بۇگىنگى قوناعىمىز زەينەلحان مۇحامەدجان كەستە توقۋدى الەمدىك ونەر دارەجەسىنە كوتەرىپ، العاش حالىقارالىق «ماستەر كلاسس - 2000» حالىقارالىق ونەر فەستيۆالىنىڭ جۇلدەگەرى اتانسا، كەيىننەن «بينەللا-تاشكەنت  - 2002» حالىقارالىق ونەر بايقاۋىنىڭ ديپلومانتى بولدى. ال، 2003 جىلى ماسكەۋدەگى سۋرەتشىلەر ۇيىندە، 2004 جىلى شۆەتسياداعى ۆاستەروس قالاسىندا، 2005 جىلى پاريجدە يۋنەسكو شتاب پاتەرىندە، 2007 جىلى گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىندا ونىڭ جەكە كورمەلەرى كورسەتىلدى. بۇگىنگى تاڭدا تۋىندىلارى قاستەەۆ اتىنداعى بەينەلەۋ ونەرى مۇراجايى مەن قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جاڭا رەزيدەنتسياسىندا - «اق-وردادا»، موڭعوليا سۋرەتشىلەر وداعى كورمە ديرەكتسياسى قورىندا، سونداي-اق، اقش، شۆەتسيا، يزرايل، گەرمانيا، رەسەي، كانادا، جاپونيا جانە كورەيا سىندى ەلدەردىڭ جەكە جيناقتاۋشىلار كوللەكتسياسىندا ساقتاۋلى. زەينەلحان مۇحامەدجان «قورقىت اتا»، «بالبالدار»، «جاۋىنگەر»، «باقسى»، قوبىز اڭىز»، «ولجا»، «سەرۋەن»، «كوش»، «توميريس»، «كەزدەسۋ، «ارعىماقتار»، «قىز ۇزاتۋ»، «اقتابان شۇبىرىندى»، «قىز قۋ»، «بالبال ءىى» اتتى كوركەم تۋىندىلاردىڭ اۆتورى.

بۇگىنگى قوناعىمىز زەينەلحان مۇحامەدجان كەستە توقۋدى الەمدىك ونەر دارەجەسىنە كوتەرىپ، العاش حالىقارالىق «ماستەر كلاسس - 2000» حالىقارالىق ونەر فەستيۆالىنىڭ جۇلدەگەرى اتانسا، كەيىننەن «بينەللا-تاشكەنت  - 2002» حالىقارالىق ونەر بايقاۋىنىڭ ديپلومانتى بولدى. ال، 2003 جىلى ماسكەۋدەگى سۋرەتشىلەر ۇيىندە، 2004 جىلى شۆەتسياداعى ۆاستەروس قالاسىندا، 2005 جىلى پاريجدە يۋنەسكو شتاب پاتەرىندە، 2007 جىلى گەرمانيانىڭ ميۋنحەن قالاسىندا ونىڭ جەكە كورمەلەرى كورسەتىلدى. بۇگىنگى تاڭدا تۋىندىلارى قاستەەۆ اتىنداعى بەينەلەۋ ونەرى مۇراجايى مەن قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جاڭا رەزيدەنتسياسىندا - «اق-وردادا»، موڭعوليا سۋرەتشىلەر وداعى كورمە ديرەكتسياسى قورىندا، سونداي-اق، اقش، شۆەتسيا، يزرايل، گەرمانيا، رەسەي، كانادا، جاپونيا جانە كورەيا سىندى ەلدەردىڭ جەكە جيناقتاۋشىلار كوللەكتسياسىندا ساقتاۋلى. زەينەلحان مۇحامەدجان «قورقىت اتا»، «بالبالدار»، «جاۋىنگەر»، «باقسى»، قوبىز اڭىز»، «ولجا»، «سەرۋەن»، «كوش»، «توميريس»، «كەزدەسۋ، «ارعىماقتار»، «قىز ۇزاتۋ»، «اقتابان شۇبىرىندى»، «قىز قۋ»، «بالبال ءىى» اتتى كوركەم تۋىندىلاردىڭ اۆتورى.

- زەينەلحان اعا، سۋرەت ونەرىنە جاڭا ءبىر باعىت الىپ كەلگەن شىعارماشىلىعىڭىزدى ناسيحاتتاۋ ماسەلەسىمەن وزىڭىزبەن بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت جولىققانىمىز بار. دەسەك تە، داستۇرلىك قولونەر كۇيىندە ساقتالىپ كەلە جاتقان ۇلتتىق ءبىز كەستەنى گوبەلەن سياقتى كەسكىندەمە دەڭگەيىنە جەتكىزىپ، ونەر الەمىنە «ءبىز كەستە» اتتى جاڭا باعىت الىپ كەلدىڭىز. اتالعان جاڭا باعىتتىڭ پايدا بولۋىمەن ءسىز اشقان جاڭالىققا نەندەي نارسەلەر تۇرتكى بولعاندىعىن وقىرماندارىمىزعا قىسقاشا بايانداپ وتسەڭىز؟

- بۇل جالپى قازاققا عانا ءتان كەستە ەمەس، ءبىز ايتقالى وتىرعان ءبىز كەستەنى باسقا ۇلتتار (تامبۋرنىي شوپ) دومالاق كەرگىشكە توقىلاتىن كەستە دەپ اتايدى. «تامبۋر» دەگەنىمىز بارابان سەكىلدى دومالاق كەرگىش، سوعان ماتانى كەرىپ، سونىڭ ىشىنە ءار ۇلتقا ءتان داستۇرلىك ويۋ-ورنەك كومكەرىلەدى. ءۇندى حالىقتارىندا، باسقا دا ەل-جۇرتتا كەستەلەۋدىڭ وسىنداي ءتۇرى بار. ءبىر قىزىق جەرى ءبىز كەستە باسقا ۇلتتاردا دا بولعانىمەن، قازاق جۇرتى سەكىلدى ونى تۇسكيىزدەي ۇلكەن ەتىپ كوركەم مەڭگەرمەگەن. ۇلكەن مونۋمەنتالدى دەڭگەيگە جەتكىزگەن قازاق پەن قىرعىز عانا. كوپ عاسىرلاردان بەرى ەتەنە جاقىن كەلە جاتقان وسى ەكى ەلدىڭ ويۋ-ورنەكتەرمەن كومكەرىلگەن ءتۇس كيىزى مەن كەستەسىنىڭ ۇقساستىعى سونشالىقتى، اجىراتا دا الماي قالاسىڭ. كەستەنىڭ كەيبىر تۇرلەرى مەن تىگىستەرىن ايىرۋ مۇمكىن ەمەس.

- «ءبىز كەستە» كەسكىندەمەنىڭ جاڭا ءبىر ءتۇرى رەتىندە الەمگە قانشالىقتى تەز جايىلادى دەپ ويلايسىز؟

- مۇنىڭ كەڭ جاعدايدا الەمگە جايىلۋى ءۇشىن، ەڭ الدىمەن ءوز حالقىمىزعا ابدەن تاراپ ءسىڭۋى كەرەك. حالىق ونەر دەپ مويىنداپ، ەلدىك، مەملەكەتتىك دەڭگەيدە دامۋ ساتىسىنا جەتىپ جاتسا، وندا، ءبىز كەستە ونەرىن الەم دە تانىپ، ءبىلىپ، جەكە ونەر باعىتى رەتىندە ارى قاراي دامىتىپ اكەتەر ەدى. سوندىقتان، قازاقستاننىڭ وزىنە كەڭىنەن تاراتا الماي جاتىپ، قازىرشە دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدى ايتپاعانىمىز ماقۇل بولسا كەرەك. مىسالى، مەن ءوزىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرلى ونەرىمىزدىڭ ىشىنەن بۇل باعىتتى دامىتۋدى باسقا دەڭگەيگە، ياعني، داستۇرلىك دەڭگەيدەن جاڭا باعىتتاعى ونەر دەڭگەيىنە كوتەرىپ وتىرمىن. سونىڭ ارقاسىندا يۋنەسكو-دان «ساپالىق بەلگى» الدىم. الايدا، ساپالىق بەلگىنىڭ «پاتەنت» ەمەس ەكەندىگىن قوسا ايتقىم كەلەدى. ەندىگى ماسەلە، قىمىز، شۇبات سۋسىندارىن پاتەنتتەپ جاتىرمىز عوي، سول سياقتى ءبىز كەستەنى دە حالىقتىق ونەر رەتىندە كەشىكتىرمەي پاتەنتتەپ الۋىمىز قاجەت. ال ەندى ونى مەن پاتەنتتەيىن دەسەم، بۇل قازاقتىڭ ءداستۇرلى ءبىز كەستەسى. ياعني، بۇل حالىقتىكى.

- اعا، ونەر اكادەمياسىنان كەتكەننەن كەيىن جۇمىسسىز ەدىڭىز. قازىر نە شارۋا جاساپ ءجۇرسىز؟

- ورال تاڭسىقباەۆ اتىندا كوركەم سۋرەت كوللەدجى بار. سوعان جۇمىسقا ورنالاستىم. وسىنداعى ستۋدەنتتەرگە ۇيرەتۋدى قولعا الۋدامىن. باستاپقى ناتيجەسى جامان ەمەس.

- ونەر اكادەمياسىندا دا ءبىراز شاكىرتتەر تاربيەلەگەن ەدىڭىز. الدى «شابىت» فەستيۆالىنە قاتىسىپ، جۇلدەلى ورالعانىنان حاباردارمىز. ولار بۇگىندە نەمەن اينالىسۋدا؟

- شىندىقتى ايتۋ كەرەك، ەلىمىزدە بەينەلەۋ ونەرىن كاسىپ ەتىپ العاندار ءۇشىن ەشقانداي دا جاعداي جاسالىنباعان. ولارعا وتە وبال دەر ەدىم. تەاتر نەمەسە باسقا دا سالالاردان وقۋ تامامداعان جاس ماماندارعا وبلىستان بولسىن، قالالاردان بولسىن، ايتەۋىر ورىن دايىن. ونەر اكادەمياسىن بىتىرگەن مەنىڭ شاكىرتتەرىمنىڭ گوبولەن، شي، ءبىز كەستە بويىنشا ديپلوم قورعاپ شىققانداردىڭ بىرەۋى دە جۇمىسقا ورنالاسا المادى. ال ەندى، ءوزىڭ بىلەسىڭ، قولىنداعى بار ونەردى دامىتۋ ءۇشىن وعان ماتەريالدىق جاعداي كەرەك. جۇمىس ىستەپ تابىس تابا الماعان ادام ونى قالاي بيىك دەڭگەيگە كوتەرمەك؟! سوندىقتان، قاناتى قاتىپ، قابىرعاسى بەكىمەگەن جاس ينجەنەرلەرگە، دارىگەرلەرگە، مۇعالىمدەرگە بىزدە قانداي جاعداي جاسالسا، ونەر يەلەرىنە، ونىڭ ىشىندە سۋرەتشىلەرگە دە سونداي جاعداي جاسالۋى كەرەك.

- سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ كاسىپقوي مامانداردى، ونىڭ ىشىندە جاس تالاپكەرلەردى قولدايتىنداي جاعدايى بار ما؟

- وداعىمىز، بار بولعانى قوعامدىق ۇيىم. وعان ۇكىمەتتەن قارجى بولىنبەيدى. وندا تەك  جارنا نەمەسە ازىن-اۋلاق تاپسىرىستار بولىپ قاپ جاتسا، سونى سۋرەتشىلەرگە ءبولىپ بەرگەنى بولماسا، وداقتىڭ باسقا بەرەر كومەگى جوقتىڭ قاسى. بىراق، سونىسىنا قاراماي، ءبىزدى قۋانتىپ وتىرعان ءبىر جاقسىلىعى بار. ول - 80 سۋرەتشىگە ارناپ سالىنعان شەبەرحانا. قۇدا قالاسا، ماعان دا سول شەبەرحانادان ءبىر ورىن تيمەك. اماندىق بولسا، سالتاناتتى تۇردە تابىستاعالى جاتىر.

- بۇرىنعى بەرگەن سۇحباتىڭىزدا ماستەر كلاستار جۇرگىزىپ ءجۇرمىن دەگەن ەدىڭىز. يگىلىكتى شارۋاڭىز ءالى جالعاسۋدا ما؟

كەزىندە اقتوبە قالاسىنا بارىپ ماستەر كلاسس وتكىزگەنىممەن، باسقا وبلىستارعا شىعا الماي وتىرمىن. سەبەپ بىرەۋ، ءبارى دە ۇيرەنگىسى كەلەدى، الايدا، تالاپ قىلعان ورتاعا بارىپ، كەمى سول ءبىر-ەكى اپتاداي ۇيرەتىپ قايتۋعا قارجى جاعى شەشىلمەي وتىر.

- مامىر ايىندا وتكەن ەۋروپا قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىنا بارا المادىڭىز-اۋ دەيمىن، ءا؟

- ونىڭ راس، بارا المادىم. بىراق، تۇركىمەنستانعا جولىم ءتۇستى. وندا جىلدا بولىپ تۇراتىن ۇلكەن حالىقارالىق «ءداستۇردىڭ جاڭعىرۋى جانە دۇنيەجۇزىلىك جاۋھارلار» اتتى كورمە ءوتتى، 26-30 شىلدەدە. ماقساتى، تۇركىمەنستان سۋرەتشىلەرى مەن قولونەر شەبەرلەرىنىڭ قاي دەڭگەيدە ەكەندىگىن تانىتىپ، قانداي باعىتتا دامىپ كەلە جاتقاندىعىن شەتەلدىكتەرگە تانىتۋ، سونىمەن قاتار، باسقا دا ەلدەردەن كورمەگە قاتىسۋعا كەلۋشىلەردىڭ جۇمىستارىن ناسيحاتتاۋ. ونداعى جانىڭدى قۋانتاتىن جاعداي، ۇيىمداستىرۋ شاراسىنىڭ جولعا وتە جاقسى قويىلعاندىعى. پرەزيدەنت اپپاراتى جانە مادەنيەت مينيسترلىگى بىرىككەن. ياعني، ونەردى قولداۋ ماسەلەسى مەملەكەت تاراپىنان شەشىلگەن. حالىقارالىق كورمەگە قاتىسۋشىلارعا ارناپ كاتالوگ شىعاردى. ءاربىر قاتىسۋشىعا ديپلوم تابىس ەتتى. بارىس-كەلىسىمىزدى، جاتار ورنىمىز بەن تاماعىمىزدى وزدەرى كوتەردى. مىنە، وسىنداي دارەجەدەگى فەستيۆالدەر بىزدە جوق. ەكونوميكاسى رەسەيدەن كەيىنگى ورىنعا كوتەرىلگەن باقۋات قازاقستان ءۇشىن بۇل ۇيات نارسە دەۋگە بولادى. الەۋمەتتىك جاعدايى بىزدەن دە تومەن ەلدەردە اناداي جاعداي جاسالىپ، ءوز ەلىمىزدە وسى ماسەلەنىڭ قولعا الىنباۋى ادامنىڭ كوڭىلىنە كىربىڭ، رەنىش ۇيالاتادى ەكەن. ولارداعى ونەرگە دەگەن قۇرمەت پەن قولداۋدىڭ بىزدە بولماعانى وتە وكىنىشتى ءجايت.

- ادەتتە، ونەر يەلەرى كورەرمەن قاۋىمعا كورمە ۇيىمداستىرىپ جاتادى عوي. ول جاعىن ويلاستىرۋ جوسپارىڭىزدا بار ما؟

«كەستە ونەرى» دەگەن كىتابىم جارىق كورگەن بولاتىن. سونى «الماتى» باسپاسى قايتا شىعارماق. اماندىق بولسا، سول كىتابىم قايتا جارىق كورىسىمەن ارنايى كورمە ۇيىمداستىرسام با، دەگەن ويىم بار.

- ونەر بولعان سوڭ، قاشاندا وزىندىك جاڭالىقتارى، جەتىستىكتەرى بولادى عوي. بۇعان نە دەر ەدىڭىز؟

- شىعارماشىلىعىمدا وزگەرىستەر بار. بىراق ءوزىڭ بىلەتىندەي، مەنىڭ جالپى تاقىرىبىم - دالا. قازاقتىڭ ۇلى دالاسىنىڭ وتكەن تاريحىنان سىر شەرتۋ. مىسالى، ونەردىڭ بارلىق ءتۇرى دەرلىك بۇرىندارى مەملەكەتتىك يدەولوگيانى ناسيحاتتايتىن قۇرال رەتىندە پايدالانىلىپ كەلگەن بولسا، ەندى ول باسقاشا، جاڭاشا سيپات الدى. سۋرەت ونەرىن تاماشالاۋشى كورەرمەندەردىڭ دە تالعامى وزگەردى. بۇرىن تەك مۋزەيلەردەن عانا تاماشالاۋمەن شەكتەلەتىن بولسا، ەندى وزىنە ۇناعان تۋىندىلاردى ساتىپ الۋ دەڭگەيىنە دە جەتتى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ءجايت، حالىق بۇگىندە باسقا دا ونەردەگى سەكىلدى سۋرەت ونەرىنەن دە رۋحاني ازىق الۋ جاعىن ەسكەرەتىن بولدى. مىنە، سول حالىقتىڭ سۇرانىسى سۋرەتشىلەردى دە باسقا دەڭگەيگە كوتەردى. ادامداردىڭ ءبىر بولىگى شەتەلدەرگە بارىپ ءجۇر عوي. ولار شەتەلدىك ارىپتەستەرىمىزدىڭ سوڭعى ەڭبەكتەرىن كورىپ، بۇل ونەردىڭ قىر-سىرىن بۇرىنعىدان الدەقايدا جاقسى ايىراتىن حالگە جەتتى. سوندىقتان ولاردىڭ ويىنان شىعۋ ءۇشىن، بىزدەردىڭ دە تالماي ىزدەنۋىمىزگە، جەتىلۋىمىزگە تۋرا كەلۋدە. قىسقاشا ايتقاندا، ءاربىر سۋرەتشىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ارتتى.

- زەينەلحان مۇحامەدجانۇلى، ونەر ادامدارىنىڭ كەيبىرى ونشا ۇناتا بەرمەيتىن سوڭعى سۇراعىمدى قويعىم كەلىپ وتىر. ءسىز ءوز سالاڭىزدا كىمدەردى ۇستاز تۇتاسىز نەمەسە جەكە ءپىرىڭىز بار ما؟

- جەكە ءپىرىم بار دەگەنىم ارتىق بولار. الايدا سۋرەت ونەرىندەگى قازاقستاندىق الدىڭعى تولقىن اعالارىمىز - قانافيا تەلجانوۆ، سابىر مامبەەۆ، سالاحيددين ايتباەۆ، كەشەگى ومىردەن وتكەن تۇڭعىش ءمۇسىنشىمىز حاكىمجان ناۋرىزباەۆ سىندى تاعى دا باسقا ونەر مايتالماندارى بىزگە ۇلكەن مەكتەپ، الار ۇلگى قالدىرعان دەر ەدىم. ولارعا سۇيسىنەتىنىم، سۋرەت ونەرىن وقىعاندا تەك ورىستىق، باتىستىق ۇلگىدە وقىعانىمەن، بىزدەرگە قازاقي ونەر ۇلگىسىن، ۇلتتىق ۇيرەنۋ مەكتەبىن قالىپتاستىرىپ كەتتى.

-   اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

قايرات دۇيسەن