«بۇگىنگى پارلامەنت كۇشتى پرەزيدەنتتىك باسقارۋ نىسانى جاعدايىندا قىزمەت ەتىپ وتىر، بۇل زاڭ شىعارۋشى ورگان وكىلەتتىلىگىنىڭ شەكتەلۋىنە الىپ كەلدى».

ءاليحان بايمەنوۆ مىرزا جەتەكشىلىك ەتەتىن «تەمىرقازىق» كلۋبىنىڭ كەزەكتى باس قوسۋىندا بايانداما جاساعا ەكس-دەپۋتات ابدىجالەل باكىر ءوز ءسوزىن وسىلاي دەپ  باستادى.

«بۇگىنگى پارلامەنت كۇشتى پرەزيدەنتتىك باسقارۋ نىسانى جاعدايىندا قىزمەت ەتىپ وتىر، بۇل زاڭ شىعارۋشى ورگان وكىلەتتىلىگىنىڭ شەكتەلۋىنە الىپ كەلدى».

ءاليحان بايمەنوۆ مىرزا جەتەكشىلىك ەتەتىن «تەمىرقازىق» كلۋبىنىڭ كەزەكتى باس قوسۋىندا بايانداما جاساعا ەكس-دەپۋتات ابدىجالەل باكىر ءوز ءسوزىن وسىلاي دەپ  باستادى.

وسىلاي دەپ  سوز باستاعان ابدىجالەل قوشقارۇلى ءتىل مەن دىنگە، ءباسپاسوز بەن مادەنيەتكە بايلانىستى تۇيتكىلدەردى تۇيرەپ ءوتتى. اتالعان سالالارعا ارنالعان زاڭداردىڭ سولقىلداقتىعىن سىنادى. اتاعى تاۋداي بولىپ قابىلدانعان زاڭدارعا، قاداعالاۋدىڭ جوقتىعىن ەش جالتاقتاماي جايىپ سالدى. سونىڭ سالدارىنان مۇگەدەك حال كەشكەن ۇلت مۇددەسىنىڭ كۇيىن ارتىق-كەمسىز كوز الدىمىزدان وتكىزدى. وعان مىسال وتە كوپ. «ۇلتتىق مۇددەنى جۇزەگە اسىراتىن باستى قۇرال - ۇلتتىق ساياسات. الايدا وسى كۇنگە دەيىن بۇل سالاداعى مەملەكەتتىك باعىتىمىزدى ارنايى تۇجىرىمداي العان جوقپىز. ال، رەسەيدە 1996 جىلعى پارلامەنتتىك تىڭداۋدا مەملەكەتتىك دۋما، مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق ساياساتىن قولداپ، وعان پرەزيدەنت قول قويعان بولاتىن». عالىم ودان ارى ءوزىمىزدى مىسالعا كەلتىرىپ، ۇلتتى ۇلىقتايدى دەپ سەنگەن «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىندا تەوريالىق تا، تۇجىرىمدامالىق تا قاتەلىكتەردىڭ قاراقۇرتشا قاپتاپ جۇرگەنىن قاداپ ايتتى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا دوكترينانىڭ الدىمەن ورىس تىلىندە دايىندالعانىن ايتساق تە جەتكىلىكتى. پارلامەنتتىڭ ءتىلى دە، ءۇنى دە زاڭ. بىراق، ۇلتىمىزدىڭ مەرەيىن وسىرەدى دەگەن زاڭداردىڭ قولجاۋلىق بولىپ، قوقىستا قالعان قۇجات رەتىندە كەلە جاتقانى انىق. ايتا بەرسەڭ مۇڭ-زار كوپ. ءيا، پارلامەنت ءار سالادا ءتۇرلى زاڭداردى توبىمەن قابىلداپ جاتىر. 1996 جىلدان بەرى 1647 زاڭ جوباسى قابىلدانىپتى. ال، قىزىل ۇكىمەت تۇسىندا 50 جىلداي عۇمىر كەشكەن جوعارعى كەڭەس بار-جوعى 450 زاڭ قابىلداعان. الگى 1647 زاڭنىڭ كوبى كسرو-نىڭ كوشىرمەسى. بىراق، سول زاڭداردىڭ ناقتى ۇلتتىق مۇددەگە قىزمەت ەتىپ جاتقانى شامالى. ءتىل باياعى سول قالپى. ۇكىمەت بىردە-ءبىر زاڭ جوباسىن پارلامەنتكە قازاق تىلىندە ۇسىنعان ەمەس. ورالىق بيلىك ورگاندارىندا 30-40 پايىز عانا ءىس قاعازدارى مەملەكەتتىك تىلدە جۇرەدى. ەلگە كەلگەن كەز-كەلگەن ون ازامات بىرىگىپ، ءدىني ۇيىم قۇرا الادى. ەلدە ۇلتتىق اقپارات كەڭىستىگى جوق. مەملەكەتتىك بيۋدەجەتتەن قارجىلاناتىن باق-تىڭ ءبارى جالتاق. وتاندىق گازەت-جۋرنالداردىڭ تەك 18 پايىزى عانا قازاق ءتىلدى. قىسقاسى، پارلامەنت ۇلتتىق مۇددەنى قورعاي الىپ وتىرعان جوق. ول ءۇشىن زاڭ شىعارۋشى ورگاننىڭ بيلىكتى باقىلاي الاتىن تولىق قۇزىرەتى بولۋ كەرەك. قىسقاسى، «تەمىرقازىق» كلۋبىنىڭ كەزەكتى جيىنىنا كەلگەن جۇرت ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددە نەگە وسىنشا ايانىشتى حالدە؟ وعان قامقور بولاتىن كىم؟ قالاي قورعاۋعا بولادى؟ بيلىكتىڭ بەتىن بۇل باعىتقا قالاي بۇرامىز؟ دەگەن سەكىلدى سۇراقتار مەن ويلارعا وزدەرىنشە پىكىر ايتتى. بىرەۋى قوعامداعى ساياسي ۇيىمدار، پارتيالار ءالسىز دەدى. بىرەۋلەرى، حالىقتىڭ بەلسەندىلىگىن كوتەرۋ كەرەك دەدى. اركىم، ءوز ويىن ورتاعا سالدى. بىراق، ءتىل جايىنداعى تەمىردەي قاتال، اششى بولسا دا، توق ەتەر شىندىق ءسوز قوياندى اۋىلىنان كەلگەن قاراپايىم قازاق باقىت الۋايدىڭ اۋزىنان شىقتى. «ءبارىمىز و دەيمىز، بۇ دەيمىز. ەگەر پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن پرەمەر-مينيستر كارىم ءماسىموۆ بۇگىن قازاقشا سويلەپ، بارىنە تاپسىرما بەرسە، ەرتەڭ-اق، بارلىق شەندى-شەكپەندى قازاقشا سايراپ شىعا كەلەدى، ءتىپتى، يتتەرى دە قازاقشا ۇرەدى. وتكەندە قىتاي باسشىسى كەلگەندە ەلباسى ورىسشا سويلەدى. سوندا قازاقشانى قىتايشاعا اۋداراتىن ءبىر ادام تابىلماعانى ما!؟ سوندا ءبىز قاي ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز؟! رەسيدە مە، الدە قازاقستاندا ما؟!»،-دەگەن باكەڭ، مايموڭكەسىز سوزبەن سىن ايتار نىساناسىن سويىپ سالدى. ارينە، بۇنداي وي، بۇنداي ءسوزدىڭ كوزى اشىق، نامىسى وت ءاربىر جاننىڭ كومەيىن بۇلكىلدەتىپ جاتقانى داۋسىز. «تەمىرقازىققا» جينالعان جۇرتتىڭ اڭگىمەسى، ابدىجالەل باكىردىڭ بايانداماسى، وندا ايتىلعان شىندىق، پارلامەنتتىڭ پارمەنسىز كۇيى، قازاقتىڭ قادىرسىز ءحالى، بيلىكتىڭ بىلگەنىن ىستەپ، دەگەنىنە كوندىرىپ وتىرعانى... وسىنىڭ ءبارى ۇلت باسىندا ايىقپاعان تۇماننىڭ تۇنىپ تۇرعانىنىڭ ايقىن دالەلى. ال، وسى جايدىڭ ناقتى سيپاتىن، قازاقتىڭ بۇگىنگى الەۋمەتتىك پورترەتىن كلۋب وتىرىسىندا بەلگىلى قوعام قايراتكەرى امانگەلدى ايتالى ايناداي اشىپ كورسەتتى. ونىڭ قازاق قوعامىنا، ءتىپتى، قازاقستان دەگەن مەملەكەتتىڭ اۋرۋىنا ءدال قويعان دياگنوزىن ءوز اۋزىنان ەستيىك. ايتارىمىزدىڭ قورتىندىسى دا سول بولسىن.

«ەلدىڭ تاعدىرىن ءبىرىنشى بيلىكتىڭ توڭىرەگىندەگى بەس-التى ادام شەشەدى. باسقانىڭ ءبارى سونىڭ اينالاسىنداعى اڭگىمە. جانە سويلەي بەرسىن، سويلەي بەرسىن، تەك ويلاماسىن. ويلاسا پالەگە قالامىز. سوندىقتان بۇلارعا سويلەتۋگە جاعداي جاساۋ كەرەك. ەندى، سويلەمەي توقتاپ قالسا ويلايدى، ال، ويلاسا بىردەڭە شىعىپ كەتەدى. سوندىقتان، قازىرگى بيلىكتىڭ ىستەپ جاتقانى ولاردىڭ ءوز لوگيكاسى بويىنشا دۇرىس. سولاي ىستەۋى كەرەك، قيتۇرقىلىعى بولۋ كەرەك. الداۋ كەرەك، ارباۋ كەرەك، ۋادە بەرۋ كەرەك. جانە ونى سوزۋ كەرەك. «قازىر زەينەتاقىڭدى 10 پايىزعا وسىرەمىن. ءۇش جىلدان كەيىن تاعى وسىرەمىن»، دەيدى. سول، قولىنا قاراپ وتىرسىڭ كورەتىن كۇنىڭ -وسى. بۇل ۇلكەن ساياسات. وعان قارسى تۇراتىن قوعام بولۋى كەرەك. باتىستىڭ ارتىقشىلىعى - وسىنداي قيتۇرقىعا قارسى تۇرار حالىقتا جىگەر بار، ازاماتتىق قوعام بار. مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىمدار بار، ساياسي پارتيالار بار. تۇرلىشە وداقتار بار. مىسالى، وسى استانانىڭ ءار جەرىندە تۇرلىشە وي-پىكىر ايتاتىن «تەمىرقازىق» سەكىلدى ونشاقتى كلۋب بولۋى كەرەك. كوشەگە شىعىپ ايقايلاۋدىڭ قاجەتى جوق. بىرتە-بىرتە قوعامدىق پىكىر بىرىگىپ، ەلگە تاراپ، سول ارقىلى پارلامەنتكە دە بارادى. 1999 جىلى مەن دەپۋتات بولىپ كەلگەندە دەموكراتتار كوپ ەدى. ءسوز بوستاندىعى بۇگىنگىگە قاراعاندا مولىراق ەدى. جۋرناليستەر «ويىڭىزعا كەلگەنىن ايتىڭىز، جازىڭىز» دەيتىن ەدى. قازىر «اعا، بايقاپ، بايقاپ ايتىڭىز، بىزگە دە نان جەۋ كەرەك قوي» دەيتىن بولدى... اسسامبلەيانى دا قارالاۋدىڭ قاجەتى جوق. ول دا ءبىر بەيشارا قۇرىلىم. ەلدەگى 130 ۇلتتىڭ اتىنان سويلەتىپ قويعان ۇيىم. جاقىندا احماديەۆ دەگەن شەشەن ءبىر سۇحباتىندا «ءبىزدى دوكترينا ءۇشىن قيناماڭدار، ءبىز دە سىزدەر سەكىلدى ونىڭ نە ەكەنىن بىلگەنىمىز جوق. ول بىزگە جوعارىدان ءتۇستى»، دەپتى. ۇلتتىق يدەيانىڭ السىزدىگى تۋرالى مەن بىلاي ايتار ەدىم. ەلىمىزدە 8-9 پايىز باي بار. ولارعا ۇلتتىق يدەيانىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق. ولارعا بايلىق كەرەك. كۇنى كەشە مىناۋ جارلى بولعان كەڭەس ينتەللەگەنتسياسىنىڭ، ءيا جۇمىسشىلارىنىڭ بالالارى كەشەگى اكە-شەشەسىنىڭ قالاي نان تاپقانىن بىلەدى. بۇگىن سول تاپقانىن ۇستاپ قالۋدى ويلايدى. ولار يتىنە دەيىن شەتەلدىڭ اتىن بەرەدى. وعان ءتىلدىڭ قاجەتى جوق. بۇل ءبىر توپ. ەكىنشى، ەڭ باسىم توپ - 60-65 پايىز اۋىلدا تۇراتىن قازاق. قازاقستاندا 7 مىڭ ەلدىمەكەن بار. قىستان قالاي شىعامىن، بالامدى قالاي وقىتامىن، ءۇيىمدى قالاي جىلتامىن دەپ وتىرعان قازاق بار وندا. ولار ۇلتتىق يدەيا دەڭگەيىندە ويلاي المايدى. مۇمكىنشىلىگى جوق. سول ەكەۋىنىڭ اراسىندا مىنا سىزدەر مەن بىزدەر سەكىلدى توپ بار. مۇعالىمدەر، دارىگەرلەر، ينجەنەرلەر دەگەن سەكىلدى. ولاردى ورتا تاپ دەيىك، بىراق، ورتاعا دا جەتپەيمىز. وسىلار تولعانادى، ويلانادى، پىكىرلەرىن ورتاعا سالادى. كەيدە ماقالالار جازادى. وسىنداي «تەمىرقازىق» سەكىلدى كلۋبتارعا كەلىپ ىشتەگى بۋىن شىعارادى، شەرىن تارقاتادى.  سوتسيولوگيالىق تۇرعىدان قاراعاندا ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك پورترەتى وسىنداي. كەشە ءبىر گازەتتەن وقىدىم، جامبىل وبلىسىنا بارعان جاڭا اكىم كىم ەدى، قانات بوزىمباەۆ. قازاقشا بىلمەيتىن سەكىلدى، شاماسى، بۇگىن جامبىلدىقتاردىڭ كوبى اكىمگە جاعىنىپ ورىسشا سويلەپ جاتقان كورىنەدى. سونى جىبەرەردە نەگە ويلانبايدى بيلىك. ءوزى قازاقشا بىلمەيدى، باراتىن جەرى قازاق، ۇيات بولماي ما؟! سوسىن ەلدىڭ بەدەلى تۇسپەي، ۇلتتىڭ بەدەلى اياق استى بولماي ما؟!..».

جەبە نويان