قازاق اۋديتورياسىنا قىزمەت ەتۋ "قازاق" راديوسىنىڭ عانا مىندەتى ەمەس
كوممەرتسيالىق راديولاردا مەملەكەتتىك تىلدەگى اۋەندەر مەن باعدارلامالاردىڭ ازدىعىن كوپشىلىك قاۋىم ءجيى سىنايدى. ەڭ قىزىعى، تىلدىك كورسەتكىشكە قاتىستى زاڭ تالاپتارى، شىنىمەن-اق، كوپتەگەن راديو جەلىلەرىنىڭ «جەتەسىنە» جەتپەگەن سياقتى. ءبىز وسىعان وراي «NS راديوسىنىڭ» شەف-رەداكتورى بالاۋسا ادىربەكتى اڭگىمەگە تارتىپ، مۇنىڭ سەبەبى مەن سالدارىن سۇراعان ەدىك.
كوممەرتسيالىق راديولاردا مەملەكەتتىك تىلدەگى اۋەندەر مەن باعدارلامالاردىڭ ازدىعىن كوپشىلىك قاۋىم ءجيى سىنايدى. ەڭ قىزىعى، تىلدىك كورسەتكىشكە قاتىستى زاڭ تالاپتارى، شىنىمەن-اق، كوپتەگەن راديو جەلىلەرىنىڭ «جەتەسىنە» جەتپەگەن سياقتى. ءبىز وسىعان وراي «NS راديوسىنىڭ» شەف-رەداكتورى بالاۋسا ادىربەكتى اڭگىمەگە تارتىپ، مۇنىڭ سەبەبى مەن سالدارىن سۇراعان ەدىك.
- مەملەكەتتىك ۋاقىت ەتالونىن بەرەتىن كوممەرتسيالىق راديو بولعان سوڭ مەن «NS» ۇلتتىق جەلىسىنە كەلگەن بەتتە راديوداعى قازاقشامىزدى دۇرىستايىق دەپ ماقسات قويدىم. باسىندا قازاقشا جەلىنى جاساۋعا بولادى، بۇعان ەشقانداي كەدەرگى جوق دەپ ويلادىم. بىراق، وكىنىشكە قاراي، جۇمىس بارىسى باستالعان كەزدە كوپ قيىندىقتار تۋىندادى. سوسىن مىنانداي ۇعىم قالىپتاسقان: «مەملەكەتتىك تىلدەگى باعدارلامالار «فورماتقا» سايكەس كەلمەيدى، رەيتينگتى تۇسىرەدى-ءمىس». راديو اقپارات قۇرالى بولعان سوڭ، اۋە تولقىنىن مۋزىكامەن عانا تولتىرماي، اقپارات بەرىپ، باعدارلامالار جۇرگىزۋ كەرەك. ال، ءجونى ءتۇزۋ باعدارلامالار جاساۋ ءۇشىن كوپ كۇش جۇمسالدى. ماسەلەن، كەزىندە ەرتاي ءنۇسىپجانوۆ پەن جادىرا جۇماكۇلباي «شاشۋ» باعدارلاماسىن اشىپ، ناعىز قازاقتىلدى اۋديتوريانىڭ العىسىنا بولەندى. قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قانشاما حاتتار كەلدى. ياعني، بۇل قازاقتىلدى باعدارلاما جاساساڭىز، كوممەرتسيالىق راديولاردان دا تىڭدارمان تابىلادى دەگەن ءسوز. قازىبەك قاسىمنىڭ «جۇلدىزدى سەنبى» حابارى دا جوعارى رەيتينگكە يە بولدى. تۇپتەپ كەلگەندە، ءبارى دە كاسىبي بىلىكتىلىككە بايلانىستى.
مەنىڭ كوزىم جەتكەنى، قازاق رەداكتسيالارىن اشۋدى مىندەتتەمەي كوممەرتسيالىق راديولاردا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ءورىسى كەڭەيمەيدى. كوممەرتسيالىق راديولار قازاقشا سويلەۋى ءۇشىن وندا تولىققاندى قازاق رەداكتسياسى بولۋى كەرەك! نەگە؟ ماسەلەن، ءبىزدىڭ ارىپتەستەرىمىز، ورىس ءتىلدى رەداكتسيالار، تولىق قۇرامدى شتاتقا يە بولادى دا، ال بىزدە مۇنداي ماسەلە اتىمەن جوق. ياعني، بۇل مەملەكەتتىك ءتىلدى كەمسىتۋشىلىك ەمەي نە؟! تاعى ءبىر ماسەلە، وزگە راديولاردى بىلمەيمىن، بىراق ءبىزدىڭ جەلىدە اقپارات بەرۋدە مالىمەتتەردىڭ 80 پايىزى - اۋدارما. قىسقاسى، ناقتى نۇسقاۋ كەلمەيىنشە، راديولاردا مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى كوتەرىلمەيدى، تەك قانا اۋەندەرمەن ەفيردى تولتىرىپ جۇرە بەرەمىز. ونىڭ وزىندە دە قازاقشا اندەر مەن باعدارلامالار مۇلدە بولمايدى.
- سوندا قازاق ءتىلدى اۋديتورياعا قىزمەت ەتۋ تەك «قازاق راديوسىنىڭ» عانا مىندەتى مە؟
- ءسوزىڭىز ورىندى. مەن مىنا نارسەمەن كەلىسەمىن: ءبىزدىڭ قارا شاڭىراعىمىز - «قازاق راديوسى» عانا ۇلتتىق ماسەلەنى كوتەرمەۋى كەرەك. كوممەرتسيالىق راديوتوراپتارى دا قازاقستانداعى اۋە تولقىنىندا تارالىپ جاتقاندىقتان مەملەكەتتىڭ مۇددەسىن قورعاۋى كەرەك. اقپارات بەرۋدە، ماتەريال دايىنداۋدا مەملەكەتتىك مۇددە بارىنەن دە جوعارى تۇرۋى ءتيىس. قازىرگى تىڭدارمان، كورەرمەن، وقىرمان وتە ساۋاتتى. ەگەردە جۇرگىزۋشى تاراپىنان ءجونى دۇرىس ساۋالدار قويىلماسا، ونى تىڭداۋ كىمگە كەرەك؟! قازاقتىلدى اۋديتوريانىڭ قانداي ەكەنىن كۇندەلىكتى جاڭالىقتاردىڭ كورسەتكىشىنەن-اق ءوز باسىم كورىپ وتىرمىن. مەن ءورىستىلدى ارىپتەستەرىمە: «كەشىرىڭىزدەر، بۇل قازاقتىلدى اۋديتوريانىڭ كورسەتكىشى، ياعني، ولارعا جاقسى، ساپالى ءونىم دايىنداۋ كەرەكپىز» دەپ ءجيى ايتامىن.
قازاقشا اندەرگە بايلانىستى تا ءبىر نارسەنى ايتايىن: ءوز باسىم قازاق ءانشى-ورىنداۋشىلارىنان كەشىرىم سۇراعىم كەلەدى. ويتكەنى كەزىندە مەن ولاردىڭ اندەرىن قالاي جينادىم؟! ولاردىڭ جارتىسى ەفيردەن شىقسا، جارتىسى شىقپادى... كەيدە رەداكتسيا باسشىلارىنىڭ تاراپىنان مەملەكەتتىك ءتىلدى مەنسىنبەۋشىلىك باسىم با دەپ قالامىن. مەنىڭ سوعان جۇرەگىم اۋىرادى. سوندىقتان مينيسترلىك تاراپىنان كوممەرتسيالىق راديو بولسا دا، وعان قازاقتىلدى رەداكتسيانى اشۋدى مىندەتتەۋ باستاماسى كوتەرىلسە يگى بولار ەدى. بىزدە ساۋساقپەن سانارلىق راديو ستانسالارى بار، ولاردا رەسەيلىك باعدارلامالاردىڭ ۇلەس سالماعى باسىم ەكەنى جاسىرىن ەمەس. قۇداي قالاسا، وسىنىڭ ءبارىن توقتاتىپ، الدارىنا «شلاگباۋىم» قوياتىن كەز دە كەلەتىن شىعار.
- جالپى، كوممەرتسيالىق راديولارعا ماماندار تارتۋ ءىسى قالاي جۇزەگە اسىپ جاتىر؟
- ەگەردە جاس ماماندارعا مۇمكىندىك بەرىلمەي جاتسا بۇل سۇراققا قالاي جاۋاپ بەرۋگە بولادى؟! مەنىڭ ايتارىم، جاستاردى جۇمىسقا تارتۋ ماسەلەسىن مىقتاپ قولعا الۋ كەرەك. جاستاردىڭ قانشاسى جۋرناليست ماماندىعى بويىنشا ديپلوم الىپ جاتىر، بىراق ولاردىڭ دەنى وقۋ ورنىن بىتىرگەن سوڭ جۇمىسسىزداردىڭ قاتارىنا بارىپ قوسىلۋدا. ءبىز «ويباي، ەلدە مامان جوق» دەيمىز، ءبىز تاربيەلەمەسەك، مامان قايدان شىعادى؟! بۇل ازداي راديولار قازىر جالاڭ رەيتينگ ءۇشىن عانا جۇمىس ىستەيتىن بولىپ بارادى.
- ال رەيتينگتى كىم جاسايدى؟ نەگە قازاقتىلدى باعدارلامالاردىڭ رەيتينگى تومەندەتىلىپ كورسەتىلەدى؟
- مەن قازاقتىلدى باعدارلامالاردىڭ رەيتينگى تومەن دەگەنمەن كەلىسپەيمىن. رەيتينگ ماسەلەسىن مەنىڭ اڭگىمە ەتكىم كەلىپ وتىرعان جوق. بۇل ماسەلەنىڭ دە تەرەڭ استارى بار، وعان ارالاسقىم دا كەلمەيدى. بىراق شامالى بولسا دا، سۇراعىڭىزعا جاۋاپ بەرەيىن. رەيتينگتى «Gullup» سياقتى كومپانيالار جۇرگىزەدى. مەن كەزىندە رەيتينگپەن اينالىساتىن مەنەدجەرلەرمەن سويلەسىپ كوردىم. ولار ماعان انىعىن ايتتى. بۇل جەردە قازاقتىلدى باعدارلامالاردىڭ دەڭگەيى تومەن دەۋگە بولمايدى، ساۋالناما كوبىنەسە ءورىستىلدى ورتادا جۇرگىزىلەدى ەكەن، ياعني وعان قازاق اۋديتورياسى قاتىسپاي قالادى. سول جىگىتتەر «قازاقتىلدى تىڭدارماندار ساۋالنامادان قالىپ قويادى» دەيدى. رەيتينگ وزىندىك «دەرتكە» اينالعان. ونىڭ كوممەرتسيالىق تۇرعىدان ساياسي ءمانى بار. بۇل بولەك اڭگىمە.
- بىراق قازاقتىڭ 67 پايىزعا جەتۋى بۇل اۋديتوريانىڭ ءوز سۇرانىسىن تۋعىزادى عوي. وسى تۇرعىدان تىڭدارمانمەن كەرى بايلانىس بار ما؟
- كەرى بايلانىس بار. وسىعان دەيىن جۇرگىزىلگەن حابارلاردا تىڭدارمانمەن تىعىز بايلانىس بولدى دەپ ايتا الام. NS راديوسى قازاقستاننىڭ بارلىق ايماعىنا تارايتىنىن ەسكەرسەك، ءبىزدىڭ دە تىڭدارمانىمىز جەتكىلىكتى.
- ال مەملەكەتتىك تىلدەگى باعدارلامالاردىڭ وزگە تىلدەگى باعدارلامالاردان كەم تۇسپەۋىن تالاپ ەتەتىن «باق تۋرالى زاڭ» تالابى نەگە ورىندالمايدى؟
- ءوز باسىم ەل ىشىندە «50 دە 50» دەپ اتالىپ كەتكەن زاڭعا كۇلكىم كەلەدى. مۇنداي پايىزدىق كورسەتكىش قويىلماۋى كەرەك. نەگە قازاق تىلىندەگى حابارلار 70 پايىز، 80 پايىز بولمايدى؟! ال بىزدە قازىرگى كورسەتكىش - «50 دە 50» ەمەس، «80 دە 20». قازاقشا اۋەندەرگە دەيىن از قويىلادى. مەملەكەتتىك تىلدەگى حابارلار بارىنشا كوپ بولۋى كەرەك. ساپالى ءونىم بولسا، تىڭدايتىن قۇلاق تابىلادى. ساۋاتتى، كوممەرتسيالىق جاعىنان ۇتىمدى باعدارلامالار قاجەت-اق.
تاعى ءبىر ۇلكەن ماسەلە - بىزدە قازاقتىلدى اندەردىڭ قورى بولسا دا، قازاق ءانشى-ورىنداۋشىلارىمەن تىعىز بايلانىس جوق. بۇل تۇستا وتاندىق ورىنداۋشىلاردىڭ اندەرىن راديولاردان كوپتەپ بەرۋگە مىندەتتەيتىن ءارى بۇل جۇمىستى ۇيلەستىرەتىن ءبىر مەكەمە اشىلسا دەگەن ۇسىنىس ايتقىم كەلەدى.
- كوممەرتسيالىق راديولارعا حالىق كوپ سىن ايتاتىنىن بىلەسىز بە؟
- ءيا، وكىنىشكە قاراي، سىن كوپ. ول ءۇشىن رەنجىمەيمىن دە، وكىنبەيمىن دە. بۇعان قاقىم جوق. ويتكەنى حالىق ءۇشىن ءونىم جاسايسىڭ. بولاشاعى بار دۇنيە بولسىن دەسەك، تاعى دا ايتام، قازاق رەداكتسيالارىن اشىپ، قاراكوز جاستاردىڭ شىعارماشىلىعىنا جول اشىلۋى كەرەك.
مەنىڭشە، «باق تۋرالى» زاڭعا الداعى ۋاقىتتا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنەر بولسا، اۋەندەردىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى كورسەتىلۋى كەرەك. ايتپەسە باتىستىڭ دۇنيەدەن وزعان انشىلەرىن دارىپتەپ، ناسيحاتتاۋدان قۇتىلمايمىز. ءتىپتى، ۇلتتىق اندەردى ناسيحاتتايتىن جەكە دارا راديولار قاجەت شىعار.
- اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنە قاتىستى نە ايتاسىز؟
- راس، كوممەرتسيالىق راديولاردا اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى قولعا الىنۋى كەرەك. ەفيردەن نيكاراگۋاداعى جارىلىس نەمەسە سومالي پيراتتارىنىڭ قىلمىسىن ەمەس، ەڭ الدىمەن قازاقستان جاڭالىقتارىنان باستاۋ شارت. ياعني، الدىمەن ەلدەگى جاعداي، الەۋمەتتىك، ساياسي ماسەلەلەر ايتىلۋى ءتيىس. جۇرتتى دۇرلىكتىرىپ، سىرتتاعى جارىلىس، اپاتتار جايلى ايتىپ، ەلدى ۇركىتۋگە قاقىمىز جوق.
- رەسەيدىڭ ءبىر ءانشىسى قازا تاپسا، ءبارى كەلىپ سونى ءبىزدىڭ جەلىلەردە جوقتايدى. ال قازاقستاندا مۇنداي وقيعا بولسا، وعان ءمان دە بەرىلمەيدى...
- جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمدەي، بۇل دا استارى بار ماسەلە. ايتپاعىم، اقپاراتتى بەرىپ وتىرعان جۇرگىزۋشى نەمەسە رەداكتوردىڭ ساۋاتتىلىعىنا بايلانىستى. تىلگە جاناشىر، ءوز ءىسىن بىلەتىن، مەملەكەت مۇددەسىن قورعايتىن ازاماتتار كەلمەيىنشە، كەمشىلىكتەر بولا بەرەدى. سوندىقتان ءسىز بەن ءبىز ايدالاداعى رەسەيدىڭ شاشباۋىن كوتەرىپ جۇرەتىن، ءتىپتى، رەسەيدىڭ اقپارات اگەنتتىكتەرىنەن جاڭالىقتاردى كوشىرىپ الىپ، سىدىرتىپ وقىپ بەرە سالاتىن راديوجۋرناليستەرىنىڭ «تاسىلىنە» دە كۋا بوپ جۇرە بەرەمىز. وكىنىشكە قاراي، قازاقستاندا راديولار قانشالىقتى از بولسا، اقپاراتتىق اگەنتتىكتەر دە ساۋساقپەن سانارلىق. مۇمكىن، بۇل ماسەلەگە ءمان بەرىلسە، جوعارىدا ايتىلعان «وقيعالار» دا بولماس پا ەدى.
- كەيبىر اقپاراتتىق اگەنتتىكتەرىنىڭ وزىندە قازاق رەداكتسيالارى ەمەس، «اۋدارما رەداكتسيالارى» جۇمىس ىستەيدى عوي...
- ءيا، راس. بىراق قالاي بولعان كۇندە دە ەكى ءتىلدى بىردەي مەڭگەرىپ وتىرعانىمىزعا ءتاۋبا دەۋىمىز كەرەك. نەگىزى، راديوعا كاسىبي ماماندار كەلۋى شارت، تەك ادەمى داۋىسى بارلار ەمەس، ءسوزدىڭ ءمانىن ءتۇسىنىپ، تۇشىمدى وي ايتاتىن ازاماتتار كەلۋى ءتيىس. ال بىزگە «جۇلدىز» بولۋدى ارمانداعاندار عانا كەلەدى.
اڭگىمەلەسكەن كامشات تاسبولات
