گازەتiمiزدiڭ وتكەن سانىنداعى «مۇحتار شاحانوۆ قوعامدىق قوزعالىس قۇرۋعا كiرiستi» دەگەن حابارعا قاتىستى رەداكتسياعا كەلگەن قوناقتىڭ اتى-ءجونi ­- شاپىراشتى اسىلحان بي ارتىقباەۆ. قىزمەتi - قازاقستان كازاكتارى وداعىنىڭ ۇلتارالىق قاتىناستار جونiندەگi باسقارماسىنىڭ باستىعى. بۇل لا­ۋازىمعا حIح عاسىردىڭ ورتاسىنان بەرi قاراي ۇلكەن الماتى ستانيتساسى كازاكتارىنىڭ اتامانى بولعان قىدىرالi ۇسەننiڭ بەسiنشi ۇرپاعى رەتiندە مۇراگەرلiكپەن قول جەتكiزگەن. كازاك قۇرىلىمىنداعى اسكەري شەنi - پولكوۆنيك. سونداي-اق تاريح جانە ەتنوگرافيا تاقىرىبىندا ۇزدiكسiز ماقالالار جازىپ جۇرەتiندiگiن بۇرىننان بiلەتiنبiز. ءوزiنiڭ «ايماق ساقشىسى» دەگەن اتاۋمەن وتان قورعاۋدىڭ بالاما جوباسىن دايىنداپ، 1999 جانە 2009 جىلدارى ەلiمiزدiڭ قاۋiپسiزدiك كەڭەسi مەن قورعانىس مينيسترلiگiنە ۇسىنعانىن ايتتى. جالپى ۇلت ماسەلەسiنە كەلگەندە بەي-جاي قارامايتىن ازاماتتىڭ پiكiرiنە گازەت بەتiندە ورىن بەرۋدi بiز دە ءجون كوردiك.

گازەتiمiزدiڭ وتكەن سانىنداعى «مۇحتار شاحانوۆ قوعامدىق قوزعالىس قۇرۋعا كiرiستi» دەگەن حابارعا قاتىستى رەداكتسياعا كەلگەن قوناقتىڭ اتى-ءجونi ­- شاپىراشتى اسىلحان بي ارتىقباەۆ. قىزمەتi - قازاقستان كازاكتارى وداعىنىڭ ۇلتارالىق قاتىناستار جونiندەگi باسقارماسىنىڭ باستىعى. بۇل لا­ۋازىمعا حIح عاسىردىڭ ورتاسىنان بەرi قاراي ۇلكەن الماتى ستانيتساسى كازاكتارىنىڭ اتامانى بولعان قىدىرالi ۇسەننiڭ بەسiنشi ۇرپاعى رەتiندە مۇراگەرلiكپەن قول جەتكiزگەن. كازاك قۇرىلىمىنداعى اسكەري شەنi - پولكوۆنيك. سونداي-اق تاريح جانە ەتنوگرافيا تاقىرىبىندا ۇزدiكسiز ماقالالار جازىپ جۇرەتiندiگiن بۇرىننان بiلەتiنبiز. ءوزiنiڭ «ايماق ساقشىسى» دەگەن اتاۋمەن وتان قورعاۋدىڭ بالاما جوباسىن دايىنداپ، 1999 جانە 2009 جىلدارى ەلiمiزدiڭ قاۋiپسiزدiك كەڭەسi مەن قورعانىس مينيسترلiگiنە ۇسىنعانىن ايتتى. جالپى ۇلت ماسەلەسiنە كەلگەندە بەي-جاي قارامايتىن ازاماتتىڭ پiكiرiنە گازەت بەتiندە ورىن بەرۋدi بiز دە ءجون كوردiك.

«قازاقستاندىق ۇلت» نەمەسە «ۇلت بiرلiگi» دەگەن دوك­ترينالار - ءتۇبiن قۋعاندا تاۋەلسiزدiگiمiز ءۇشiن وتە قاتەرلi ۇعىمدار. سەبەبi, وتكەن جىلعى حالىق ساناعىندا بەلگiلi بولعانداي، قازاق ەلiنiڭ بايىرعى ۇلتى قازاقتاردىڭ دەموگرافيالىق ۇلەس سالماعى 70 پايىزعا جەتiپ قالعانى بەلگiلi. بۇل كورسەتكiش ەندi ون-ون بەس جىلدىڭ كولەمiندە ارتا تۇسەتiنi - سوقىرعا تاياق ۇستاتقانمەن بiردەي اپ-ايقىن ماسەلە. قازاق ۇلتىنىڭ ەجەلگi ساق، ءۇيسiن داۋiرiنەن بەرi قاراي وسى جەردە قالىپتاسقانى ەندiگi ەش داۋ تۋدىرمايتىن اقيقات بولسا كەرەك. بۇگiنگi قازاقتاردىڭ ەتنيكالىق تۇرعىدان بiرتەكتi ۇلت ەكەنiن كەڭەس داۋiرiندە اكادەميك ورازاق سماعۇلوۆ اعامىزدىڭ ەڭبەكتەرiنەن بiلەمiز. باسقا ۇلتتاردىڭ الدىمەن پاتشالىق داۋiردە، ودان كەيiنگi كەڭەس زامانىندا قونىس اۋدارۋ جولدارىمەن قالىپتاسقانى - اقيقات. سوندىقتان ءوز باسىم قازاق ۇلتىن مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت دەپ قارايمىن دا، باسقا ۇلتتاردى دياسپورا دەپ بiلەمiن. وسى كوزقاراسىم بويىنشا قازاقستان حالقى قازاق ۇلتى نەگiزiندە بiرiگۋi كەرەك دەگەن پiكiردi ۇستانامىن.

بۇگiنگi كۇنi ەلiمiزدە 140 ۇلت تۇرادى دەپ ءجۇر. سوندا كەشە عانا ەلiمiزگە افريكانىڭ بiر ەلiنەن جوعارى بiلiم الۋعا كەلiپ، وسىندا ۇيلەنiپ، قالىپ قالعان جالعىز ازامات تا ۇلت قۇرايتىن بولعانى ما؟ بۇل نەت­كەن نامىسسىزدىق سوندا؟!

ەندi قىتايعا 1 ميلليون گەكتار جەر جالعا بەرiلەدi-مiس دەگەن ءسوز شىقتى. مەنiڭ وتكەن عاسىرداعى 60 جىلدارى قىتايدان كوشiپ كەلگەن تانىس اقساقالىم بار. ول كiسi - 1944 جىلى «ءۇش ايماق توڭكەرiسiنە» قاتىس­قان ادام. سول كiسiنiڭ ايتۋىنشا، توڭكەرiستi سول كەزدە ۇيعىر اعايىندار تولىعىمەن قولداي قويماعان ەكەن. ەگەر سول كەزدە قازاق-ۇيعىر  اراسىندا اۋىزبiر­لiك بولعاندا، شىنجانداعى جاعداي مۇلدەم باسقاشا قالىپتاسقان بولار ەدi دەپ ايتىپ وتىرادى. سول سياقتى بۇگiن بiزدiڭ حالىق تا ءوز iشiمiزدە بەرiك ىنتىماعىمىز بولماسا، قازiرگi زامانعى جاھاندانۋ داۋiرiندە سول قىتاي ايداھارىنا جۇتىلىپ كەتۋiمiز دە عاجاپ ەمەس. بۇل ماسەلەگە كەلگەندە، ەلiمiزدەگi اقپارات قۇرالدارىنىڭ تاراتىپ وتىرعان مالiمەتتەرi كوڭiل كونشiتەرلiك ەمەس! سiزدەر وسىعان باسا نازار اۋدارساڭىزدار دەگەن ءوتiنiشiمدi دە ايتا كەلدiم.

قحر - ەكونوميكاسى اسا جوعارى قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقان قۋاتتى مەملەكەت ەكەنi داۋسىز (ول ەلدiڭ ەكسپورتتىق الەۋەتi 2009 جىلى الەمدiك كوشباسشى گفر-دiڭ ءوزiن ىعىستىرعانى بەلگiلi. - رەد.). وسىنشالىق زور ەكونوميكاسى بار قحر وتكەن جىلى 1500-2000 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى جىلجىمالى اسكەري دايىندىق ساباعىن سپۋتنيك ارقىلى باقىلاۋ جۇيەسiنەن وتكiزiپ، قارۋ-جاراق تۇرلەرiن جانە ارنايى تەحنيكالىق جارامدىلىعىن تەكسەرiپ، بەلگiلەپ الدى. رەسەي اسكەري ساراپشىلارى قحر قيىر شى­عىس­قا شابۋىلعا شىققان جاعدايدا ءۇش-اق كۇنگە توتەپ بەرە الادى دەگەندi ايتادى. قىتاي اسكەريلەرiنiڭ قيىر شىعىستا ورىس ارمياسىن iزدەپ ءۇش كۇن ساندالىپ جۇرگەنi تۋرالى انەكدوت بار. انەكدوتتىڭ ءومiردiڭ اششى شىندىعىنان تۋاتىنى - بەلگiلi جاي. سول سەبەپتi دە رەسەي پرەزيدەنتi مەدۆەدەۆ كەزiن­دە يزرايلگە كوشiپ كەتكەن 700 مىڭ ەۆرەي ازاماتىن قايتا قونىستاندىرۋ ماسەلەسiن كوتە­رiپ وتىر. سونىمەن قاتار قيىر شىعىستا بۇرىنعى كازاچەستۆونى قالپىنا كەلتiرۋ ماسەلەسiن كۇن تارتiبiنە شىعارىپ، ارالارىنان ءوز جانىنا 9 كەڭەسشi سايلاپ العانى كوپ جاعدايدى اڭعارتسا كەرەك.

كازاچەستۆو - قوعامداعى ەڭ جاقسى ۇيىمداسقان ءتارتiپتi دە، ءداستۇرلi توپ-سوسلوۆيە بولىپ ەسەپتەلەدi. مەملەكەت قاۋiپ­سiزدiگi ءۇشiن تەك بۇگiنگi كۇنگi تا­لاپقا ساي قايتا قۇرىپ، ەل يگiلiگiنە اينالدىرا بiلۋدi رەسەي ساياسي باسشىلىعى كەش تە بولسا تۇسiنگەن سىڭايلى.

بiزدiڭ ەلدە كازاچەستۆو قۇرامىندا 3 پايىزعا جۋىق قازاق بارمىز. بۇل، ارينە، از! ءوز تاراپىمىزدان كەم دەگەندە تەڭ جارىمىن قازاقتاردان جاساقتاۋ ماسەلەسiن قاراستىرىپ جاتىرمىز.

ءداستۇرلi كازاچەستۆودا شەكارالىق 50 شاقىرىم اۋماقتا ءوز قوجالىقتارىنىڭ كومەگiمەن مەملەكەتتiڭ قورعانىس سالاسىن كەلiسiم-شارتتار ارقىلى اۋىلشارۋاشىلىق ونiمدەرiمەن قامتاماسىز ەتۋگە مiندەتتەلiپ، ءوزدi-ءوزiن قامداۋشى دەربەس ۇيىم بولىپ قۇرىلعان تاجiريبەنi ءبۇ­گiنگi قازاقستاندا دا جۇزەگە اسىراتىن بولساق، بولاشاق ۇرپاق پاتريوتتىق رۋحتا ءتار­بيەلەنiپ، ەل قاۋiپسiزدiگiن قامتاماسىز ەتۋدiڭ قالتقىسىز ءتۇرi قالىپتاسقان بولار ەدi. مەنiڭ وسى ايتىپ وتىرعان ويلارىمدى قازاقستان كازاكتارى وداعىنىڭ توراعاسى يۋري زاحاروۆ مىرزا دا قولدايدى.

بەيبiتشiلiك جاعدايدا حالىقتىڭ جالپى سانىنىڭ 1 پايىزى قورعانىس شەبiندە قىزمەت اتقارۋعا تيiس. بۇل كورسەتكiش بويىنشا بۇگiن ەلiمiزدە 45-50 مىڭداي عانا ازاماتتىڭ اسكەري بورىشتارىن اتقارىپ جۇرگەنi بەلگiلi. ارتقى شەپ (رەزەرۆ) بۇدان كەمiندە ون ەسەگە ارتىق بولۋى كەرەك. مەنiڭ «ايماق ساقشىسى» دەپ اتالاتىن جوبام وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرسا، وندا  ول جاس ۇرپاقتى وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەسەك دەگەن نيەتتەن تۋعان دەسەم، ارتىق ايتقاندىق بولماس. كەڭەس زامانىندا 10 ميلليونعا جۋىق كازاكتىڭ قۋعىن-سۇرگiنگە ۇشىراپ قۇربان بولعانى - 6 ميلليون ەۆرەيدiڭ فاشيزم قۇربانى بولعانىنان دا اسىپ تۇسەتiنiن جالپى جۇرتشىلىق بiلە بەرمەيتiن جاعداي.

تاعى بiر ايتا كەتەتiن ماسەلە - «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى» مەنiڭ تۇسiنiگiمدە اتا زاڭىمىزعا سايكەسپەيتiن «ءۇي iشiنەن ءۇي تiككەن» قۇرىلىم سياقتى كورiنەدi. بارا قالساڭ، شىن مانiندە نەندەي iستەرمەن اينالىسىپ جاتقانىن تۇسiنە الماي قايتاسىڭ. وسىنداي قۇرىلىمدار ارقىلى ەل بولاشاعىن ايقىنداۋدىڭ ءتۇبi جاقسىلىققا اپارمايدى. سول سە­بەپ­تi دە شاحانوۆشىلاردى قولداپ، «ەل بiرلiگi دوكتريناسىنا»، جەرiمiزدi سىرت مەملەكەتتەرگە جالعا بەرۋگە مۇلدەم قارسى ەكەنiمدi گازەتتەرiڭiز ارقىلى جۇرتقا ايتۋ ءۇشiن كەلدiم. ەل بولاشاعى اۋەلi قازاق حال­قىنىڭ ىنتىماق-بiرلiگiندە ەكەنiن ۇمىتپايىق، اعايىن!

جازىپ العان - مارات ۋاتقان

"وبششەستۆەننايا پوزيتسيا" گازەتى (دات جوباسى)