«الماتى – استانا» جۇردەك پويىزى قالادان شىعىپ، كۇرە جولعا تۇسكەنىنە ءبىراز بولعان. كۋپەگە كىرىپ، جۇكتەرىن جايعاستىرعاننان كەيىن جاستاۋ جىگىت پەن كەلىنشەك جوعارعى سورەدەگى ورىندارىنا جايعاسىپ، وزدەرىمەن وزدەرى بولىپ كەتتى. ءبىرى جۇرەر الدىندا ساتىپ العان گازەتتى اۋدارىستىرىپ، ەكىنشىسى ۇيالى تەلەفونىمەن الەك. جانىمداعى قارتاڭداۋ تارتقان ايەل قاپتالداعى قاراڭعىلىق قۇشاعىنا ەنىپ بارا جاتقان ماڭ دالاعا سۇقتانا قاراپ، تەرەزەدەن كوز الماي وتىرعانىنا ءبىراز ۋاقىت. جانىن مۇجىگەن جايسىزدىق بار ەكەنىن مۇڭ ۇيىرىلگەن جانارلارى اڭعارتىپ تۇرعانداي، اندا-ساندا اقىرىن عانا كۇرسىنەدى.  كۋپەدەگى ءولى تىنىشتىقتى پويىز دوڭگەلەكتەرىنىڭ تىرسىلى عانا بۇزىپ تۇر.

   ۇزاق ۇنسىزدىكتەن قۇتىلۋدىڭ امالىن ويلاستىرىپ، اڭگىمەنى ءبىرىنشى بولىپ باستاۋعا تۋرا كەلدى:

    – قازاقتا ء«بىر كورگەن – ءبىلىس، ەكى كورگەن – تانىس» دەگەن ءتامسىل بار، ونىڭ ۇستىنە ءبىر كولىكتەگى ادامداردىڭ تاعدىرى دا ءبىر بولادى. ەندەشە تانىسا وتىرايىق، جول قىسقارسىن» – دەدىم.

ۇستىندەگىلەر ەسىمدەرىن اتاعاننان كەيىن قايتادان ءوز تىرلىكتەرىمەن بولىپ كەتتى. ال، قارتاڭ ايەل بەتىن بۇرىپ، اڭگىمەلەسۋگە قۇلىقتى ەكەنىن اڭعارتتى. از ۋاقىت مۇنداي جاعدايدا ايتىلاتىن كەزەكشى تاقىرىپتاردى ەرمەك ەتتىك. ايتسە دە سەرىكتەسىمنىڭ ءوزىن الاڭداتىپ وتىرعان جايمەن ءبولىسىپ، ءبىر جەڭىلدەپ قالعىسى كەلگەنى سەزىلدى. ال، مەنىڭ جۋرناليست ەكەنىمدى بىلگەننەن كەيىن ىركىلىپ تۇرعان اڭگىمەنىڭ تيەگى اعىتىلىپ جۇرە بەرگەن.

   – قىس ورتاسىندا جالعىز ساپارلاپ بارا جاتقانىم ەرىككەننەن ەمەس، قاراعىم،– دەدى كەيۋانا مۇڭلى جانارىن تەرەزەنىڭ ارعى جاعىنداعى تۇڭعيىق قاراڭعىلىققا باعىتتاپ. – ومىرىمدە ءوز قولىممەن جاسالعان قاتەلىگىمدى مۇمكىن بولسا تۇزەتەيىن دەگەن ماقساتپەن جولعا جينالعان جايىم بار. «كىسى اقىسى كىسىدە كەتپەيدى ەكەن...» دەگەندەي، ءبىر مۇڭلىققا جاساعان قياناتىم الدىمنان شىعىپ، تاعدىردىڭ نازاسىنا ۇشىراعان بەيباقپىن. ءجا، اقىرى اسىعاتىن ەمەسپىز عوي، تىڭداۋعا پەيىلىڭ بولسا ايتىپ بەرەيىن.

اڭگىمەنى نەدەن باستاسام ەكەن دەگەندەي، الدىمەن از-كەم ويلانىپ قالعان. سالدەن كەيىن ءبىر شەشىمگە كەلىپ، باسىنان كەشكەن جايدى بايانداۋعا كىرىستى.

   – كۇيەۋىم ەكەۋىمىز وتاسىپ، شاڭىراق قۇرعاننان كەيىن كوپ جىل ءسابي سۇيە الماي، جابىعىپ جۇرگەندە اڭساپ كۇتكەن قىزىمىز دا دۇنيەگە كەلدى-اۋ. ول دەگەندە شىعارعا جانىمىز عانا بولەك بولعانى تۇسىنىكتى. الايدا سول جالعىزىمىز اۋرۋشاڭ بولىپ تۋدى. قانشا دارىگەرلەرگە اپارىپ كورسەتسەك تە ءبىرجولاتا ساۋىعىپ كەتە الماي، ونىسىز دا الاڭ كوڭىلىمىزدى مۇلدەم ەسەڭگىرەتىپ تاستاعان. ءبىر جولى دەرتىمىزگە مەدەت سۇراي بارعان ەمشى: «بالالار ۇيىنەن قىزدارىڭ قاتارلاس جەتىم قىزدى اسىراپ الساڭدار  اۋرۋىنان ساۋىعادى!» دەگەن كەڭەس بەردى. «باسقا تۇسسە باسپاقشىل» دەگەندەي، شىنىمەن سەپتىگى تيەر دەگەن سەنىممەن قالاداعى بالالار ۇيىنە بارىپ ءجۇرىپ، تومپيعان ءبىر قازاقتىڭ قاراكوز قىزىن بالا ەتىپ الدىق. جولداسىم ەكەۋىمىزدىڭ دە قىزمەتىمىز جاقسى، تۇرمىس جاعدايىمىز ءتاۋىر بولعاننان كەيىن قۇجاتتاردى راسىمدەۋ قيىنعا سوعا قويعان جوق. وبالى نە كەرەك، اسىراندى بالامىز بىردەن بىزگە باۋىر باسىپ، تۋعان قىزىمىزداي بولىپ جۇرە بەرگەن. ول كەلگەننەن كەيىن ءوز قىزىمىز دا قاتارلاسا شاپقىلاپ، دىمكاس ەكەنى ۇمىتىلا باستادى. كوپ كەشىكپەي دارىگەرلەر دە اۋرۋىنان مۇلدەم ايىعىپ كەتكەنىن ايتىپ، ءبىزدى ءبىر قۋانتىپ تاستاعان. وسىلايشا شات-شادىمان تىرلىك كەشىپ جاتتىق. ارادا جىلدار ءوتتى.

ءبارى دە ادامنىڭ پەيىلىنە بايلانىستى ەكەن عوي. ءوز قىزىمىز قۇلان-تازا ايىعىپ، كوز الدىمىزدا قۇلپىرىپ جۇرگەنىن كورگەننەن كەيىن كوڭىلىمىزگە قۇرت ءتۇسىپ، وگەي بالاعا دەگەن ىقىلاسىمىز كەمي باستاپتى. العاشىندا ونىمىزدى بىلدىرتكىمىز كەلمەگەنىمەن، سەزىمدى جاسىرىپ قويا المايدى ەكەنسىڭ. جۇرگەن-تۇرعانىن جاقتىرتپايمىز، ىستەگەن ىسىنەن ءمىن ىزدەيمىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق بولا بەردى. اقىرى كۇيەۋىمىز ەكەۋىمىز اقىلداسا كەلىپ، قىزدى قايتادان بالالار ۇيىنە وتكىزۋگە شەشىم قابىلدادىق. ال ول ءۇشىن بۇلتارتپاس نەگىز كەرەك ەكەن. ىزدەگەن ادامعا ءمىن دە تابىلادى. بالانىڭ بالالىعىمەن جاسالىنعان شالالىقتار، ابايسىزدا ىستەلگەن تەنتەكتىگى، ويىن الاڭىندا رۇقساتسىز الىنعان بىرەۋدىڭ ويىنشىعى تىزبەكتەلە كەلگەندە كوپ-كورىم دۇنيە بولىپ شىقتى. وسىنىڭ ءبارى قىزدىڭ شىققان تەگى ناشار دەپ مالىمدەۋگە جەتكىلىكتى ەكەن. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، اسىراندى قىزدى ەسەيىپ، ەس ءبىلىپ قالعان شاعىندا  قوياردا-قويماي ءجۇرىپ، قايتادان بالالار ۇيىنە وتكىزىپ تىندىق. «تىندىق» دەگەن ايتۋعا عانا وڭاي، ال شىن مانىندە سول كۇننەن باستاپ جانىمىزدى جەگىدەي جەگەن ار سوتىنا تۇسكەن ەكەنبىز. جانارلارى مولدىرەگەن قىزدىڭ بەيكۇنا بەينەسى كۇندىز كوز الدىمىزدان، تۇندە تۇسىمىزدەن كەتپەي قويدى. سونى ۋايىمداعاننان با، از ايدا ازىپ شىعا كەلدىم. ونى كورشى-كولەڭ جەتىم قىزدىڭ نازاسى دەپ ۇعىپ، ونىسىز دا جۇدەۋ جانىمدى شيرىقتىرا تۇسكەن. جولداسىمنان دا مازا كەتكەنىن سەزىپ ءجۇرمىن. ءبارىن قويشى، كەشە عانا گۇلدەي جايناپ ءوسىپ كەلە جاتقان جالعىز قىزىمىز وڭعان شۇبەرەكتەي قۋارىپ، كوز الدىمىزدا سولا باستاعانى جانىمىزعا قاتتى باتتى. ۋاقىت دەگەن ۇلى ەمشى عوي، جىلدار وتە ءبارى ۇمىتىلار دەگەن ءۇمىتىمىز دە اقتالمادى. بۇگىندەرى وتباسىنىڭ بەرەكەسى كەتىپ، كوڭىلسىز تىرشىلىكتىڭ كوشىنە امالسىز ىلەسكەن جاندارداي كۇي كەشۋدەمىز. اقىرى بولمادى. قولمەن جاساعاندى مويىنمەن كوتەرگەن ابزال. بالالار ۇيىنە بارىپ، سۇراستىرا ءجۇرىپ قىزىمىزدىڭ مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن استاناعا كەتكەنىن بىلدىك. ەندى مىنە، سونى ىزدەپ بارا جاتقان جايىم بار. بار ايىبىمدى موينىما الىپ، كەشىرىم سۇراماقپىن. كەشىرسە الىپ قايتپاقپىن. تىم بولماسا بىلايعى تاعدىرىنا سەپتىگىمدى تيگىزسەم دەيمىن...

                        ح  ح  ح

كۋپەدەگىلەردىڭ ۇيقى قۇشاعىنا ەنگەنىنە ءبىراز بولعان. الا كولەڭكەدە كەيۋانانىڭ دا ۇيقىدا نەمەسە وياۋ ەكەنىن ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس. پوەزدىڭ ىرعاقتى ءۇنى مەن باياۋ شايقاتىلۋى بەسىك تەربەگەندەي اسەر ەتىپ، جانىڭا بەيجايلىق سىيلايدى. بىراق، الگىندە ەستىگەن اڭگىمە كوڭىلىمە ەنىپ الىپ، مەنى الدەبىر الەمگە سۇڭگىتىپ جىبەرگەن. كىرپىك جۇمۋلى بولعانىمەن قيالمەن سان-ساققا شارلاپ، دوڭبەكشي بەردىم. كوز الدىما ەكى مارتە جەتىم قالعان بەيكۇنا قىزدىڭ سۇلباسى كولە بەرەدى.   بۇل تاعدىر دەگەندى تانىپ-ءبىلۋ مۇمكىن ەمەس-اۋ. كەي-كەيدە ءوزىڭنىڭ ەركىڭنەن تىس بەيمالىم سوقپاقتارعا سالىپ جىبەرەتىنى بار. ايتپەسە كىم تۋماي جاتىپ جەتىم اتانىپ، اتا-انا قامقورلىعىنسىز قالعىسى كەلەدى دەيسىڭ؟..

جەتىمدىك... دۇشپانىڭا دا تىلەمەيتىن مۇنداي قاسىرەت قاي زاماندا دا بولعان. ءار كەزەڭدە مۇنى ارقالاي شەشۋگە تىرىسقانى دا اقيقات. ءبىز، «اتا-بابالارىمىز جەتىمىن جىلاتپاعان، جەسىرىن قاڭعىتپاعان» دەگەن تىركەستەردى ءجيى قايتالايمىز-عوي. الايدا، شىن مانىندە قالاي ەدى، ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. دەسە دە اكە-شەشەسىنەن ايرىلعان بالانى قاراۋسىز قالدىرۋ – سۇيەككە تاڭبا سالاتىن ارەكەتكە تەڭ بولعانى اقيقات. سوندىقتان ەل اعالارى ونى اعايىندارىنا تەلىپ، ايتەۋىر قاڭعىتپاعان. شال-كەمپىردىڭ نەمەرەلەرىن باۋىرىنا باسىپ الۋى بۇگىنگى كۇنى دە جالعاسىپ كەلەدى. اعايىن اراسى الىستاپ كەتپەسىن دەپ، جاقىن تۋىستاردىڭ ءبىر-بىرىنە بالا بەرگەنى كوپكە بەلگىلى جاعداي. مۇنداي ءۇردىس بىزدە كەشەگى كۇنگە دەيىن جالعاسىپ كەلدى ەمەس پە. بالالار ۇيىندە قاراكوزدەر بىرەن-ساران بولماسا كەزدەسپەيتىن. ال، قازىر ءبىزدىڭ اعايىندار بالالارىن جەتىمدەر ۇيىندە قالدىرۋدا الدارىنا جان سالار ەمەس.

پوەزدا ەستىگەن اڭگىمە مەنىڭ كوڭىلىمدى قوزعاپ، اسىراندى بالالاردىڭ جاي-كۇيى قانداي ەكەن دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەۋگە جەتەلەگەن. ەڭ الدىمەن مەنى اسىراندى بالا  جاڭا وتباسىنان ورىنىن تابا الا ما، الدە وگەيلىگىن بىردە بولماسا بىردە سەزدىرەدى مە دەگەن سۇراق مازالاعان. ول ءۇشىن، ارينە، بۇل جايلى وزگەلەر نە دەيدى ەكەن دەپ عالامتوردى اقتارۋعا كىرىستىم. قاشاندا شەكتەن شىققان سوراقىلىقتاردى ىزدەپ جازاتىن قالامداستارىم باتىس قازاقستاننىڭ ءبىر اۋدانىندا اسىراندى بالانىڭ وگەي اناسى مەن ونىڭ كىشكەنە قىزىن ايۋاندىقپەن بالتالاپ ولتىرگەندىگى جايلى اقپاراتتى جارىسا جاريالاپتى. سودان كەيىن جەتىمدەر ۇيىنەن بالا اسىراپ الۋدىڭ قىر-سىرىن بايانداعان، ونداي جاعدايدا اتا-اناعا  كەڭەس بەرەتىن ماتەريالدار كەزدەستى. شەت ەلدەرگە اتتانعان قازاق بالالارىنىڭ جاي-كۇيى تۋراسىنداعى دۇنيەلەر دە بارشىلىق. ال، وزىمىزدە اسىراپ العان جەتكىنشەكتەر ماسەلەسى نازارعا ىلىگە قويماعانعا ۇقسايدى. كوزىمىزگە قازاقستاندا 37 مىڭعا جۋىق جەتىم جانە اتا-اناسىنىڭ قاراۋىنسىز قالعان بالالار بار ەكەنى، ولاردىڭ 23 مىڭنان استامى ءوز ەلىمىزدىڭ ازاماتتارىنا اسىراۋعا بەرىلگەنى جايلى دا ماعلۇمات ىلىكتى. ال. 12925 بالا پاتروناتتىق، ءارتۇرلى بالالار ۇيىندە، مەديتسينالىق مەكەمەلەردە تاربيەلەنۋدە ەكەن. سوڭعى جىلدارى شەت ەلدەردەن  بالا اسىراپ  الۋشىلار قاتارىنىڭ ازايىپ، وزىمىزدە تىلەك بىلدىرۋشىلەردىڭ كوبەيگەنى كوڭىلگە قۋانىش ۇالاتادى. تەك 2011 جىلى عانا 3 مىڭنان استام ءسابي وتانىمىزدا ءوز وتباسىن تاپقان، بۇل بۇرناعى جىلدارمەن سالىستىرعاندا الدەنەشە ەسە كوپ. تاعى ءبىر جان قۇلازىتاتىن دەرەك:  تاستاندى بالالاردىڭ 80 پايىزعا جۋىعى  انا قۇرساعىندا جاتىپ سپيد، سيفيليس، جۇرەك جانە بالالاردىڭ سەرەبرالدى سال اۋرۋلارىنا شالدىققان. عالامتوردان كوڭىلىم تورىعىپ شىققانىمدى جاسىرمايمىن.

   سودان كەيىن قازاقتىڭ «ۇزىنقۇلاعىنا» قۇرىق سالىپ كوردىم. بۇل ارەكەتىم الدەقايدا ولجالى بولعانىن ايتا كەتۋىم كەرەك. سەبەبى، بالا اسىراپ العان وقيعالار اينالامىزدا بارشىلىق بولىپ شىقتى.ءتىپتى، ءوزىم تانيتىن بىرەر وتباسى كىشكەنە كەزىندە العان ءسابيدى تۋعان بالالارىنداي ەتىپ وسىرگەنىنەن حاباردار بولاتىنبىز. بارشامىز بىلەتىن قازاقتىڭ  ءبىرتۋار ۇلى، قولونەر شەبەرى، مارقۇم داركەمباي شوقپارۇلىنىڭ ونەگەلى ءىسى وزگەلەرگە ۇلگى بلعانداي. ول، اكەلەرى جاستايىنان تاستاپ كەتىپ، ءوزى ماسكۇنەمدىككە سالىنعان ورىس ايەلىنىڭ ەكى ۇلىن باۋىرىنا باسىپ، سۇندەتتەتكەننەن كەيىن اندرەيگە – ابدىرەيىم، لەونيدكە – ىلەسبەك دەگەن ەسىم بەرگەن ەكەن. ولاردى كيەر كيىم، ىشەر اسپەن قامتاماسىز ەتىپ قويماي، ءوزى ومىرلىك مۇرات ەتكەن ونەرگە دە باۋلىعان. كەيىن، داركەمباي قايتىس بولعاندا ەكەۋىنىڭ بوتاداي بوزداپ: «سورىمىزدىڭ قالىڭى-اي... ەندى عانا اكە قامقورلىعىن سەزىندىك پە دەگەندە  اكەمىزدەن ايرىلىپ قالدىق-اۋ...» – دەپ داۋىس سالىپ جىلاعاندا كوڭىلدەرى بوساماعان جان قالماپتى. بۇگىندەرى ەكەۋى دە ونەر اكادەمياسىنىڭ ستۋدەنتتەرى، ەكەۋى دە: ء«بىز مىندەتتى تۇردە قازاق قىزدارىنا ۇيلەنەمىز!»– دەيتىن كورىنەدى.

                  ح   ح   ح

  ءبىز قازاقپىز عوي. ءبىزدىڭ وزىمىزگە عانا ءتان مەنتاليتەتىمىز، قالىپتاسقان تۇسىنىگىمىز، ار-ۇيات جايلى ءوزىمىزدىڭ  كوزقاراسىمىز  بار. بەدەۋلىك، بەلسىزدىك دەگەن دەرتىمىز بولسا جۇرتقا جاريا ەتپەۋگە، لاجى بولسا جاسىرىن ۇستاۋعا تىرىسامىز.  سوندىقتان كەلىنشەكتەرىمىز بالا اسىراپ الۋ ءۇشىن الدىمەن جۇرت كوزىنە «جۇكتى» بولىپ كورىنىپ، كەيىننەن جاڭا تۋعان ءسابيدى الۋعا ارەكەت جاسايدى. ەرەسەك بالالاردى اسىراۋعا دەگەن سۇرانىستىڭ ازدىعىن دا وسىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى.

  – جىل وتكەن سايىن تۇلدىرلىق تاۋقىمەتىنە ۇشىراعان جانداردىڭ جاسى جاسارىپ كەلە جاتقانى بايقالادى،– دەيدى «اينالايىن» بالالار ءۇيىنىڭ ديرەكتورى جامال بايمولديەۆا.– ونى بالا اسىراپ الۋعا نيەت ەتىپ كەلەتىن ادامداردان-اق اڭعارۋعا بولادى. كوپشىلىگى جاڭا تۋعان ءسابيدى العىسى كەلەدى. وكىنىشكە وراي، بىزدە نەگىزىنەن ەسەيگەن بالالار تاربيەلەنەدى. سونىمەن بىرگە، سابيلەرىن پەرزەنتحاناعا قالدىراتىن قىزدار ولاردان ءبىرجولاتا باس تارتپايتىن بولعان. كوپشىلىگى «كەيىن جاعداي وزگەرگەندە كەلىپ الامىز...» دەيتىندى شىعارىپتى. بۇل ءوز كەزەگىندە، شاقالاقتى باسقا وتباسىنا بەرۋگە زاڭدىق تۇرعىدان كەدەرگى كەلتىرەدى. وسىلاي جۇرگەندە بالا ەسەيىپ كەتەدى دە، اسىراپ الۋعا نيەتتىلەردىڭ قاتارى ازايا بەرەدى.

   بالا اسىراپ الۋ كەزىندە ونىڭ العىشارتى ىسپەتتەس، ءبىرىنشى كەزەككە قويىلاتىن ءبىر ماسەلە بار. ول – ءسابيدىڭ تەگىنە قاتىستى. تىرلىكتە ءتۇرلى جاعدايلار كەزدەسەدى دەگەنىمىزبەن، «اتا-اناسى جاقسى بولسا وزەگىن جارىپ شىققان شاراناسىنان نەگە باس تارتادى؟!»– دەگەن ساۋال اركىمدى دە مازالايتىنى جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان بالانىڭ ونەكى مۇشەسى ساۋ بولسا دا «وسىنىڭ ار جاعىندا ءبىر شيكىلىك بار-اۋ...كەيىننەن تەگىنە تارتىپ تەنتەك بولىپ شىقپايدى ما؟...»– دەگەن سىڭايداعى  قاۋىپ مەنمۇندالايدى. بۇل جايلى عىلىم نە ايتادى دەپ تاعى دا عالامتورعا جۇگىنىپ ەدىك، جارىتىپ جاۋاپ الا المادىق. ەكىۇداي پىكىر، ەكىۇشتى تۇجىرىم. بىردە «تەك تۇبىندە ءبىر كورىنىس تابادى...» –دەسە، ەندى ءبىرى ء«بارى تاربيەگە بايلانىستى» – دەگەن ۇستانىمدى جاقتايدى. قازاق اتامىزدىڭ عاسىرلار بويى تۇيگەنى دە كەسىمدى جاۋاپ بەرمەدى. بىردە:

قانشا مالدى بولسا دا،

باي قۋانار ەگىزگە.

جاقسىدان جامان تۋسا دا،

جاماننان جاقسى تۋسا دا،

تارتپاي قويماس نەگىزگە!– دەپ تەكتىڭ تەگەۋرىندىلىگىن ءبىر ءتۇيىپ تاستاسا، ەندى بىردە:

جاقسىدان جامان تۋادى،

 ىسكە سالسا العىسىز.

جاماننان جاقسى تۋادى،

ادام ايتسا نانعىسىز.– دەپ العاشقى پىكىردى جوققا شىعارادى. الماستاي وتكىر سىرىمدى تانىپ، ونىڭ داتتىڭ ۇلى ەكەنىن بىلگەندە ءبىر بي:

  – اكەڭ دات بولسا قوي اۋزىنان ءشوپ الماس جۋاس نەمە ەدى، سەن قايدان شىققان بالاسىڭ؟!– دەپتى دەگەن ءتامسىل بار. سوندا سىرىم تۇرىپ:

  –داتتىڭ 12 ۇلى بار. ءبىر قۇشاق وتىننان ءبىر جەبەلىك تاياق شىقپاي ما؟– دەپ جاۋاپ قايتارعان ەكەن. دانىشپان اباي: «ەگەر مەن زاكون-قۋاتى قولىمدا بار ادام بولسام، ادامنىڭ مىنەزى وزگەرمەيدى دەگەن جاننىڭ ءتىلىن كەسەر ەدىم!» –دەدى ەمەس پە؟

جامال قاسىمبەكقىزى بۇل جولى ءوزىنىڭ كوپ جىلدىق تاجىريبەسىنە سۇيەنە وتىرىپ بىلاي دەيدى: «نەگىزىنەن قىز بالانىڭ مىنەزى اناسىنا تارتىپ تۋاتىنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. الايدا بۇل تۇراقتى تەندەنتسيا ەمەس. بىزگە كەلىپ ءتۇسىپ جاتاتىن كەيبىر جەتكىنشەكتەردىڭ مىنەزدەمەسىن وقىعاندا توبە شاشىڭ تىك تۇرادى. كەيىن ونىمەن جۇمىس جاساي كەلە ءتىپتى دە ولاي ەمەس ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز. ءجاسوسپىرىم كوبىنەسە وزىنە قاتىستى ادىلەتسىزدىككە قارسىلىق رەتىندە جامان ارەكەتتەرگە بارادى. ال شىنداپ كەلگەندە مىڭ بالانىڭ بىرەۋى عانا تاربيەگە كونبەۋى مۇمكىن». وسىلاردىڭ ءبارىن سارالاي كەلگەندە، بالا اسىراپ العان كەزدە ونىڭ شىققان تەگىن تەكسەرىپ اۋرە –سارساڭعا ءتۇسۋ قاجەت ەمەس-اۋ دەگەن تۇجىرىمعا توقتادىم. جاس ءسابي دە جاڭا وتىرعىزىلعان بالعىن كوشەت سياقتى، قالاي بۇرساڭ سولاي قاراپ وسەدى. تۇپتەپ كەلگەندە ءبارى دە ءوزىڭ بەرگەن تاربيەڭ مەن كورسەتكەن ونەگەڭە بايلانىستى».

  بالا اسىراپ الۋ ماسەلەسىنە كەلگەندە قوعامدى الاڭداتاتىن تاعى ءبىر جاي بار. ول – اسىراندى بالا جاڭا وتباسىنا وپالى بولادى ما، الدە ءتۇپتىڭ تۇبىندە وگەيلىگىن اڭعارتادى ما دەگەن كۇپتىلىك.  الگىندە اناسى مەن قارىنداسىن بالتالاپ ولتىرگەن بالا تۋرالى ايتتىق. كەيىننەن جاۋاپ العاندا ول: «انام ماعان ءۇي شارۋاسىنا كومەكتەسپەيسىڭ دەپ ۇرسا بەردى...» – دەگەن ەكەن. ال مۇنداي ايۋاندىققا تۋعان بالالارىنىڭ دا باراتىنىن كورىپ جۇرگەن جوقپىز با؟ كەرىسىنشە، اسىراپ العان ۇل-قىزىن قۇتتى ورىندارىنا قوندىرىپ، سولاردان وربىگەن نەمەرە-شوبەرەلەرىن شۇباتىپ، شات-شادىمان تىرلىك كەشىپ جاتقان شاڭىراق قانشاما. جامال اپاي ايتادى: ء«بارى دە وتباسىنداعى مورالدىق  احۋالعا، بالاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە بايلانىستى. بىردە ءوز اناسى كەلىپ ءبىر تاربيەلەنۋشىمىزدى الىپ كەتتى. ءبىز بۇعان، ارينە، قۋاندىق. كەيىننەن كەزدەسكەندە بالا قاتتى قينالىپ جۇرگەنىن جەتكىزگەن. سەبەبى، ءوز ۇيىندەگى جاعداي، اناسىنىڭ ماحابباتى مۇنداعى تاربيەشىلەردىڭ قامقورلىعىنا جەتپەگەن كورىنەدى. «انام قاتال ءارى قاتىگەز ەكەن» – دەيتىن ول. تاراز قالاسىنان كەلگەن ءبىر ەرلى-زايىپتى ادامدار بىزدەگى سۇيكىمدى ءارى العىر ءبىر بالامىزدى اسىراپ العان. از ۋاقىت وتكەننەن كەيىن الگىلەر: «تاربيەگە كونبەدى... بۇزىق» – دەپ، ونى قايتادان اكەلىپ وتكىزىپ كەتتى. بالاعا: «سەن جاقسى ازامات ەدىڭ عوي، نەگە تارتىپسىزدىك جاسادىڭ؟» دەگەنىمىزدە: «وگەي اكە-شەشەمنىڭ مىنەزدەرى جايسىز، تۇسىنىكتەرى ماعان جات بولدى. سودان كەيىن كەرى قايتۋ ءۇشىن ادەيى تەنتەكتىك جاسادىم» – دەگەن ەدى. جالپى، بالا اسىراپ العان وتباسىلارىنىڭ  جەتكىنشەكتى كەرى قايتارۋى سيرەك تە بولسا كەزدەسىپ تۇراتىن جاي».

وسى تاقىرىپتى قوزعاعاندا اينالىپ كەتۋگە بولمايتىن ءبىر تۇيتكىل تاعى بار. ياعني، بالاعا ونى اسىراپ العانىڭدى ايتۋ كەرەك پە، جوق پا؟! ءبىز بولساق، ارينە، بىلدىرمەي-اق قويعاندى ءجون كورەمىز. الايدا، تاجىريبە كورسەتكەندەي، ەرتە مە، كەش پە بالا ءبارىبىر تۋماعانىن ءبىلىپ قويادى. ونى جەتكىزەتىن «جاناشىر» ادام ايتەۋىر تابىلادى. سوندىقتان، وزگەدەن ەستىپ، قايعى جۇتقاننان گورى اتا-اناسىنىڭ ءوزى ايتقانى جەڭىل قابىلدانادى دەيدى ماماندار. بۇعان بالانىڭ ەسى كىرىپ، وڭى مەن سولىن تاني باستاعان تۇسى وڭتايلى كورىنەدى. مۇندايدا ءسوز قۇدىرەتىنىڭ كومەگىنە جۇگىنۋ كەرەك. «سەن ءبىزدىڭ تۋعان بالامىز ەمەسسىڭ!» – دەپ اسپاننان تۇسكەندەي قىلماي، بەينەلى سوزدەرمەن، ونى جاقسى كورەتىنىڭدى جەتكىزە وتىرىپ، رەتى كەلسە اراعا ۋاقىت جۇگىرتىپ بارىپ جەتكىزگەن ءجون. سوندا ءوزىنىڭ وگەي بالا ەكەنىن ەسەيگەندە بىلگەندە تولقىنىستاردان ادا بولادى. ال اتا-انا اسىراندى بالاعا بارلىق ماحابباتىن بەرە السا، ول ءوزىن بوتەن سەزىنبەي وسەدى ەكەن. مۇنداي تاجىريبە شەت ەلدەردە بۇرىننان جۇزەگە اسىرىلىپ كەلە جاتقانىن جۇرتشىلىق جاقسى بىلسە كەرەك.

P.S. پويىز كۋپەسىندە جانارىن مۇڭ تورلاعان كەيۋانانىڭ  كۇرسىنە وتىرىپ ايتقان اڭگىمەسى مەنى وسى جولداردى جازۋعا ءماجبۇر ەتكەن. تاقىرىپتى زەردەلەي كەلە، تەگى جامان، تاربيەگە كونبەيتىن بالا دەگەن ۇعىمنىڭ نەگىزى جوق ەكەنىن ۇققانداي بولدىم. تۋماي جاتىپ تاعدىردىڭ تەپەرىشىنە ۇشىراعانى ءۇشىن ءسابي كىنالى ەمەس. ال ونىڭ بىلايعى ءومىرىنىڭ قالاي قالىپتاساتىنى ۇلكەندەردىڭ قولىندا. تەك، جانىمىزدىڭ جىلۋى سارقىلماعاي...

قۋات قايرانباەۆ. «جەتىسۋ» گازەتى