التايدىڭ كۇنگەي بەتىندەگى ەلدىڭ ءحالى وتە اۋىر. قىس قاقاپ تۇر. اعايىننىڭ الدىنداعى قارايعان مال جۇتتان قىرىلىپ جاتىر. كۇنگەيدەگى جۇرتتىڭ كۇنى نە بولار ەكەن دەپ مۇنداعى (قازاقستانداعى) باسشى-قوسشىنىڭ، رەسمي ورىندار مەن ساياسي ۇيىمداردىڭ ءبىرى سەلت ەتەر ەمەس. نەگە؟ ون ميلليوننان استىق دەپ دابىرايىپ جۇرگەن قازاققا سىرتتاعى قازاق كەرەك ەمەس پە؟ قيىر جايلاپ شەت قونعان قازاقتىڭ تاعدىرىنا، الەۋمەتتىك تۇرمىسىنا ءبىز نەگە قول ۇشىن سوزبايمىز؟ ءبىزدىڭ وسىلايشا ساۋال تاستاي وتىرىپ ماسەلە كوتەرۋىمىزدىڭ ءمانىسىن بىلگىڭىز كەلسە، تومەندەگى اقپارعا كوز جۇگىرتىڭىز.

«اباي-اقپارات»

... اپات بولدى دەپ مەملەكەتتىك قوردان، ەل ورتالىعى ۋلاانبااتاردان 1700-دەن استام شاقىرىمعا تيەلىپ كەلگەن جەم-ءشوپ ءبىر ميلليون ءۇش ءجۇز مىڭعا جۋىق باس مالدىڭ جۇمىرىنا جۇق بولار ەمەس. ونداي كومەك-ساۋعانىڭ كەلە بەرۋىنە ونداعى قوردىڭ  دا شاناعى شامالى. قيىر باتىستاعى بايان-ولگي  ايماعىن بىلاي قويعاندا ىرگەسىندەگى وۆورحانگاي قاتارلى ايماقتىڭ مالى نەشە ءجۇز مىڭداپ قىرىلۋدا. اقسۇيەك جۇتتان اينالاسى اي جارىم ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەل كولەمىندە قىرىق ميلليوننان استام مالدىڭ ءۇش ميلليونان استامى قۇري سالدى. بايان-ولگيدە مال سانى بىلتىر ميلليون جارىم ەدى، جىل اياعىندا ەكى ءجۇز ەلۋ مىڭعا كەمىپ كەتتى. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا، قاڭتاردىڭ باسىنان بەرى تاعى  ەلۋ مىڭ  تۇياقتى جۇت جۇتىپ ۇلگەرىپتى.

التايدىڭ كۇنگەي بەتىندەگى ەلدىڭ ءحالى وتە اۋىر. قىس قاقاپ تۇر. اعايىننىڭ الدىنداعى قارايعان مال جۇتتان قىرىلىپ جاتىر. كۇنگەيدەگى جۇرتتىڭ كۇنى نە بولار ەكەن دەپ مۇنداعى (قازاقستانداعى) باسشى-قوسشىنىڭ، رەسمي ورىندار مەن ساياسي ۇيىمداردىڭ ءبىرى سەلت ەتەر ەمەس. نەگە؟ ون ميلليوننان استىق دەپ دابىرايىپ جۇرگەن قازاققا سىرتتاعى قازاق كەرەك ەمەس پە؟ قيىر جايلاپ شەت قونعان قازاقتىڭ تاعدىرىنا، الەۋمەتتىك تۇرمىسىنا ءبىز نەگە قول ۇشىن سوزبايمىز؟ ءبىزدىڭ وسىلايشا ساۋال تاستاي وتىرىپ ماسەلە كوتەرۋىمىزدىڭ ءمانىسىن بىلگىڭىز كەلسە، تومەندەگى اقپارعا كوز جۇگىرتىڭىز.

«اباي-اقپارات»

... اپات بولدى دەپ مەملەكەتتىك قوردان، ەل ورتالىعى ۋلاانبااتاردان 1700-دەن استام شاقىرىمعا تيەلىپ كەلگەن جەم-ءشوپ ءبىر ميلليون ءۇش ءجۇز مىڭعا جۋىق باس مالدىڭ جۇمىرىنا جۇق بولار ەمەس. ونداي كومەك-ساۋعانىڭ كەلە بەرۋىنە ونداعى قوردىڭ  دا شاناعى شامالى. قيىر باتىستاعى بايان-ولگي  ايماعىن بىلاي قويعاندا ىرگەسىندەگى وۆورحانگاي قاتارلى ايماقتىڭ مالى نەشە ءجۇز مىڭداپ قىرىلۋدا. اقسۇيەك جۇتتان اينالاسى اي جارىم ۋاقىتتىڭ ىشىندە ەل كولەمىندە قىرىق ميلليوننان استام مالدىڭ ءۇش ميلليونان استامى قۇري سالدى. بايان-ولگيدە مال سانى بىلتىر ميلليون جارىم ەدى، جىل اياعىندا ەكى ءجۇز ەلۋ مىڭعا كەمىپ كەتتى. سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا، قاڭتاردىڭ باسىنان بەرى تاعى  ەلۋ مىڭ  تۇياقتى جۇت جۇتىپ ۇلگەرىپتى.

قىرىق-ەلۋ گرادۋسقا جەتەتىن  قىزىلشۇناق قىتىمىر ايازدان جازعىتۇرىمنىڭ قاتتى ىزعارى مەن قارا جەلى قاتتى بولادى بۇل جاقتا. جۋان جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەتىن كەزى ءدال سول ناۋرىز، كوكەك ايلارى. قىستاي ارىقتاپ السىرەگەن مال ىشىنەن ءشوپ كەتىپ، تۇرالاپ جىعىلىپ، قىرمانداي قىرىلادى. ايماق كولەمىندەگى ءجۇز مىڭعا تارتا حالىقتىڭ  تەڭ جارىمى مال باعىپ كاسىپ ەتەدى. ەندەشە التاي قازاقتارىنىڭ  تىرنەكتەپ جيعان از عانا داۋلەتى قۇمعا قۇيعان سۋداي قۇردىمعا كەتكەلى تۇر دەگەن ءسوز.

ايماق ورتالىعى ولگي سۇمىنىنان 200-300 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى بۇلعىن، باياننۋر، ساقساي مالشىلارىنىڭ حال-جاعدايى تىپتەن مۇشكىل. ولارعا اۆتو كولىك تۇگىل ات، تۇيەمەن قاتىناۋ اۋىرعا تۇسكەلى ايدان استى. ۇلاقشىن، اششىلىبۇلاق، اسقىنتى، قاراكول قاتارلى قىرىق كۇن شىلدەنىڭ وزىندە قار باسىپ جاتاتىن قيىن اسۋلاردى  ءبىر-ەكى مەترلەپ قار باسىپ قالعان. جەرگىلىكتى تۇرعىندار مەن ايماق ورتالىعىنان بارعان ارنايى قۇتقارۋشىلار، شەكاراشىلار جولدىڭ قارىن كۇرەگەنىمەن قايتا-قايتا داۋىل ۇرلەپ تاستاپ، ەسە بەرەر ەمەس.

وكىمەت حال-قادىرىنشا شارالار قولدانۋدا. ۋلاانبااتاردا، سونداي-اق ايماق ورتالىقتارىندا  «مالشىلارعا كومەك» اتتى جىلۋ-جاردەم جيناۋ ناۋقانى ءجۇرىپ جاتىر. الايدا بانكنىڭ بورىشىنا بەلشەسىنەن باتقان جۇمىسسىز جارلى حالىقتىڭ قالتاسى تەسىك.

التاي سۇمىنىندا مال جايىپ جۇرگەن ءبىر قويشى ءۇسىپ ءولىپ،   قول-اياعىن ۇسىك شالعان ەكى مالشى اۋرۋحاناعا جەتكىزىلدى. وسىنداي سۋىق حابارلار  ءجيى ەستىلەدى. «ەرتەڭ، كەلەسى اپتادا، ارعى ايدا سۋىق قاتايادى، اق بۇرقاق سوعادى!»  دەگەن ۇرەيلى ساقتاندىرۋلاردان دا قۇلاق تۇنادى. "جاعالاسپاي جان قالمايدى" دەپ ايماق باسشىلارى، رەسەي مەن قازاقستاننىڭ، قىتايدىڭ كورشىلەس اۋدان، ايماقتارىنا قول ۇشىن بەرۋدى ءوتىنىپ قۇراق ۇشۋدا. ولاردىڭ قاشان كومەك بەرەرى ازىرشە ءمالىم ەمەس.

جۋىردا موڭعول ەلىنىڭ پارلامەنتىنە سايلانعان مارتەبەلى ءۇش وكىل - تىلەيحان المالىكۇلى، بادەلحان قابدىسلامۇلى، جەكەي  قاليدولداۇلى ايماققا كەلىپ، اۋىلداردى ارالاپ قايتتى. ولار كەشىكپەي الماتى  مەن استاناعا بارادى ەكەن.

ولاردىڭ  قانداي قارەكەت جاساپ، نە ءىس ءبىتىر قايتارىن ازىرگە ءبىر قۇداي عانا بىلەدى.

مىنە بايان-ولگيدەگى حال-كۇي وسىنداي.

اسحار اتاتانىم

ارنايى www.abai.kz اقپاراتتىق پورتالى ءۇشىن التايدىڭ كۇنگەي بەتىنەن.

سۋرەتتەردە: جۇت. مال قىرىلىپ جاتىر...