسەتۋ ار­قىلى ءوزىن كوتەرگىسى كەلەدى. ناعىز ەر­كەك - ايەل جاندى (پودكا­بلۋچ­نيك). بۇل - ونىڭ ىنجىقتىعى ەمەس، ايەلدىڭ قاسيەتىنە باس يۋ. نە­گە قازاقتار دجيپ مىنگەندى ۇنا­تادى؟ الماتىنىڭ كوشەلەرى تاۋلى-قى­راتتى ما؟ مەن الەمنىڭ كوپ ەلىن­دە بولدىم. بىراق بىزدەگىدەي جان باسىنا شاققانداعى كوپ دجيپ­تى كورگەن ەمەسپىن. ولار قا­جەت­تىلىك بولماسا، شاعىن ءماشي­نە­لەر مىنگەندى ءتاۋىر كورەدى. ويتكەنى ون­داي كولىك جانار-جاعارمايدى دا از ­جەيدى، ونى قويۋ دا ىڭعايلى. ءما­سەلە مىنادا: قازاقتار ۇلكەن ءارى كۇش­تى ماشينەلەر ارقىلى ءوزى­نىڭ ءىش­كى كومپلەكسىنىڭ ورنىن تول­تىر­عى­سى كەلەدى. ءۇش ەتاجدى ءۇي-جاي­لار نەگە كەرەك؟ ولار پاتەرگە سىي­ماي ما؟ تاعى دا سول مونۋ­مەن­تا­ليزم­گە ۇمتىلۋ: «مىنە، قا­راڭ­دار­شى، مەن قانداي ءداۋمىن!»
- ءسىز ايتقان ايەلدەردىڭ ەر­لەر­گە ۇقساپ بارا جاتقاندىعى قازاققا عا­نا ەمەس، بارلىق الەمگە ءتان ءۇردىس قوي؟
- بىزدە ونداي بولعان جوق قوي؟! مى­سالى، كەلىن دۇنيەدەگى ەڭ قا­سيەت­تى، پاك، يبالى جان ەمەس پە ەدى؟
- ءسىزدىڭ «كەلىنىڭىزدەگى» كە­لىن­شەك شە؟ ونىڭ بالاسى كىمنەن تۋ­عانى بەلگىسىز...
- سابيدە ءۇش ەركەكتىڭ قانى بار: اڭشى، باقتاشى، سۋرەتشى. مۇن­دا سيمۆوليزم تۇمشالانعان. ول نەنى بىلدىرەدى؟ ءبىزدىڭ حالىق - جاۋ­گەر، شارۋاقور ءارى سۋرەتشى.
- ال فيلمدەگى ەشكىدەن تويات ءىز­دەۋ، ماستۋرباتسيا، كامەلەتكە جا­سى تول­ماعان بالانىڭ جەڭگەسىمەن جا­قىن بولۋى سياقتى دەتالداردىڭ دا سيم­ۆولدىق ءمانى بار دەگىڭىز كەلە مە؟
- ەگەر بىلسەڭىز، ماكەدونسكي اسكەرى الىس ساپارعا شىققان كەزدە ءوز­دەرىمەن بىرگە ءبىر وتار ەشكىنى قوسا الىپ جۇرەتىن. بۇل ەشكىلەردى جە­مەيتىن. ولار باسقا ماقساتقا كەرەك بو­لاتىن. ويتكەنى جول - الىس، سار­باز­داردىڭ قىزتەكە بولۋىنا جول بەر­مەۋ كەرەك. وندا ولار سوعىسۋدان قا­لادى. بۇل - تاريحي فاكت.
ونى ءتۇسىنۋ قيىن بولسا، مى­سا­لى، «قىز جىبەكتە» ويناعان ءارتىس قۇ­مان تاستانبەكوۆتەن سۇرا­ڭىز­شى. ول سىزدەرگە ەشكىلەردىڭ «ۇلكەن ما­مانى» بولعان ءانۋار مولدا­بە­كوۆتىڭ وقيعاسىن ايتىپ بەرەدى. ماس­تۋرباتسيا تۋرالى تاريحي شە­جى­­رەلەردى وقىپ تا قاجەتى جوق. ورتا دەڭگەيدەگى ماماننىڭ كەڭەسى دە جەت­كىلىكتى. سوندا ول بۇل ارەكەتتىڭ ەش­قانداي سوراقىلىعى جوق، قا­­لىپ­تى نارسە ەكەندىگىن، ادامداردىڭ 99 پا­يىزىنىڭ ەسەيۋ كەزەڭىنەن وتەتىندىگىن اي­تىپ بەرەدى. بالا مەن ونىڭ جەڭ­گەسىنىڭ اراسىنداعى جاي­ت­تى دا ءتۇ­سىن­دىرۋ وڭاي. بۇل - امەڭ­گەرلىك. «ون ءۇش­تە وتاۋ يەسى». تۇركى تاريحىنان الىنعان. قازاققا عانا ءتان ەمەس.
- جالپى، وسى ءفيلمدى كورگەن ايەل جانە ەر كورەرمەندەردىڭ «كە­لىن» تۋرالى پىكىرى اراسىندا ايىر­ما­شىلىق بار ما؟ فيلم قاي­سى­سى­نا كوبىرەك ۇنايدى؟
- ايەلدەرگە كوبىرەك ۇنايتىن سياقتى.

«كەلىن» وسكار الا ما؟

- «كەلىنگە» قارسى پىكىر ءبىل­دىرگەندەردىڭ ءبىر توبى - جاستار عوي. ءسىز­دىڭ بالالارىڭىز بۇل ءفيلمدى كور­دى مە؟ ولار نە دەيدى؟
- مەن وسى جاستاردىڭ ارتىندا كىم­دەر تۇرعانىن بىلمەيمىن. بۇل مە­نىڭ بالالىق شاعىمداعى ءبىر وقي­عانى ەسكە تۇسىرەدى. جەتكىنشەك كە­زىمىزدە ءبىزدى كورشى كوشەگە جىبە­رەتىن. بىزبەن بىرگە ورىنباي دەگەن ءبى­رەۋ ەرىپ جۇرەتىن. ول - ەرەسەك بول­سا دا، تۋابىتكەن اقساق. ءبىز كورشى كو­شەگە بارىپ، توبەلەس باستاۋعا ءتيىس بولاتىنبىز. «بۇيرەكتەن سيراق شى­عارىپ»، قالاي دا بىرەۋگە ءتيى­سۋىمىز كەرەك. ەگەر ءبىزدىڭ سا­زا­يىمىزدى تارتقىزسا، جاقسى. وندا ءبىز كوگالا قويداي بولىپ ۇيگە قاي­تا­تىنبىز. ال ەرەسەكتەۋ بالالارعا «كىش­كەنتايلاردى، ولارمەن قوسىپ جان­دارىندا جۇرگەن بايعۇس جا­رىم­جاندى قوسا ۇرعاندارىن» اقتاپ الۋ­عا اليبي تابىلاتىن. مەنىڭ قا­زىرگى جاعدايىم سوعان ۇقسايدى. ءتو­بەلەستى ادەتتە كىشكەنتاي، قاۋ­قار­سىز، بەيشارا بالالار باستايدى. ءسوي­تىپ، ولار وزدەرىن ەرەسەكتەر قا­شان قورعاپ الاتىندىعىن، سول ار­قىلى اقىرى ادىلدىكتىڭ سالتانات قۇ­را­تىندىعىن كۇتەدى.
- ءسىز ايتىپ وتىرعان بالالار بۇل فيلم ەلدىڭ يميدجىنە نۇقسان كەلتىرەدى دەيدى عوي...
- فرانتسۋزدىڭ ايگىلى اك­تري­ساسى كاترين دەنەۆ كينونى كور­گەننەن كەيىن، قازاقستاندا بول­عانىن جانە «...بۇل ەلدىڭ وزىندە بار­دىڭ كوبىن الەمگە بايانداي الا­تىندىعىن، سودان كەيىن مىندەتتى ءتۇر­دە ادام رۋحىنىڭ تۇڭعيىق قازى­نا­سىنا ەنەتىندىگىن» ايتتى. «تايمس» جۋر­نالىندا جاريالانعان دجەي كوكس دەگەن سىنشىنىڭ پىكىرى ەستە قا­لادى: «كەلىن» - وزىندىك زات (ۆەشش ۆ سەبە). ول قاراپايىم كورىنىپ، ءبىزدى ال­داۋسىراتادى. ءبىز كينونىڭ نە ەكەن­دىگى جانە ونىڭ قانداي بو­لا­تىندىعى تۋرالى بىلەتىندىگىمىزگە قان­شا سەنىمدى بولساق تا، سۋرەتكەر­لەر ءاردايىم قالىپتاسقان ءتۇسى­نىكتى وزگەرتە الادى».
بۇل از دەسەڭىز، «The Hollywood re­porter» باسىلىمىنان ءۇزىندى كەل­تىرە الامىن: «بالكىم، كوشپەلى ءور­كە­نيەتتىڭ قۇپيا مۇراگەرلەرىن ايا­عى­نا دەيىن ءتۇسىنۋ بىزگە جازباعان شى­عار. ولاردىڭ ەكسپرەسسياسىن، كە­رە­مەت ەموتسيالىق تىزبەكتەر قۇ­رايتىن تاڭ­عاجايىپ ەنەر­گە­تي­كاسىن... ولار­دىڭ ويلاۋ سالتىن ءتۇ­­سىنۋ مەن قا­بىل­داۋ. بۇل كارتينا ەش­­قاشان «ءۇن­سىز قالماي­تىن­دى­عىن» اتاپ وتكەن ءجون. ول «ءسوي­لەي­دى». باتىستا ءومىر سۇرە­تىن­دەردىڭ ءينفانتيلدى كوپ­شىلىگىنىڭ بايا­عىدا ويلاۋدان قال­عان ءنار­سە­لەرى جايلى سىر شەرتەدى. بالكىم، ءمۇل­دەم ويلاپ تا كورمەگەن شىعار­مىز. وسى ءبىر كەرەمەت كارتينا ءتىپتى قا­راپايىم كورىنەتىن دۇنيەلەر جا­يىن بايان ەتەدى: انا، ايەل، قارا شا­ڭىراقتىڭ قاسيەتى تۋرالى. ءوزىن-ءوزى قۇرباندىققا شالۋ جونىندە. ءتىر­شىلىك ءۇشىن جانتالاس جايىندا. وسىنداي فيلمدەردىڭ ۋاقىتىنان وزا­­تىندىعىن تاجىريبە ايعاق­تاي­دى».
- قالاي ويلايسىز، فيلم «وسكار» جۇلدەسىن الا ما؟
- مۇنى ەشكىم دە بىلمەيدى. ءبى­راق كاسىبي پاتريوتتار كارتي­نا­نىڭ توڭىرەگىندە ۇيىمداستىرعان لاس تارتىستان كەيىن ونىڭ ۇپايى ار­تادى دەپ ويلامايمىن. ءبىزدىڭ ەلى­مىز ءۇشىن ۇيات نارسە، مىنە، قايدا جاتىر.
- كەزىندە «سوڭعى ايالدامانى» ءتۇ­سىرگەن سەرىك اپرىموۆ اقىرى امە­ريكاعا اتتانعان. ءسىز شە؟ «ك­ە­لىنمەن» بىرگە ەلدەگى بولا­شا­عى­ڭىز­دى قالاي ەلەستەتەسىز؟
- ەشقايدا كەتپەيمىن. مەن ون­سىز دا كوپ ەلدەردە ءومىر ءسۇردىم. تۋ­عان جەرىمنىڭ تەزەگى دە ماعان جا­قىن ءارى تۇسىنىكتى.

اڭگىمەلەسكەن
ايجان كوشكەنوۆا

«ايقىن» گازەتى، 10.12.09.