جۋىردا ءبىز كورشى مەملەكەتتە ورىن العان ءبىر نارازىلىقتىڭ كۋاگەرى بولدىق. بارلىعىمىز بىلەتىندەي، بىرنەشە جىلدار بويى سانكت-پەتەربور قوعامداستىعى الەمدەگى گازدى شىعارۋ، تاسىمالداۋ جانە ساتۋ كورپوراتسياسىنا قارسى تۇرۋدا. بۇل كومپانيا الەمگە تانىمال، بىراق مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەت - رەسەي گازپرومى بولماعاندا، وندا بۇل ماسەلە بىزگە دە، رەسەي جۇرتشىلىعىنا دا تاڭسىق بولماۋشى ەدى.

الايدا، سانكت-پەتەربور قوعامىنىڭ گازپروممەن «وحتا تسەنتر» دەپ اتالعان «مادەنيەت» ورنى ءۇشىن «سوعىسىپ جۇرگەنى» ءبىزدى ءبىر جاعىنان تاڭ قالدىرۋى ىقتيمال. قالا قوعامى قىسىمىنىڭ كۇشىمەن بۇل داۋعا الەمگە تانىمال ساۋلەتشىلەر فوستەر، كۋراساۆا جانە يۋنەسكو سياقتى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتار دا قوسىلدى.

جۋىردا ءبىز كورشى مەملەكەتتە ورىن العان ءبىر نارازىلىقتىڭ كۋاگەرى بولدىق. بارلىعىمىز بىلەتىندەي، بىرنەشە جىلدار بويى سانكت-پەتەربور قوعامداستىعى الەمدەگى گازدى شىعارۋ، تاسىمالداۋ جانە ساتۋ كورپوراتسياسىنا قارسى تۇرۋدا. بۇل كومپانيا الەمگە تانىمال، بىراق مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەت - رەسەي گازپرومى بولماعاندا، وندا بۇل ماسەلە بىزگە دە، رەسەي جۇرتشىلىعىنا دا تاڭسىق بولماۋشى ەدى.

الايدا، سانكت-پەتەربور قوعامىنىڭ گازپروممەن «وحتا تسەنتر» دەپ اتالعان «مادەنيەت» ورنى ءۇشىن «سوعىسىپ جۇرگەنى» ءبىزدى ءبىر جاعىنان تاڭ قالدىرۋى ىقتيمال. قالا قوعامى قىسىمىنىڭ كۇشىمەن بۇل داۋعا الەمگە تانىمال ساۋلەتشىلەر فوستەر، كۋراساۆا جانە يۋنەسكو سياقتى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتار دا قوسىلدى.

سىرت كوزگە بۇل داۋدىڭ سەبەبى نە؟ ءبىر قاراعاندا تۇككە تۇرمايتىن ايتىس... گاز الپاۋىتى ءزاۋلىم عيمارات سالعىسى كەلەدى. بىراق، بۇل ماسەلەنىڭ بەرگى بەتى. ال ەگەر وعان تەرەڭىرەك ۇڭىلسەك، ءزاۋلىم عيمارات - بۇل ءومىر سالتى، يدەنتيفيكاتسيالىق كود، مادەني وكتەمدىك ساياساتىنىڭ ەلەمەنتى. مىنە، گاپ قايدا جاتىر؟.. بىلگىڭىز كەلسە، ءزاۋلىم عيمارات - بۇل مادەني جاھاندانۋدىڭ ەلەمەنتى نەمەسە امەريكاندىق ءومىر سالتىنىڭ مادەني وكتەم ساياساتىنىڭ سىيپاتى. ارينە، ءبىز جاھاندانۋدان باس تارتپايمىز جانە ونى جوققا شىعارمايمىز. جاھاندانۋدىڭ جاقسى جاقتارى دا از ەمەس. اتاپ ايتساق، كاپيتال ەركىندىگى، اقپارات ەركىندىگى (شارتتى تۇردە بولسا دا), حالىقتىڭ ەركىن كوشىپ-قونۋى. الايدا، ءبىز جاھاندانۋ بارلىق ۇلتتىق مادەنيەتتەردى شارتتى تۇردە جويىپ جىبەرگەنشە ونى تەك قانا قولداپ وتىراتىن بولامىز.

ەندى تىكەلەي ايتپاق اڭگىمەمىزگە كوشەلىك.

بيتلز، اببا، ەس-وف-بەيس جانە ت.ب. ەسىمىزدە شىعار.. ءبىز وسىنوۋ الەمدىك شەدەۆرلەردى ءسۇيسىنىپ تىڭدايمىز. بىراق، وسى شەدەۆرلەر ءبىزدىڭ ۇلى ەپوستىق جىرلارىمىزدى -«الپامىس» پەن «قوبىلاندىنىڭ» نەمەسە ليروەپوستىق «قوزى كورپەش - بايان سۇلۋ» جىرى مەن «قىز جىبەكتىڭ» ورنىن باسا الا ما؟ جوق.

بۇل ماسەلەنى كوتەرۋىمىزدىڭ سەبەبى نەدە؟

وسى جەردە يدەولوگيانىڭ، ياعني ساياسي مادەنيەتتىڭ كەرەگى نەدە ەكەندىگى ايقىندالادى.

مادەنيەت تاريحى دەگەن ۇعىم بار. مىسالى، الماتى قالاسىنىڭ وزىندىك مادەني تاريحى بار. الماتى سيمۆولدىق ماعاناسىندا «المانىڭ قالاسى» دەگەندى بىلدىرەدى. الماتى اپورتى بۇرىنعى كەڭەس وداعى كەزىندە بۇكىل الەمگە تانىمال بولدى. بۇل دا برەند... مادەني برەند ەدى. ال بۇل المالار قازىر قايدا؟ ول المالاردى قارجىگەرلەردىڭ، بروكەرلەر مەن بيلىكتەگى كاسىپكەرلەردىڭ پايداكۇنەمدىگى مەن ارام ولجاعا دەگەن «اڭسارى» جەپ قويدى.

90-جىلداردىڭ باسىندا الماتىدا تاريحي-مادەني مۇرا وبەكتىلەرى كوپ بولعان. ال قازىر ولار قايدا؟ ولار قازىر قايدا كەتتى؟ ولاردا مەملەكەتتىڭ «تۇنگى قاراۋىل» ءپرينتسيپى جاريالانعان كەزدەگى العاشقى نارىق تۋرالى تۇسىنىك - «Laissez-faire» ياعني، «ارەكەت ەركىندىگىنىڭ» قۇربانى بولدى.

الماتىنى ۆيكتور حراپۋنوۆ بيلەگەن كەزدە تاريحي ەسكەرتكىشتەر تۇرعان 200-گە جۋىق جەر ۋچاسكەلەرى ساتىلىپ جىبەرىلىپتى. سوڭعى جىلدارى الماتىدا ونشاقتى تاريحي قۇندى عيماراتتار تاعى دا جوق بولدى. شىنىن ايتساق، الماتى بەينەسىن «جاڭارتۋعا» ءوز ۇلەستەرىن قوسقان حراپۋنوۆتان باسقا دا ادامداردى اتايتىن بولساق، ولاردىڭ ءتىزىمى ۇلعايا بەرەدى، بىراق بۇل مۇلدە باسقا اڭگىمە.

مىنە، وسى «باسقا اڭگىمەلەردىڭ» قورتىندىسىندا قازاق مادەنيەتىنىڭ «جۋسان بەسىك دالاسى» بولعان، ءاربىر تابيعي اپاتتارعا ءتوزىمدى جانە ءار ۋاقىتتا ءوز قالپىنا قايتا ورالۋدان اينىمايتىن الماتى بار بوياۋىنان وڭىپ، كوسموپوليتيزمگە بوي ۇرعان «دالاداعى جالعىز داراققا» اينالدى. سونىمەن قاتار، ەندى «جات مادەنيەتتەر جەلى» سوعىپ الماتىداعى قازاقيلىقتىڭ كۇرە تامىرىن ءۇزىپ، تۇبىمەن قۇرتىپ، ول جايىندا ۇرپاق جادىندا ەشتەڭە قالدىرماي ءتۇپ-تامىرىمەن جويىپ جىبەردى دەپ ايتۋعا بولادى.

لوندون، پاريج، بەرلين، ۆەنا ت.س.س. ءىرى مەگاورتالىقتاردىڭ مادەنيەتىنە قاراڭىزشى. ول جەردە بۇكىل اۋدانداردى قۇلاتۋ تۇرماق قوعام مەن وكىمەتتىڭ ۇيعارىمىنسىز ءتىپتى ەشتەڭەگە تيىسۋگە بولمايدى!

تاياۋدا مەنىڭ ديپلومات تانىسىم جەكە يەلىك قۇقىعى بولسا دا 10 جىل بويى عيماراتتى ىشكى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋگە، ارلەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە جەرگىلىكتى مۋنيتسيپاليتەتتەن رۇقسات الۋعا تىرىسقانى جونىندە جانە سول ارەكەتىنىڭ ءساتسىز بولعانى تۋرالى ايتىپ بەردى. ءىس جۇزىندە ءوزىن ءوزى سىيلايتىن مەملەكەتتەردە بۇل مۇمكىن ەمەس ەكەن، سەبەبى عيمارات «تاريحي-مادەني نىسان» جانە ول تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ سانا-سەزىمىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. ال ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءتول مۇرالارىمىز سانا-سەزىمىمىزبەن بىرگە ءومىر سۇرەتىنىنە ءمان بەرمىز بە؟ وكىنىشكە قاراي جوق.

اياقتاپ كەلگەندە ءبىز شەتەلدىكتەردى ءوزىمىزدىڭ «پلاستيك پەن شىنىدان جاسالعان قوراپتارىمىزبەن» تاڭ قالدىرا الامىز با، ولاردا بۇنىڭ ءبارى دە بار عوي. ويتكەنى، مادەنيەتتە «باسقا»دەگەن ۇعىم وتە ماڭىزدى. ءبىزدىڭ قىمىزحانالار قايدا؟...ۇلتتىق مازمۇنى باي اۋىلدارىمىز قايدا؟ ءبىز وسى ماسەلەنى ەلباسى كوتەرگەندە عانا ءتۇسىنىپ، «ويانۋىمىز» كەرەك پە؟

پەتەربور باسقالارعا قاراعاندا مادەنيەتتىڭ «باسقاشا» بولۋى ءۇشىن ءوز قۇقىقتارىن قورعاۋعا مۇددەلى بولىپ جاتىر. بۇل وتە دۇرىس ارەكەت. دەمەك ءبىز دە «ءبىر قالىپتى» بولعانشا «باسقاشا» بولۋدى ويلاستىرايىق. ەلەۋسىز ەمەس، ەرەكشە بولايىق!