ءوزىن دەموكراتيالى ۇستانىمداعى مەملەكەتپىز دەيتىن كەز - كەلگەن ەلدە ءارتۇرلى كوزقاراس پەن ۇستانىمداعى پارتيالاردىڭ بولاتىنى زاڭدى قۇبىلىس. ساياسي ەركىندىككە كوشكەن 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە قازاقستاندا بيلىككە وپپوزيتسيا بولارلىق بىرنەشە پارتيا مەن قوزعالىستار تىركەلىپتى. الايدا سوڭعى 7-8 جىلدا «بيلىكتىڭ پارتياسى» اتالىپ جۇرگەن «نۇر وتاننىڭ» بەدەلى كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ ءوسىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز. ساياساتتانۋشىلارىمىز ازىرگە «بيلىكتىڭ پارتياسىنا» قارسى تۇرارلىق قاۋقارلى پارتيا دا قوزعالىس تا جوق دەگەندى ايتادى. ال، وپپوزيتسيا وكىلدەرىنىڭ وكپەسى قارا قازانداي. ولار كۇشتەرىمىزدى ءبىر جەرگە توپتاستىرۋدا، قول، داۋىس جيناۋدا كوپتەگەن كەدەرگىلەردىڭ ۇنەمى كەسە كولدەنەڭدەي بەرەتىنىن العا تارتادى. راسىندا دا سولاي ما؟ ەلىمىزدە بيلىككە قول جەتكىزۋدى ەمەس، العاشقى ورىنعا حالقىنىڭ قامىن ويلاۋدى قوياتىن «حالىقشىل» وپپوزيتسيا بار ما ءوزى؟ وي-كوكپاردىڭ بۇگىنگى قوناقتارى وسى ماسەلەنى ورتاعا سالماق.

جوق

جۇلدىز ءابىلدا. رەسپۋبليكالىق «القا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى. قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

ءوزىن دەموكراتيالى ۇستانىمداعى مەملەكەتپىز دەيتىن كەز - كەلگەن ەلدە ءارتۇرلى كوزقاراس پەن ۇستانىمداعى پارتيالاردىڭ بولاتىنى زاڭدى قۇبىلىس. ساياسي ەركىندىككە كوشكەن 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە قازاقستاندا بيلىككە وپپوزيتسيا بولارلىق بىرنەشە پارتيا مەن قوزعالىستار تىركەلىپتى. الايدا سوڭعى 7-8 جىلدا «بيلىكتىڭ پارتياسى» اتالىپ جۇرگەن «نۇر وتاننىڭ» بەدەلى كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ ءوسىپ جاتقانىن كورىپ ءجۇرمىز. ساياساتتانۋشىلارىمىز ازىرگە «بيلىكتىڭ پارتياسىنا» قارسى تۇرارلىق قاۋقارلى پارتيا دا قوزعالىس تا جوق دەگەندى ايتادى. ال، وپپوزيتسيا وكىلدەرىنىڭ وكپەسى قارا قازانداي. ولار كۇشتەرىمىزدى ءبىر جەرگە توپتاستىرۋدا، قول، داۋىس جيناۋدا كوپتەگەن كەدەرگىلەردىڭ ۇنەمى كەسە كولدەنەڭدەي بەرەتىنىن العا تارتادى. راسىندا دا سولاي ما؟ ەلىمىزدە بيلىككە قول جەتكىزۋدى ەمەس، العاشقى ورىنعا حالقىنىڭ قامىن ويلاۋدى قوياتىن «حالىقشىل» وپپوزيتسيا بار ما ءوزى؟ وي-كوكپاردىڭ بۇگىنگى قوناقتارى وسى ماسەلەنى ورتاعا سالماق.

جوق

جۇلدىز ءابىلدا. رەسپۋبليكالىق «القا» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى. قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى.

قازاقستاندا حالىقشىل وپپوزيتسيا جوق. "نۇر وتاننىڭ بەدەلى   كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ ءوسىپ كەلە جاتىر دەگەن پىكىردىڭ جانى بار. الايدا، بۇل پارتيانىڭ "بەدەلىنىڭ ءوسىپ كەلە جاتقانى" ونىڭ شىن مانىندە بەدەلدى پارتيا ەكەنىن بىلدىرمەيدى. راس، "نۇر وتاننىڭ" رەيتينگى  جوعارى. ونىڭ تولىپ جاتقان سەبەپتەرى بارشىلىق، ولار: بيلىكتىڭ پارتياسىنا بارلىق جاعدايدىڭ جاسالۋى، كاجەت كەزىندە بەلدەن باسۋ، اكىمشىلىك ءادىس-تاسىلدەردى پايدالانۋ، تاعىسىن تاعىلار. دەگەنمەن، بەدەلدى، ورنىقتى، تاباندى وپپوزيتسيا بولسا، ەشقانداي قىسىم دا، ەشقانداي ءتاسىل دە "نۇر وتاننىڭ" بەدەلىن ساقتاپ تۇرا الماس ەدى. وكىنىشكە قاراي، قازاقستاندا وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ دەڭگەيى وتە تومەن. جانە ول پارتيالار وسى ۋاقىتقى دەيىن شىن مانىسىندە حالىقشىل پارتيا ەكەنىن دالەلدەي العان جوق. ورىسشا ايتقاندا، "بۋماجنىي" وپپوزيتسيا عانا بار. وپپوزيتسيانىڭ بىرەسە قوسىلىپ، بىرەسە ءبولىنۋى، بىردە "ازات", بىردە «اق جول» تاعى بىردەڭە بولۋى، ءبىر كەزدەرى  ءتورت تەڭ توراعاسى بولىپ، ەندى بىردە جالعىز توراعاعا باعىنا قالۋى، بىلايشا ايتقاندا، شۋ-شىرقانسىز ءوز  ىشتەرىندە شەشەتىن ماسەلە. حالىققا ونىڭ تۇككە كەرەگى جوق. ءبىزدىڭ حالىق بىرەسە اناعان، بىرەسە مىناعان سەنىپ، ابدەن  شارشادى. سەنىم ارتقان ازاماتتارى شەتەل استى، ارقا سۇيەگەن ارىستارى اجال قۇشتى. بۇگىنگى كۇنى وپپوزيتسيادا جۇرگەندەر، تۋراسىن ايتقاندا، ەشكىمگە پايداسى دا جوق، زيانى دا جوق جاندار. ءوزارا ايتىس-تارتىس، ساياسي ويىنداردىڭ كۇربانى حالىق  بولاتىنى وكىنىشتى. حالىقتىڭ قامى كوبىنە-كوپ قاپتاعان قاعازداردىڭ بەتىندە قالىپ قويىپ جاتادى. وپپوزيتسيالىق پارتيالارمەن ەتەنە جۇمىس جاساعان جۋرناليست رەتىندە بىلەتىنىم، پارتيالاردىڭ باعدارلامالارى جۇيەلى ەمەس. جۇمىس ىستەۋ ءتارتىبى دە ءبىر جۇيەگە تۇسپەگەن. جايشىلىقتا جايىلىپ جۇرەدى  دە، بەلگىلى ءبىر ساياسي ناۋقانداردىڭ تۇسىندا جان بىتەدى. مۇنداي وگىز اياڭمەن بۇگىنگى كۇنگى قازاقستان وپپوزيتسياسى 2030 جىلى دا بەدەل جيناي المايدى دەپ ويلايمىن. الايدا، "نۇروتاندىقتار" الاقايلاماي-اق قويسىن. ولاردىڭ دا بەدەلى  ۋاقىتشا. قولدان جاسالعان دۇنيەنىڭ قاۋقارى بولمايدى. شىن مانىندە حالىقتىڭ ىقىلاسىنا بولەنۋ ءۇشىن شىن نيەتپەن جۇمىس ىستەۋ كەرەك. باسشىلاردىڭ استارسىز ايتا سالعان سان سوزدەرىن تىزبەكتەپ، جەردەن جەتى قويان تاپقانداي سەنساتسيا ىزدەپ اۋرەگە تۇسۋدەن وزگە تىرلىك قازىرگى وپپوزيتسيونەرلەردە جوق. ساياسي ناۋقان قارساڭىندا ۇپاي جيناۋ، "بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، سول ارقىلى بەدەل جيناۋعا تىرىسۋ بوس اۋرەشىلىك ەكەنىن وپپوزيتسيالىق كۇشتەر تۇسىنسە ەكەن دەيسىڭ. ال بيلىكتىڭ پارتياسى بەدەلدى  قارسىلاسى بولماسا، ۋزاققا شاپپاسىن ءبىلۋى كەرەك.

ءبىزدىڭ وپپوزيتسيا بيلىكتى سىناۋعا شەبەر-اق. يا، راس، ۇكىمەت باسشىلارى اۋىسقانىمەن، تۇيتكىلدى ماسەلەلەر شەشىلمەگەن كۇيى قالىپ جاتادى. پرەمەر-مينيسترلەر دە، ۇكىمەت مۇشەلەرى دە قوعامداعى ءسانتۇرلى ماسەلەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە كەلگەندە جالتاقتاپ، شاراسىز كۇي كەشىپ، سوزبالاقتاتىپ كەتەتىنى جاسىرىن ەمەس. الايدا، بۇل وپپوزيتسياعا دا قاتىستى. وپپوزيتسيا ءبىر باستامانى باستايدى، ونى اياعىنا جەتكىزبەي، ەكىنشى بىرەۋىنە ۇرىنادى. الدىڭعىسى اياقسىز قالادى دا، اقىرىندا ۇمىتىلىپ كەتە بارادى. ايقايمەن ەمەس، اقىلمەن جۇمىس  ىستەۋ كەرەگىن، ايقايىڭدى دا ىسپەن دالەلدەۋ كەرەك ەكەنىن كەز كەلگەن ادام بىلەدى، بىلە تۇرا نە سەبەپتى سولاي ىستەمەيتىندىگىنە تاڭ قالاسىڭ. بىزدەگىدەي وپپوزيتسيا بيلىككە كەلەر بولسا ۋكرايناداعىداي كۇيگە تۇسەرى ءسوزسىز. ول جاقتاعى ساياسي ويىندار ءالى تولاستاعان جوق. سول باياعى بيلىككە تالاسۋدان وزگە جارىتقاندارى شامالى. قازاقستاندا دا سول ەپيزود قايتالانۋى بەك مۇمكىن.

مۇنىڭ ءبارى جالپى وپپوزيتسياعا قاتىستى اڭگىمە. تۇتاستاي العاندا، بىزدەگى وپپوزيتسيا حالىقشىل ەمەس. ءوزى ازعانتاي وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ ءبىراۋىزدى بولماعانى، ءبىر-بىرىمەن قىرقىسقانى، بەت جىرتىسقانى - ءجون ەمەس. الايدا، ولاردىڭ اراسىندا شىن مانىندە حالىققا جانى اشيتىن، وسى جولدا وزگەرىس جاساعىسى كەلەتىن ازاماتتار بار ەكەنىن جوققا شىعارۋعا دا بولمايدى. قانشا دەگەنىمەن جاس مەملەكەتپىز. دەموكراتيانىڭ وتانى اقش تا بىردەن وسىلاي تۋىلا سالعان جوق. وندا دا وسىنداي تالاس- تارتىستار وتە كوپ بولعان. كەلە- كەلە ساياسي ديسكۋسسيالار ءجۇرىپ، مامىلەلەر جاسالىپ، پارتيالار اراسىندا ءادىل ويىندار وينالعان. ءبىز دە جايمەن سونداي قوعامعا باراتىنىمىزعا سەنىمدىمىن.

ءيا

داۋرەن قۋات، «abai.kz» اقپارتتىق پورتالىنىڭ باس رەداكتورى.

مەن حالىقشىل وپپوزيتسيا بار دەپ بىلەمىن. حالىقشىل وپپوزيتسيا بيلىكتە ءجۇرىپ اق جاعالى اتانىپ، ارتىنان ات قۇيرىعىن كەسىسىپ كەتكەندەردىڭ اراسىنان ەمەس، حالىقتىڭ ىشىنەن تۋىپ كەلە جاتىر.  بۇل جانە توپىراعى، قۇنارى بار وپپوزيتسيا. ءبىزدىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىن كورىپ كەلە جاتقانىمىز بيلىكتىڭ ءانىن وزىنشە تۇرلەندىرىپ ايتاتىن وپپوزيتسيا بولاتىن. باسى قاجىگەلدين جالعاسى جارماحان تۇياقباي دەيتىن وپپوزيتسيا سەركەلەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ۇلت ماسەلەسىن الدىعا تارتىپ، ۇلت مۇددەسىن كۇرەس جولى ەتىپ تاڭداي الدى ما؟ قازاق حالقىن قىناداي قىرعان كەڭەستىك-بولشەۆيكتيك قاراقشىلاردىڭ اتتارىن اتاپ، تۇستەرىن تۇستەي الدى ما؟ الاشوردا ارداگەرلەرىنىڭ مۇراتتى ىستەرىنە مۇراگەرمىز دەپ وزدەرىنىڭ حالىقشىل پوزيتسياسىن  جاريا ەتە الدى ما؟ «جوق» دەپ جەلكەسىنەن، كەلتەسىنەن قيماي-اق قويالىق. بىراق «ءيا، ولار قانى سورعالاعان حالىقشىلدار» دەي المايتىنىمىز اقيقات ەندى. ساياساتتانۋشى ەرلان قارين ايتپاقشى، «بيلىككە ۇلتتىق ماسلەلەردەن گورى دەموكراتيالىق تالاپتاردى قويۋ وڭاي» بولعاندىقتان دا قازىرگى ساياسي كۇشتەر لەگى وسىلايشا وڭاي سوقپاققا ءتۇسىپ الىپ سوقتىرتىپ جۇرگەن شىعار. بىراق بۇدان نە پايدا؟ اياقتاپ كەلگەندە بۇل دەگەنىڭىز قازاقستانداعى قوعامدىق-ساياسي ءومىردىڭ سىرتقى فونى بولىپ قانا وتىرۋدىڭ ايلا-شارعىسى ەمەس پە؟ بالكىم ءسىز تۇپكىلىكتى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن وپپوزيتسيامىز الەۋمەتتىك پروبلەمالاردان تۋىندايتىن جايتتاردىڭ شەشىمىن  نۇسقاپ، ءدال سونى كۇرەس تاكتيكاسى رەتىندە پايدالانۋدا دەرسىز. ءبىر قىزىعى بيلىكتىڭ ءوزى الەۋمەتتىك پروبلەمالار جاساپ بەرمەسە، ءبىزدىڭ وپپوزيتسيامىز مۇلدەم جۇمىسسىز قالعانداي ەكەن. بىراق، ناقتى الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق ماسەلەلەر جولىندا وپوزيتسيادان قاراپايىم ۇلەسكەرلەر الدەقايدا تەگەۋرىندى كۇش ەكەندەرىن تانىتتى. ال بيلىكپەن ءسوز جارىسقا تۇسە قالسا، ءبىزدىڭ وپپوزيتسيامىزدىڭ بار ايتارى گۇلجان ەرعاليەۆانىڭ باس رەداكتورلىق باعاناسىنا بارىپ بايلانىپ قالا ما دەگەن وي كەلەدى ماعان.

ادەتتە ءبىز بيلىك پارتياسى دەسەك «نۇر وتاندى»  ايتامىز. بيلىك پارتياسى «نۇر وتان» عانا ەمەس. جارماحان تۇياقباي مەن بولات ابىلەۆتىڭ پارتياسىنان باسقاسىنىڭ ءبارى «نۇر وتان». «نۇر وتان» بولماسا دا «نۇر وتان» بولۋعا دايىن. ونىسىن جانە وزدەرى جاسىرا دا المايدى. وتكەندە ادىلەت پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى ماقسۇت نارىكباەۆتىڭ ەلباسىنا قوسىمشا قانداي مىندەت جۇكتەمەك بولعانىن ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىزشى. ىڭعايسىزداناسىز. ءبىزدىڭ ەلدە ىڭعايسىزدانىپ، قىسىلاتىن،  جەرگە كىرىپ كەتەيىن دەسەڭ جارىق تاپپاي جابىرقايتىن ساتتەر كوپ بولادى. وعان ءبىر جاعىنان ەتىمىز ۇيرەنىپ، ەنجار تارتىپ كەتكەنبىز. شىندىعىندا ءبىر ادامنىڭ موينىنا ءبارىن جۇكتەپ قويىپ قاراپ وتىرۋ دەگەن ۇيات، ۇيات قانا ەمەس قورقىنىشتى عوي. ەندەشە، ساياسي كۇشتەر ەلىمىزدەگى زاڭ اياسىندا، زاڭدى قۇرمەتتەپ، قادىرلەي وتىرىپ ءوز مىندەتتەرىن ادال اتقارۋعا ءتيىس. ماسەلەنكي، ون ميلليوننان اسقان، شەتەلدەردە دياسپورا بولىپ كۇنەلتىپ جاتقان بەس ميلليون، جالپىسى ون بەس ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرىن بيلىككە قاراتىپ قويماي ونىڭ تالاپ-تىلەگىن، مۇرات-ماقساتىن ەندى وپپوزيتسيا دا ەرەكشە ەسكەرۋى قاجەت. سويتكەن جاعدايدا بۇنىڭ اقىرى ەلگە پايدا اكەلمەسە، زيانىن تيگىزبەيدى. مىنە، كوردىڭىزدەر، كوزدەرىڭىز جەتىپ وتىر بيلىك تاراپىنان جاريالانعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسىنا بايلانىستى ۇلت پاترويتتارى بالاما رەتىندە ءوز تۇجىرىمدامالارىن ۇسىنىپ ەدى ىڭ دا جوق، شىڭ دا جوق ەكى جاق كەلىسسوز ۇستەلىنە وتىرىپ مامىلەگە كەلە باستادى.

ءبارىن ۋاقىت ەكشەي جاتار، ارينە. دەگەنمەن، قازىرگى مەنىڭ پايىمداۋىمداعى حالىقشىل وپپوزيتسيونەرلەر - ۇلت پاتريوتتارى. ولار بىرەۋگە استامدىق جاسايىق، كۇش كورسەتەيىك دەگەن نيەتتەن مۇلدە اۋلاق. بىراق ولار تاۋەلسىز ەل اتانعان قازاقتىڭ، قازاقستاندىقتاردىڭ پيعىلى تەرىس كۇشتەردىڭ قىسپاعىنا ۇشىراپ،  قايداعى ءبىر سۇمدىق يدەيالاردىڭ قۇربانى بولىپ كەتۋىنە ەش توزە المايدى.

ءتۇيىن

قالاي دەسەك تە، ەلىمىزدەگى قالىپتاسىپ وتىرعان ساياسي ويىنداردىڭ استارىندا بيلىك ءۇشىن كۇرەس قانا ەمەس، سونىمەن قاتار ەلدىڭ قامىن ويلارلىق ازاماتتىق پرينتسيپتەردىڭ دە بار ەكەنى شىندىق. مەيلىڭ ول حالىقتى وزىنە قاراتۋ ءۇشىن جاسالاتىن پيار تەحنولوگيالار بولسىن، بىرەۋدى داتتاۋ، شەنەۋنىكتەردى قارالاۋ بولسىن، ءبارىبىر بيلىك تە وپپوزيتسيا دا «حالىقشىلدىق» ءپرينتسيپتى ۇستانۋعا تىرىسادى. شەتەلدىك ساراپشىلار قازاقستاندا دەموكراتيالىق ەركىندىك پەن ءسوز بوستاندىعى باسقا ورتا ازيالىق ەلدەرمەن سالىستىرعاندا كوش ىلگەرى ەكەندىگىن ايتادى. بۇل دا بولسا اشىق ءارى ەركىن قوعام ورناتۋ جولىنداعى قازاقستاننىڭ ءبىر جەڭىسى دەپ ءبىلۋىمىز كەرەك.

ازىرلەگەن،

داۋرەن ءابدىرامانوۆ

ەسكەرتۋ: بۇل پىكىرتالاستى  «الاش ايناسى» گازەتى ۇيىمداستىرعانىمەن جارىق كورگەن جوق.