سەرىك ەرعالي. ناۋرىز: تۇركىلىك دۇنيەتانىم ماۋەسى
مادەنيتانىمدىق پايىم
1988 جىلى، الاشتىق ايبىنىمىزدى جەلتوقساننىڭ ساياسي ىزعارى قارىعان، ەل باسىنا كۇن تۋعان شاقتا، ۇلتتىق رۋحتى قايتكەندە كوتەرەمىز، حالقىمىزدىڭ ەڭسەسىن قالايدا تىكتەيمىز دەگەن نيەتپەن قاربالاسقان كەزەڭدەگى تاۋەكەل ءىستىڭ ناتيجەسىندە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى بولعان ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ ءىسى رەسمي تۇردە قولعا الىندى. مىنە، سودان بەرى ۇلى مەرەكەمىزدىڭ رەسمي مەرەكەلەنە باستاعانىنا دا 20 جىلدان اسىپتى. حح عاسىردىڭ سوڭىندا ۇلتتىڭ قارالى كۇنىنە جەلەۋ بولىپ، كەڭەس يمپەرياسىنىڭ شابارمانى ءرولىن اتقارۋعا ءماجبۇر بولعان گ.كولبيندى ۇلىق مەرەكەمىز بولىپ تابىلاتىن ناۋرىزدى رەسمي مەيرامداۋعا بارىمىزدى سالىپ ءجۇرىپ كوندىرگەنىمىز كۇنى كەشە سەكىلدى ەدى. دۇنيە-اي، سول كەزدە تۋىلعان نارەستە دە جىگىتتىك جاسقا تولىپتى!
ناۋرىز - الەم حالىقتارى اراسىنداعى ەجەلگى جانە جىلدىڭ جاڭارۋىن العاش ايگىلەپ، ادامزاتقا داستۇرلەگەن بىردەن ءبىر اۋەلگى مەرەكە. بۇل ءداستۇردىڭ اتالۋى مەن «ناۋرىز» ءسوزىنىڭ تارالۋ اۋماعىنا قاراعاندا، ونىڭ ادامزاتتىق جىل مەرەكەسى ەكەنىن مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى. ناۋرىز ايىمەن بايلانىستىرا جاڭا جىلدى اتاپ ءوتۋ التىن وردانىڭ قىيراندىسىندا پايدا بولعان پاتشالىق رەسەيدى بىلاي قويعاندا، ريم يمپەرياسىندا دا قاسيەتتى مەرەكەگە اينالىپ كەلگەن.
مادەنيتانىمدىق پايىم
1988 جىلى، الاشتىق ايبىنىمىزدى جەلتوقساننىڭ ساياسي ىزعارى قارىعان، ەل باسىنا كۇن تۋعان شاقتا، ۇلتتىق رۋحتى قايتكەندە كوتەرەمىز، حالقىمىزدىڭ ەڭسەسىن قالايدا تىكتەيمىز دەگەن نيەتپەن قاربالاسقان كەزەڭدەگى تاۋەكەل ءىستىڭ ناتيجەسىندە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى بولعان ناۋرىز مەرەكەسىن تويلاۋ ءىسى رەسمي تۇردە قولعا الىندى. مىنە، سودان بەرى ۇلى مەرەكەمىزدىڭ رەسمي مەرەكەلەنە باستاعانىنا دا 20 جىلدان اسىپتى. حح عاسىردىڭ سوڭىندا ۇلتتىڭ قارالى كۇنىنە جەلەۋ بولىپ، كەڭەس يمپەرياسىنىڭ شابارمانى ءرولىن اتقارۋعا ءماجبۇر بولعان گ.كولبيندى ۇلىق مەرەكەمىز بولىپ تابىلاتىن ناۋرىزدى رەسمي مەيرامداۋعا بارىمىزدى سالىپ ءجۇرىپ كوندىرگەنىمىز كۇنى كەشە سەكىلدى ەدى. دۇنيە-اي، سول كەزدە تۋىلعان نارەستە دە جىگىتتىك جاسقا تولىپتى!
ناۋرىز - الەم حالىقتارى اراسىنداعى ەجەلگى جانە جىلدىڭ جاڭارۋىن العاش ايگىلەپ، ادامزاتقا داستۇرلەگەن بىردەن ءبىر اۋەلگى مەرەكە. بۇل ءداستۇردىڭ اتالۋى مەن «ناۋرىز» ءسوزىنىڭ تارالۋ اۋماعىنا قاراعاندا، ونىڭ ادامزاتتىق جىل مەرەكەسى ەكەنىن مويىنداۋعا تۋرا كەلەدى. ناۋرىز ايىمەن بايلانىستىرا جاڭا جىلدى اتاپ ءوتۋ التىن وردانىڭ قىيراندىسىندا پايدا بولعان پاتشالىق رەسەيدى بىلاي قويعاندا، ريم يمپەرياسىندا دا قاسيەتتى مەرەكەگە اينالىپ كەلگەن.
ساياساتتىڭ وزگەرۋى قازاقستانداعى ناۋرىز مەرەكەسىنە دە سالقىنىن تيگىزدى. مىڭداعان جىلدار بويى مەرەكەلەنىپ كەلگەن ناۋرىز مەيرامى، كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا 1926-1988 جىلدار اراسىندا جالپىحالىقتىق سىيپاتتان وڭىرلىك جانە اۋىلدىق اۋقىمعا تىقسىرىلدى. ناۋرىز كوپتەگەن اتريبۋتتىق جانە مازمۇندىق تۇرپاتىنان اجىراپ، قارابايىرلاندى ءارى سۇرەڭسىز تارتتى. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى سانالاتىن ناۋرىز مەرەكەسى كەڭەس وكىمەتىنەن تاۋەلسىزدىك العان تۇركى ەلدەرىندە حح عاسىردىڭ اياعىن الا 1988 جىلدان باستاپ قانا رەسمي تۇردە قولعا الىنا باستادى. الايدا، ناۋرىزدىڭ قازاقستانداعى مەرەكەلەنۋىنە قاراپ، ونىڭ ەتنوستىق مەيرامنان ۇلتتىق، مەملەكەتتىك مەرەكەگە اينالعانىنا كوڭىل سەنبەيدى.
مەملەكەتتىك مەرەكەگە اينالعان ناۋرىز مەيرامىن رەسمي مەرەكەلەۋ جونىندە سوڭعى كەزدەرى ءبىرشاما سىني پىكىر قالىپتاستى. سونىڭ ءبىرى - «ناۋرىزدىڭ مەرەكەلەنۋى جاڭا جىلدىڭ اتالىپ ءوتۋ دەڭگەيىندەي ەمەس، تار اۋقىمدا جانە جۇپىنى» دەگەندەي ءۋاج. بۇعان قوسا، «ناۋرىز مەرەكەسى بۇقارالىق سىيپاتتان اجىراپ، ساحنالىق كەيىپكە ەنىپ، ازداعان جۇرتشىلىقتىڭ قىزىقتاۋىنا عانا اينالعان فولكلورلىق قويىلىم كورىنىسىنەن اسپاۋدا» دەگەن دە پىكىر بار. قىسقاسى، كازىر ناۋرىز مەرەكەسى ۋاقىت تالابى مەن ەگەمەن ەلدىڭ ومىرىنە سايكەس بۇكىلحالىقتىق يدەولوگيالىق كوز قۋانىشقا اينالدى دەۋ ەرتەرەك.
قازاقستاندا (ورتالىق ازيا دەۋگە بولادى) ەجەلدەن-اق، استرولوگيالىق مۇشەل ناۋرىز ايىنان باستالاتىن. ءبىر قىزىعى، كەڭەستىك ادامداردىڭ مەرەكەلەپ جۇرگەن جاڭا جىلىنىڭ بارلىق اتريبۋتتارىنىڭ ءتۇبى ناۋرىز ەكەنىندە، ەشكىمدە كۇمان تۋاتىنداي تۇرتكى قالماعان: اشەكەيلى شىرشا، سىيلىق تولى دوربالى اياز اتا ت.ت. ال باتىستاعى سانتا كلاۋس بەينەسى ويدان شىعارىلعان، ەۋروپالىق سەرگىتۋشى كەيىپكەر ەكەنى ءسىرادان بەلگىلى. دەگەنمەن، ونىڭ ارعى مانىندە بۇرمالانعان شىعىستىق پەرىشتە كەيپىنىڭ جاتقانى تاعى ايقىن. ەندەشە ءوز دۇنيەڭدى اركىمگە «مەنىكى» دەپ دالەلدەگەننەن گورى، ونىڭ سەنىكى ەكەنىن كورسەتەتىندەي ناقتى ءىس پەن ارەكەت كەرەك ەكەن. ايتپەسە، بارىمىزدان جۇرداي بولۋ قاۋپى بار.
شىنىندا دا، ناۋرىز جالپىحالىقتىق مەرەكەدەن گورى، ەتنوگرافيالىق ەسكە الۋ كۇنىنە اينالىپ بارادى. سوندىقتان دا اتالعان مەرەكەنى مۇنداي قارابايىرلىقتان قۇتقاراتىن ۋاقىت كەلدى. ونىڭ وزىنە سايكەس اتريبۋتتارىن قالپىنا كەلتىرىپ، مەرەكەلىك ۇعىمدارى مەن ماعىناسىن ورنىقتىراتىنداي شارالار قاجەت. ول ءۇشىن وعان زامان تالابىنا سايكەس ونىڭ تاريحي نىشاندارى مەن اتريبۋتتارىن لايىقتاپ، كازىرگى ادام ساناسى قابىلدايتىنداي، فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق اۋقىمنان جالپىقازاقستاندىق مەرەكە دارەجەسىنە جەتكىزىپ ۋاقىتتاس اشەكەيمەن، مۇمكىندىكتەرمەن بايىتۋ كەرەك.ەڭ باستىسى - ناۋرىزدىڭ قاينار كوزىن تاۋىپ، باسقى كەيپىن قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىسقان ابزال. بۇل ەڭبەك تە سول نيەتتەن تۋىلدى.
