تولىمبەك الىمبەكۇلى
ءبىزدىڭ مىنبەر
«ساتيرا - ادەبيەتتەگى وپپوزيتسيالىق جانر»
تولىمبەك الىمبەكۇلى، ساتيريك، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى
سالتانات الىمقۇلوۆا، ار-اي
ءتىلشى:- كەزىندە ءوزىڭىز جۇرگىزگەن "ازىلكەشتەر اۋىلى", ء"ازىلىڭ جاراسسا..." سياقتى ساتيرالىق باعدارلامالارىڭىزدى جۇرتشىلىق ءسۇيىپ كوردى. بىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز وسى تەلەجوبالاردىڭ عۇمىرى قىسقا بولدى.
ءبىزدىڭ مىنبەر
«ساتيرا - ادەبيەتتەگى وپپوزيتسيالىق جانر»
تولىمبەك الىمبەكۇلى، ساتيريك، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى
سالتانات الىمقۇلوۆا، ار-اي
ءتىلشى:- كەزىندە ءوزىڭىز جۇرگىزگەن "ازىلكەشتەر اۋىلى", ء"ازىلىڭ جاراسسا..." سياقتى ساتيرالىق باعدارلامالارىڭىزدى جۇرتشىلىق ءسۇيىپ كوردى. بىراق نەگە ەكەنى بەلگىسىز وسى تەلەجوبالاردىڭ عۇمىرى قىسقا بولدى.
ت.الىمبەكۇلى:- مەن العاش تەلەۆيدەنيەگە كەلگەندە تىنىشباي راحيموۆ جۇرگىزەتىن "كەش جارىق" دەگەن حابار بولاتىن. ول كەزدە توراعا شەرحان مۇرتازا اعامىز ەدى. مەن سول كىسىنىڭ تۇسىندا سول جەردەگى ۇلكەن ........ شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت اتقاردىم، ال تىنىشباي (مارقۇم) باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى. ءبىر كۇنى شەرحان اعامىز: «ورىنباساردىڭ "كەش جارىعى" بار، سەن "قايىرلى تاڭىن" جۇرگىز» دەپ قولقا سالدى. سودان "قايىرلى تاڭ" دەگەن ءبىر ساعاتتىق حابار اشتىق، ول ءار جەكسەنبى سايىن تاڭەرتەڭ ساعات توعىزدا ەفيرگە شىعىپ تۇردى. ەڭ العاشقى ساتيرالىق ەلەمەنتتەر مەنىڭ سول حابارىمدا كورىنىس تاپتى. قازىرگى ساحناعا شىعىپ جۇرگەن تاڭداۋلى ءانشى قىز-جىگىتتەردىڭ بارلىعىنىڭ العاش تۇساۋى سول تاڭەرەتەڭگىلىك حاباردا كەسىلگەن. كەيىننەن شەراعاڭ كەتتى دە، الىس-بەرىس، اۋىس-ءتۇيىس بولىپ، اقىرى نە كەرەك ول حابار جابىلىپ قالدى. حابار جابىلعان سوڭ، ارتىنشا-اق مەن دە كەتتىم. ودان سوڭ "قازاقستان" ۇلتتىق تەلەارناسىندا اشىلعان "ازىلكەشتەر اۋىلى" دەگەن حابارعا شاقىرتۋ الدىم. ءسويتىپ بۇل ساتيرالىق حابار تۇتاستاي مەنىڭ ەنشىمە ءتيدى. تاعى دا سول جاڭاعى بۇكىل ساتيرا مەن ساتيريكتەردى جينايمىز. ساتيريكتەرمەن باس قوسىپ، اڭگىمە ايتامىز. بىراق، ونىڭ دا عۇمىرى قىسقا بولدى. وندا مىنا تەلەۆيدەنيەدە باسشى اۋىسۋ دەگەن وتە ءجيى بولىپ تۇراتىن. بىرەۋ كەلىپ، بىرەۋ كەتەدى. ال حاباردىڭ عۇمىرىنىڭ ۇزىن-قىسقالىعىنا ونىڭ دا اسەرى بار. سودان كەيىن بىزدە مىنا ساتيرالىق شىعارمالارىن ساحناعا، ەفيرگە شىعىپ ورىندايتىن ساتيريكتەر ازداۋ. مۇنى مەن «ساناۋلىمىز» دەپ ايتۋ ءۇشىن ايتىپ جاتقان جوقپىن، شىن مانىندە سولاي. سوندىقتان ءبىزدىڭ قوناقتارىمىز، كەيىپكەرىمىز تاۋسىلىپ قالدى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە "حابار" تەلەارناسىنان پروديۋسەر سەرىك ابباس شاحتىڭ ۇسىنىسىمەن ء"ازىلىڭ جاراسسا..." دەگەن حابار اشتىق. ول حابار ەكى جىلدان اسا ءجۇردى. شىن مانىندە رەيتينگى وتە جوعارى حابار بولدى. كەيىننەن بىلمەيمىن، بالكىم ءبىز بوساڭسىپ كەتتىك پە، الدە جوق سول حاباردىڭ وزدەرىنىڭ الدىنا قويعان ماقساتتارى ورىندالدى ما، ايتەۋىر نە كەرەك ەكى جىلدان كەيىن ول دا جابىلدى. ءبىز ەندى ونى قايتادان باسىنان باستاپ جاڭارتىپ، باسقا دا قوسىمشا ءبىر ۆاريانتتار قوسىپ ەفيرگە الىپ شىقساق دەپ جوسپارلادىق. جاڭا ستسەناري جازىپ الىپ بارىپ، وعان وينايتىنداردى تۇگەندەپ، جاڭادان وسى ىشقىنىپ ۇمتىلعان كەزدە، تاعى دا كەيىنگە ىسىرىلىپ قالا بەردى. سودان بۇل حابار ۇمىتىلىپ كەتتى. قازىر قايدا جۇرسەم دە حالىق ەڭ ءبىرىنشى وسى حابار تۋرالى سۇرايدى. انىعىندا مەن ول كەزدە تەلەارنادا قىزمەت ەتكەن جوقپىن. تەك اتالمىش ارنامەن كەلىسىمشارتقا تۇردىق، سول كەلىسىمشارتتىڭ نەگىزىندە ستسەناريىن دايىنداپ، جۇرگىزىپ ءجۇردىم. ونىڭ يەسى "حابار" اگەنتتىگى بولعاندىقتان، ولار وزدەرى شەشتى، اشام دەدى اشتى، جابام دەدى جاپتى. كەيىن تاعى اشامىز دەپ الداۋسىراتىپ قويدى.
ءتىلشى:- ءالى دە «ساتيرالىق باعدارلاما» اشۋ تۋرالى جوعارىداعىداي ۇسىنىستار ءتۇسىپ جاتسا، كوگىلدىر ەكرانعا قايتا ورالىپ، ويدا جۇرگەن جوبالارىڭىزدى جۇزەگە اسىرۋ ويىڭىزدا جوق پا؟
ت.الىمبەكۇلى:- ءبىراز حابارلار اشايىن دەسەڭ، اشقىڭ-اق كەلەدى. بىراق ەندى جاستار سەكىلدى جۇگىرىپ بارىپ: "مەنىڭ مىناداي يەديام بار، مىناداي جوبام بار ەدى", "مىنانى جۇزەگە اسىرساق قالاي بولادى؟ " دەپ ۇسىنىسىمىزدى ايتىپ، ءار ەسىكتى قاققىلاپ جۇرۋگە بىزدى جاسىمىز جىبەرمەيدى. وزدەرى ۇسىنىپ جاتسا، بۇل حابارلاردى اشۋعا جانە وعان مۇمكىندىگىمشە كومەكتەسىپ، قول ۇشىن بەرۋگە دايىنمىن. وسى جىلدىڭ باسىندا الماتى وبلىسىنىڭ "جەتىسۋ" ارناسىنىڭ باسشىسى بەيسەن قۇرانبەك (وبلىستىق تەلەۆيدەنيەنىڭ ديرەكتورى) دەگەن ازامات كەلىپ، ءبىر حابار اشساق قالاي بولادى دەپ ۇسىنىس ايتقان ەدى. سونىمەن سول ارنادان "قالاي بولسا سولاي " دەگەن حابار اشىلعان. كەيدە بىرەۋ: "قالىڭ قالاي؟" دەسە، "قالاي بولسا سولاي " دەپ قالجىڭمەن جاۋاپ بەرەتىن ادەتىم بار. مەنىڭ الدىڭعى جىلى جارىق كورگەن ساتيرالىق كىتابىمنىڭ اتى دا "قالاي بولسا سولاي" بولاتىن. قاڭتاردان بەرى قاراي اتالمىش حابار "جەتىسۋ" ارناسى ارقىلى قىتاي، ارعى جاعى موڭعوليا قازاقتارىنا تاراپ جاتىر.
ءتىلشى:- ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە زاماناۋي ساتيرا قانداي تاقىرىپتارعا ءزارۋ؟
ت.الىمبەكۇلى:- مەنىڭشە بىزدە ساتيريكتەر بارشىلىق جانە دە ساتيرالىق جانر دا ەشقانداي تاقىرىپقا زارۋ ەمەس. حالىقتىڭ اۋزىندا جۇرگەن وزەكتى ماسەلەلەردىڭ بارلىعى دا مۇمكىندىگىنشە قامتىلىپ، جازىلىپ جاتىر. قوعامنىڭ دامۋىمەن قاتار دامىپ كەلە جاتىر. جازاتىنىن جازىپ، بەرەتىنىن بەردىك. تەك كەيىنگى كەزدەرى جارىق كورىپ جاتقان ساتيرالىق كىتاپتاردىڭ تارالىمى از بولعاننان كەيىن، جانە باسپا بەتىن كورىپ جاتقان سول كىتاپتاردىڭ ءوزى وتە سيرەك وقىلاتىندىقتان كوپشىلىك بىلە بەرمەيدى. ونىڭ ۇستىنە انا جەتى-سەگىز ساتيرالىق تەاترلارىمىزداعى اكتەرلاردىڭ «بىزدە جازاتىن ساتيريك جوق" دەگەن سوزدەرىنە مالدانىپ، ساتيراعا ءسويتىپ قارايدى. انىعىندا ولاي ەمەس. ول اكتەرلاردان ەگەر مەن جۋرناليست بولسام: (مەنىڭ ماماندىعىمنىڭ ءوزى جۋرناليست) «سەن سوڭعى رەت قاي ساتيريكتىڭ كىتابىن وقىدىڭ؟» نەمەسە «قاي ساتيرالىق شىعارما قولىڭا ءتۇستى» دەپ سۇراعان بولار ەدىم. سول كەزدە ولار جاۋاپ بەرە الماي، توسىلىپ قالار ەدى. بولماسا، جالپىلاما اڭگىمە ايتىپ، الداۋسىراتىپ وتە شىعادى. ولاردىڭ بىلەتىنى ەلدىڭ اۋزىندا جۇرگەن اسقار توقماعانبەتوۆ، وسپانحان اۋباكىروۆ، شونا سماحانۇلى.
ءتىلشى:- ساتيريكتەر مەن اكتەرلاردىڭ قۇددى ءبىر-بىرلەرىنە جۇلدىزدارى قارسى تۋعانداي، ساتيرالىق دۇنيەنى ساحانالاۋعا كەلگەندە ارالارىندا ءجيى كيكىلجىڭ تۋىپ جاتاتىندىعى بۇرىننان بەلگىلى جاي. بىراق كەيىنگى ۋاقىتتاردا ءبىر بايقالاتىنى، ءبىلارمان اكتەرلارعا ساتيريكتەردىڭ وكپەسى قارا قازانداي سياقتى....
ت.الىمبەكۇلى:- مەن بۇكىل تەاترلاردىڭ ستسەناريلەرىنە قاتىستىم. سوندا ءبىر بايقاعانىم، قازىر ولاردىڭ بارلىعىندا سوزگە قاراۋ جوق. مەنىڭ بەرگەن ءسوزىمدى جۇنىن جۇلعان تاۋىق سەكىلدى ساحاناعا شىعارادى. وزدەرىنىڭ ءسوزىن قوسادى، ىشىندە مەن ايتپاعان انايى سوزدەر كەتەدى. سودان كەيىن سول سوزدەردىڭ ارتىندا اۆتور رەتىندە تولىمبەك الىمبەكۇلى دەپ مەنىڭ اتىم جازىلادى، ال مەن ونىڭ اۆتورى بولعىم كەلمەيدى. بىراق راس العاشقى كەلىسىم بويىنشا، جازىپ بەرگەننەن كەيىن بىزگە «اۆتورلىق قۇقىعىڭ بار سوتقا بەرمەيسىڭ بە؟ – دەيتىندەر بار. ەندى ونداي مىنەز ءبىزدىڭ تابيعاتىمىزدا جوق بولعاندىقتان، «قويشى قۋالاپ جۇرگىم كەلمەيدى» دەيسىڭ دە قولدى ءبىر-اق سىلتەيسىڭ. جازعان دۇنيەڭ ءۇشىن الاتىن قالاماقىڭ 5-10 مىڭ تەڭگە. سوندىقتان، قازىر بارلىعى دا شەتىنەن جازعىش. رەجيسسەر دا، اكتەر دا جازعىش. تەاترلاردىڭ وزدەرى دە ساتيريكتەرگە ونشا ءزارۋ ەمەس.
ءتىلشى:- قالاي ويلايسىز، ءبىزدىڭ ساتيرا وپپوزيتسيالىق قىزمەتىن قانشالىقتى اتقارىپ جاتىر؟
ت.الىمبەكۇلى:- مەن ىلعي دا ايتامىن «ساتيرا ءبىزدىڭ ادەبيەتتەگى وپپوزيتسيالىق جانر» دەپ. ول ءوزىنىڭ بۇل قىزمەتىن تولىقتاي اتقارىپ تا جاتىر. كوپشىلىك وپپوزيتسيا دەگەن ۇعىمدى بارريكادانىڭ ارعى بەتىنە شىعىپ الىپ، بەرگى بەتىمەن اتىسۋ دەپ ۇعادى. ولاي ەمەس. قوعامدا بار نارسەنى جازۋعا ءتيىس ساتيرا بار ما، بار. جاقىندا عانا مەن «ازاتتىق» راديوسىنا سۇحبات بەردىم. ەندى ولار ماعان «ساياسي ساتيرا» دەگەن ءبىر سايت اشايىق دەپ قولقا سالىپ جاتىر. مەن «ونىڭ ماقساتى نە؟ ءبىراز ويلانايىن؟..» دەگەن ەدىم. ول دا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ بىر تارماعى بولعاندىقتان، وندا جۇرىپ جاتقان حابارلاردى قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرى تىڭدايدى، كەرەك دەسەڭىز جان جاقتاعى حالىققا دا ينتەرنەت ارقىلى كوزدى-اشىپ جۇمعانشا جەتىپ بارادى. ال، اركىمنىڭ وزىنىڭ ىشكى قۇپياسى، كەز كەلگەن جەكە ادامنىڭ ەشكىمگە ايتىلمايتىن ىشكى سىرى بولادى. سول سەكىلدى ءار مەملەكەتتىڭ دە ءوزىن-ءوزى ىشتەي توقپاقتاپ اتىسىپ جاتسا دا، سىرتقا جايمايتىن سىرلارى بولادى. مىنە، وسى تۇرعىدان كەلگەندە ساياسي ساتيرانىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ بىلاپىتتاپ جازا بەرۋ ءجون ەمەس. جوعارىدا ايتىپ وتكەن مەنىڭ «قالاي بولسا سولاي» دەگەن 22 باسپا تاباقتىق كىتابىمدا، ەگەر ىزدەپ، وقيتىن بولسا، سونىڭ ىشىندە ءبارى بار. بىراق مەن، تازا وپپوزيتسيالىق گازەتتەرگە ءوزىمنىڭ دۇنيەلەرىمدى ولاردىڭ جانتالاسىپ الىپ، باساتىنىن بىلسەم دە، بەرە بەرمەيمىن. سەبەبى ولاردىڭ پوزيتسياسى ءبىر جاق تا، مەنىڭ پوزيتسيام بولەك. ەگەر، جازعان دۇنيەڭ ەرتەڭ سول گازەتكە شىقسا، كىم بولسا دا سەنى «تازا وپپوزيتسيونەر» ەكەن دەپ قالادى. ال كەز-كەلگەن گازەتكە بەرەيىن دەسەڭ، كەز-كەلگەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالى ونى جاريالامايدى.
ءتىلشى:- ءبىر ايتا كەتەرلىگى، سوڭعى كەزدە ونەردە جۇرگەن جاستارىمىزدىڭ پارودياعا دەن قويا باستاعانى بايقالادى. دەگەنمەن ، بىزدە پاروديا دەگەن بار ما وسى؟
ت.الىمبەكۇلى:- نەگىزى، اقيقاتىن ايتقاندا بىزدە پاروديا دەگەن جوق. قازاقستانداعى پاروديانىڭ دەڭگەيىن بىز ادەتتە رەسەيدىڭ ماكسيم گالكين، ۆيناكۋرلارىنىڭ دەڭگەيىمەن ولشەيمىز. ولاردا بۇل جانر بار. ولاردىڭ ستۋديالارىندا جانردىڭ وسى تۇرىمەن جۇمىس جاسايدى. بىزدە پاروديا ۇيرەتەتىن ءبىر دە ءبىر ورىن، نە ءبىر ادام جوق. مىسالعا، ءانشى، اكتريسا ايگۇل يمانباەۆانىڭ انگە پاروديا سالاتىنى بار. ونىڭ رەسپۋبليكالىق كونكۋرستاردىڭ بىرىندە ماقپال ءجۇنىسوۆا، مايرا ءىلياسوۆا سىندى ونەر ادامدارىن سالعانى بار. ول كەزدە مەن قازىلار القاسىنىڭ مۇشەسىمىن جانە پاروديانىڭ تەكسىن جازىپ بەردىم. سودان ول ءبىرىنشى ورىن الدى. سوندا بۇل جاي عانا قاتارلاس ارىپتەستەرىنە ارنالعان پاروديا. ەندى قاراپ تۇرساڭىز قاتارلاس ارىپتەستەرىنىڭ ءوزى سونى كوتەرە المادى. ال ەندى سەن ونى ۇلكەندەرگە جازاتىن بولساڭ، وندا اتىس بولادى. ويتكەنى ءبىزدىڭ تابيعاتىمىزدا ۇلكەننىڭ جولىن كەسىپ وتۋگە، ۇلكەنگە قاراپ قارسى كەلۋگە رۇقسات جوق. قانشالىقتى بۇزىپ-جارىپ جاسايىن دەسەڭ دە، سەنىڭ ادەبىڭ، ونىڭ وكپەسى جىبەرمەيدى. سەن ادەپ ساقتاماساڭ، ول وكپەلەپ قالادى. سول سەبەپتەن ەكەۋى كەلەدى دە اعايىنگەرشىلىكتەن كەتىپ قالادى دەپ، قازاق ءبىرىنشى اعايىنگەرشىلىكتى الدىعا قويادى. ءبىراز جۇرت مەنى پاروديا جازادى دەپ ويلايدى. پاروديا جازعاندا، پاروديا دەگەن نە؟ بىرەۋدىڭ داۋسىن سالىپ، قيمىل-ارەكەتىن اينىتپاي قايتالاۋ - ول ساتيرالىق تەاترلارداعى پاروديا. ال مەنىڭ جازاتىن پاروديام، اقىنداردىڭ ولەڭىن ءوزىنىڭ ولەڭ ۇلگىسىنە سالىپ، سونىڭ كەمشىلىگىن جازۋ. سوندىقتان مەنى دە شاتاسىپ، «پاروديست» دەپ ويلايدى. كوپەننىڭ پارودياسىندا دا وسىنداي. ول دا جاڭاعى بىرەۋدىڭ داۋسىن اينىتپاي سالىپ، پاروديا جاساي العان جوق. قازىر ءجۇرسىن ەرمانوۆ، يمانعالي تاسماعانبەتوۆ، بەكبولات تىلەۋحانداردى سالىپ جۇرگەن ولجاس دەگەن بالادان تالماي ىزدەنسە بىردەڭە شىعۋى مۇمكىن. سول سەبەپتەن دە پاروديا دەگەن وتە قيىن جانر، جانە بىزدە ول دامىماعان دا. بىزدە ونى ءالى دە بولسا كىشكەنە تاربيەلەۋ كەرەك.
ءتىلشى: - «شانشار» ءازىل-سىقاق تەاترىنىڭ سوڭعى مەرەكەلىك قويىلىمدارىنىڭ بىرىندە ەلباسىمىزعا، باس مۇفتيگە پاروديا جاسالدى. دورەكى ەمەس، ادەمى ازىلگە قۇرىلعان بۇل پاروديا كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى دا...
ت.الىمبەكۇلى: - مەن ويلايمىن ەگەر، ءبىز پرەزيدەنت تۋرالى ءازىل-قالجىڭ ايتاتىن بولساق، ول وقىسا كونەر ەدى، مويىندار ەدى جانە كۇلەر ەدى. ال بىزگە ونى جىبەرتپەيدى. جىبەرتپەيتىن كىمدەر؟ توڭىرەگىندەگى جاندايشاپتارى. كورسە ءبىتتى، بورىكتەرى ءتۇسىپ، كيىمدەرى سىپىرىلىپ، قورقىپ، ۇركىپ كەتەدى. ايتپەسە ءبىزدىڭ ەلباسىمىزدىڭ ءوزى قاي جەردە وتىرسا دا، اڭگىمەسىن ءبىراۋىز قالجىڭمەن باستايدى. قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ورتاسىندا وتىرسىن، ەل-جۇرتتىڭ اراسىندا بولسىن، جالپى قاي جەرگە بارسا، سول جەردىڭ تابيعاتىنا لايىق انەكدوتىن ايتادى. سول سەبەپتەن دە شەكارادان اسىپ كەتپەي، ادەمى ازىلمەن ايتساق، كوتەرەر ەدى، تۇسىنەر ەدى. ال بىزدە تۇسىندىرتپەيتىن بارريكادا بار. اناۋ ۇلكەن يادروعا جەتكىزبەيتىندەي، اينالاسىنىڭ بارلىعىن 4-5 رەت قورشاپ تاستاعان. سول بارريكادالار ءبىزدى جىبەرمەيتىن. باياعىدا مەن «تاماشاعا» شىعىپ جۇرگەندە ءبىر وتكىرلەۋ، بىراق ادەمى ازىل ورىندادىم. ول ساحنادان ءوتتى. بىراق ەفيردە قيىپ تاستالدى. «تاماشا»-دا قيدى جانە سونى بەرگەن ارنا دا الىپ تاستادى. ويتكەنى تاعى دا جاڭاعىداي اڭگىمە.
ءتىلشى:-تاياۋدا عانا 30 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتكەن «تاماشانىڭ» جاي كۇنگى قويىلىمدارىن بىلاي قويعاندا، مەرەكەلىك كەشىنىڭ ءوزى ارزان، جاتتاندى ازىلدەردەن ارىگە اسا المادى. ساتيريك رەتىندە اتالمىش ءازىل-وسپاق وتاۋىنىڭ بۇگىنگى تىنىسىنا نەنەدەي باعا بەرەسىز؟
ت.الىمبەكۇلى:- مەن شىنىمدى ايتايىن، قازىر وسى ساتيرالىق تەاترلاردىڭ كوبىسىنىڭ قويىلىمدارىن كورمەيمىن. وسى تاقىرىپتا قانشاما راديوعا، تەلەۆيدەنيەگە دە سۇحباتتار بەردىم، ايتتىم. مەن ولاردىڭ باياعىدا ەڭ ءبىرىنشى دوسى ەدىم، قازىر جاۋى بولىپ كەتتىم. سەبەبى، ول تەاترلار قوسالقى جۇمىس ىستەپ، اقشا تابۋدى كوزدەيدى. وزدەرىنىڭ نەگىزگى جۇمىستارىنا اسىعىپ بارا جاتادى.... تەكسپەن جۇمىس ىستەۋدى بىلمەيدى. سويتەدى دە ەرتەلى-كەش ساتيريك، ساتيرا جوق دەپ سايراۋدان جاقتارى تالمايدى. «ولاردىڭ جازعان دۇنيەلەرى بىزگە جارامايدى، ءبىزدىڭ ساحنا قيمىل-ارەكەت، ال ول قيمىل-ارەكەتكە قۇرىلماعان، ونىڭ كوركەمدىك ءسوزى ساحناعا كەلگەن ۋاقىتتا جوعالىپ كەتەدى» دەيدى. ونىڭ بارلىعى اينالىپ كەلگەندە سىلتاۋ. ونى كوركەمدەسە، ارى قاراي ىزدەنسە، ونىڭ رەجيسسەرلىك شەشىمىن تاپسا كەز كەلگەن نارسەگە جان ءبىتىرىپ جىبەرۋگە بولادى. قازاق ەمەۋرىننەن كۇلەتىن، ءسوزدىڭ استارىمەن ۇعىندىراتىن. ال بىزدە دورەكى انەكدوتتاردى الادى دا ماڭدايدان ۇرادى، شىلي بولماسا قىتىقتايدى. كۇلكىلەرىمىزدىڭ بارلىعى انايى. ال سەن ونى كەلىنىڭمەن، بالاڭمەن قاتار وتىرىپ كورە المايسىڭ. مىنە، قازىرگى كۇلكىنىڭ قۇنىنىڭ ءتۇسۋى وسىندا جاتىر. سوسىن بۇرىن «تاماشانىڭ» كەزىندە ءبىر ينتەرمەديا 7-8 مينۋتتان، ال تىم ارى كەتكەندە جاقسى بولىپ بارا جاتسا، 10 مينۋتتان اسپايتىن. قازىر سول ينتەرمەديانىڭ بىرەۋى 25-30 مينۋت، شارشاتىپ جىبەرەدى، ويلارىن اياقتاي المايدى. ساحنادا تۇرادى دا جاڭا ءبىر اكتەرلىك شەبەرلىك، تاپقىرلىق تانىتامىز دەيدى دە، سوزدەرىن، ويلارىن اياقتاماي شۇباتا بەرەدى. شۇباتىپ-شۇباتىپ كەلەدى دە، باسىندا ايتقان ءبىر قۇندى ءسوز ءوز ءمانىن جوعالتادى، ءارى شاشىراپ بىت-شىتى شىعادى. ونىڭ ۇستىنە ءبىر-بىرىنە ۇقساس تەاترلار وتە كوبەيىپ كەتتى، ءبىر-ءبىرىن قايتالايتىندار كوپ. سوسىن، جۇلدىز دەگەن ءسوز كوپ بىزدە. مەن قازىر تۇندە شىعىپ، كوشەدە جۇرۋگە جۇلدىزدان ۇيالامىن. باياعىدا شالقامىزدان جاتىپ، ىزدەپ ءجۇرىپ اسپانداعى جۇلدىزدى زورعا كورۋشى ەدىك، قازىر اياعىمىزدىڭ استىندا سۇرىنىپ جۇرەدى دەگەن اڭگىمەنى دە قازىر ءجيى-ءجيى ايتىپ ءجۇرمىن. ءبىزدىڭ الگى ساتيرالىق تەاترلارىمىزدىڭ بارلىعى بولماسا دا ءبىرازى جۇلدىز اۋرۋىنا شالدىقتى. شەتتەرىنەن جۇلدىز بولعىسى كەلەدى. ايتەۋىر ەفيرگە ءبىر شىقسا - جۇلدىز، ساحنادا ءبىر كورىنسە-جۇلدىز. سوندىقتان وسى جاقىن اسپاندا جۇلدىز قالماي، اي بىزگە قاراپ «جۇلدىزدىڭ جارىمىن بىزگە جىبەرشى» دەپ تامساناتىن سياقتى سونداي استاڭ-كەستەڭ ۋاقىت بولىپ بارا جاتقان سياقتى.
ءتىلشى:- قوعامدا قانداي ماسەلەگە الاڭدايسىز؟
ت.الىمبەكۇلى:- ەڭ ءبىرىنشى قازاقتىڭ ۇلتتىق انا تىلىنە الاڭدايمىن. شىنىم وسى. بۇرىن انشەيىن جۇرە بەرەتىنمىن. «ءۇش تۇعىر» دەگەن ولەڭ جازعانمىن. ونىم دا قازىر ەش جەرگە بەرىلمەي تۇر. وندا دا جاڭاعى اعىلشىن، ورىس، قازاق تىلدەرىن سىناپ جازعانمىن. ۇلتتىق ماسەلە، سونىڭ ىشىندە تىل ماسەلەسى مەن ءۇشىن قازىر ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە تۇر. ۇلتتىق نامىس تومەندەپ بارا جاتقان سەكىلدى. ءتىپتى تومەندەپ تە بارا جاتقان جوق، تومەندەپ كەتتى. ءبىز جەردى ايتامىز، دۇنيەمىز سىرتقا كەتىپ جاتىر دەيمىز. ءبىز قازاق تىلىندە سويلەمەيمىز دەيمىز. وسىنىڭ بارلىعى اينالىپ كەلگەندە ادامنىڭ كەۋدەسىندە ۇلتتىق نامىستىڭ جويىلىپ بارا جاتقاندىعىنان. مەن مىسالى ءوز تىلىمدە سويلەمەۋدى ار سانايمىن. قازىر «ءا» دەگەن، ا-ءنىڭ كوتەرىلىسىن ۇيىمداستىراتىن اڭگىمە جازدىم. الفاۆيتتەگى «ا» دەگەن ءارىپتى قۇرتۋ كەرەك دەپ. «ا» جۇرگەن جەردىڭ ءبارىن ءبۇلدىرىپ جۇرەدى. ورىستىڭ ءتىلى جۇرەدى. «ءا» جۇرگەن جەردە، ورىستىڭ ءبىر ءسوزى، نە ءتىلى جوق. ءا دەگەندە اجە، اجەنىڭ ءالديى جوق جەردە قازاقتىڭ ءتىلى جوق، ءا دەگەن جەر اكە، اكە قازاقشا سويلەمەسە، وتباسى قازاقشا سويلەمەيدى. ءا دەگەنىڭ اكىم اكىم قازاقشا سويلەسە، بۇكىل سونىڭ اۋزىنا قاراپ وتىرعان ەل قازاقشا سويلەيدى. ءا دەگەن ءسوز اسكەر، ەگەر اسكەر قازاقشا سويلەي باستاسا، قارۋ-جاراق قازاقشا سويلەي باستاسا، وندا ءتىپتى كەرەمەت بولىپ كەتەتىن ەدى. كوشەدە كەتىپ بارا جاتىپ، شاشى بوياۋ-بوياۋ، تىرناعى سوياۋ-سوياۋ اجەلەردىڭ نەمەرەلەرىمەن شۇلدىرلەپ ورىسشا سويلەپ بارا جاتقانى قابىرعاما باتادى. قايبىر جينالىستا بولماساڭ دا، بارلىعىنىڭ ورىسشا سويلەپ جاتقانى. ۇكىمەت باسشىسى ءماسىموۆ قازاقشا سويلەي باستاپ ەدى، قۋانىپ، جۇرەگىمىز جارىلىپ كەتە جازدادى. ول قۋانىش ەمەس. بىزدە كەي جازۋشىلار، «مەنىڭ نەمەرەم قازاقشا سويلەيدى» دەپ ماقتانادى. ماقتانىش ەمەس، ول-قاسىرەت. ول نەگە قازاقشا سويلەمەۋ كەرەك؟ ونى ماقتانىش ەتپەۋىمىز كەرەك، ول زاڭدى تۇردە بولۋعا ءتيىس نارسە.
ءبىزدىڭ جاستارىمىزدىڭ تاربيەسى كەتىپ بارا جاتىر. كوشەدە كەتىپ بارا جاتساڭ، ۇلدارىمىزدىڭ اۋزىندا بىلاپىت ءسوز كوپ. ۇلكەن كەلە جاتىر-اۋ دەپ يمەنۋ، ۇلكەننىڭ الدىندا، قىز بالانىڭ جانىندا ارتىق سويلەپ قويدىم-اۋ دەپ سەسكەنۋ، تيىلۋ، «ۇيات بولدى-اۋ» دەيتىن سەكىلدى ينابات جوعالىپ بارا جاتىر. ال ءۇستى-باسىن جالاڭاشتاعان قىزدارىمىزدىڭ ۇلدارمەن قاتارلاسىپ، سولاردىڭ تىلىندە سويلەيتىندىگى قابىرعاڭا باتادى. قولدارىنا ءبىر-ءبىر شولمەك سىرا الىپ، ءبىر-ءبىر تەمەكى ۇستاپ تۇراتىندىعى جانىڭا باتادى. مىنەكي، وسىنىڭ بارلىعى دا ۇلتتىڭ تاربيەسى، ۇرپاق تاربيەسى، ۇلتتىق نامىسقا كەلىپ تىرەلەدى.
ءتىلشى:- اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
