(حالقىمىزدىڭ ۇلى اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ

جىر جيناعى گەرمانيادا نەمىس تىلىندە جارىق كوردى)

ۋاقىت باياۋ جىلجىپ، زامان كەلبەتىنىڭ ەلەۋلى وزگەرىسكە ۇشىراۋى تىم ۇزاققا سوزىلعان بۇرىنعى داۋىرلەرمەن سالىستىرعاندا، ءاربىر جىلعا قادام باسقانىڭ، وتە شىعار قاس-قاعىم قازىرگى كەزەڭدە جاھان تۇرعىندارىن قانداي دا ءبىر ماتەريالدىق، ءتىپتى ساياسي نەمەسە مادەني سالاداعى جاڭالىقتارمەن تاڭ قالدىرۋ قيىنداپ بارا جاتقانى ايان. دەسەك تە، زاماندار لەگىنە، ۋاقىت تەگەۋرىنىنە توتەپ بەرىپ، جاراتىلىس زاڭىمەن قاتار، ۇندەسە ءومىر سۇرەتىن، ەشقاشان توزبايتىن، قايتا مەرزىم سايىن ۇزدىكسىز جاسارىپ، جاڭارىپ وتىراتىن قۇندىلىقتار بار بولسا، ونىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – ءتىل ەكەندىگى حاق. ەلباسىمىزدىڭ ءوزى تەرەڭ كورەگەندىكپەن قاسيەتتى انا ءتىلىمىزدى – ماڭگىلىك ءتىل دەپ باعالاۋىنىڭ ءمانى دە سوندا جاتسا كەرەك. ال، ءتىلدىڭ تىرىلىگى مەن قۇدىرەتىن، قاسيەتى مەن ۇلىلىعىن تانىتاتىن، حاكىم اباي ايتقانداي، «ولەڭ - ءسوزدىڭ پاتشاسى» ۇعىمىنا ەشكىمنىڭ تالاسى بولماسا كەرەك.

ەندەشە، «قيىننان قيىستىرار ەر داناسى، تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ، تەپ-تەگىس جۇمىر كەلەر اينالاسى» دەگەن كەمەڭگەردىڭ قاتاڭ تالابىنىڭ ۇدەسىنەن شىعا بىلگەن قازاق پوەزياسىنىڭ ماڭگىلىك سيپاتى، ادامزاتقا ورتاق قۇندىلىعىن تاعى ءبىر دالەلدەگەن جارقىن وقيعا جونىندە قالىڭ وقىرمانعا قۋانا جەتكىزبەكپىز.

قازاقستاننىڭ گەرمانيا فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسىنداعى ەلشىلىگىنىڭ قولداۋىمەن جيىرماسىنشى عاسىرداعى قازاق پوەزياسىنىڭ جارىق جۇلدىزى، ۇلتىمىزدىڭ ۇلى اقىنى مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ نەمىس تىلىندە “Berge sind Legende” (اۋد.تاۋلار – بۇل اڭىز. «اققۋلار ۇيىقتاعاندا» جيناعى) جىر جيناعى جارىق كوردى. اتالعان جيناققا ءبىرتۋار اقىننىڭ ايگىلى تۋىندىلارى: «كوگەرشىندەر»، «مەن سەنى ساعىنعاندا»، «مايگۇل»، ء«ومىر» جانە باسقا دا بىرقاتار ولەڭدەرى مەن «موتسارت. جان ازاسى»، «ماۆر» پوەمالارى ەنگىزىلدى. كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەر سالتاناتى قازاقستاننىڭ گەرمانياداعى مادەني جانە بيزنەس ورتالىعىنداعى «قازاق كىتاپحاناسى جوباسى اياسىندا وتكىزىلدى. ەكى مەملەكەتتىڭ اسىرەسە، كەيىنگى جىلدارى كەڭ كولەمدە، ءارى جان-جاقتى مازمۇندى سيپاتىمەن كورىنىپ كەلە جاتقان مادەني-گۋمانيتارلىق قارىم-قاتىناستارى سالاسىنداعى وسىناۋ ۇلاعاتتى ءىس-شاراعا گەرمانيا تاراپىنان مارتەبەلى قوناقتار: بۋندەستاگ دەپۋتاتتارى، وسى ەلدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ لاۋازىمدى وكىلدەرى، قازاق-نەمىس قوعامى، بەرليندەگى گۋمبولد ۋنيۆەرسيتەتىندەگى قازاق ءتىلى لەكتوراتى، سونداي-اق جەرگىلىكتى مادەني جانە عىلىمي توپتار، المانيا جەرىندەگى قانداستارىمىز قاتىستى.

سالتاناتتى شارانى اشقان قازاقستاننىڭ گەرمانياداعى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى نۇرلان ونجانوۆ جينالعان قوناقتارعا مۇقاعالي ماقاتاەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى قىسقاشا بايانداپ ءوتىپ، قازاقتىڭ قايتالانباس ۇلى اقىنىنىڭ نەمىس وقىرماندارىنا وزدەرىنىڭ انا تىلىندە سويلەۋىنىڭ ايرىقشا مانىنە توقتالدى. بۇل ءراسىم بەرليندەگى «قازاق كىتاپحاناسى» جوباسى اياسىندا قولعا الىنىپ كەلە جاتقان يگى ءداستۇردىڭ جالعاسى. وسى ورايدا اتالعان جوبا جونىندە ايتا كەتۋدىڭ ءجونى بار. ەلشىلىكتىڭ تىكەلەي باستاماشىلىعى مەن قولداۋىنىڭ ناتيجەسىندە 2007 جىلدان بەرى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان گەرمانياداعى مادەني جانە بيزنەس ورتالىعىنداعى «قازاق كىتاپحاناسى جوباسىنىڭ ماقساتى - قازاق اۆتورلارىنىڭ كىتاپتارىن نەمىس تىلىندە جانە بىرىڭعاي بەزەندىرىلگەن ارنايى مۇقابادا شىعارىپ، ۇلتتىق ادەبيەتىمىزدى شەتەلدەردە ناسيحاتتاۋ، دەمەك ەلىمىزدىڭ الەمدىك مادەنيەت پەن عىلىم سالاسىنداعى مۇددەلەرىن ىلگەرىلەتۋ مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋدى كوزدەيدى. وسى مەرزىم ىشىندە ەلباسىمىز ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «قازاقستان جولى»، «ەۋرازيا جۇرەگىندە» كىتاپتارى، ابايدىڭ «قارا سوزدەرى»، م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» ەپوپەياسىنىڭ ءبىرىنشى تومى، سونداي-اق ءى.ەسەنبەرلين، ءا.كەكىلباەۆ، ءا.نۇرپەيىسوۆ، گ.بەلگەر، و.سۇلەيمەنوۆ، ف.وڭعارسىنوۆا جانە وزگە دە قازاق ادەبيەتى كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارى گەرمانيالىق باسپالارمەن ىنتىماقتاستىق ارقىلى نەمىس تىلىندە جارىق كورگەن. وسىلايشا، قازىرگى زامانعى جاھاندىق قاۋىمداستىقتىڭ ىقپالدى مۇشەسى، ەۋروپاداعى ەكونوميكالىق قۋاتى مىقتى، ءارى تۇرعىندار سانى ەڭ كوپ ەڭسەلى گەرمانيادا ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى ۇلىقتاۋ ارقىلى، جالپى ەۋروپا قۇرىلىعىنا تاراتۋ جولىمەن، قازاقستاننىڭ وڭ كەلبەتىن جان-جاقتى ناسيحاتتاۋ قادامىنا باعىتتالعان.

 «اقىن دەگەن ءبىراۋىز سوزگە سيمايتىن، بىراق ناعىز اقىن بولعاندىقتان دا، جۇرەگىنىڭ كەڭدىگى، اقىل-ويىنىڭ تەرەڭدىگى، بابالار مۇراسىنان سۋسىنداعان قايسار رۋحىنىڭ مىقتىلىعىمەن ۇلتىنا، ناسىلىنە، ءتىپتى جاسىنا قاراماستان، الەمدەگى بارشا ادام بالاسىنا ءتان سەزىم سىرلارىن، قايعىسى مەن قۋانىشىن، ارمان-مۇددەسىن اسەرلى دە تۇنىق جىرلاپ وتكەن، دەمەك ادامزاتتىق اۋقىمدى قامتيتىندىقتان دا، مۇقاعالي ماقاتاەۆ سىندى قازاق اقىنى بۇگىندە الەمنىڭ بەيبىت، رۋحاني ەلشىسىنە اينالۋى ابدەن زاڭدى»، - دەگەن ديپلوماتتىڭ ماعىنالى سوزدەرىن تىڭداۋشىلار زور قاناعاتپەن، اشىق ريزاشىلىقپەن قابىل الدى.

ءوز كەزەگىندە نەمىس ارىپتەستەر قازاقستاندىق ديپلوماتيالىق وكىلدىكتىڭ ەكى ەلدىڭ ساياسي ىقپالداستىعىن، ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستارىن ارتتىرۋداعى قارقىندى قىزمەتىن جوعارى باعالاي كەلە، سونىڭ ىشىندە نەمىس-قازاق حالىقتارىنىڭ ءوزارا مادەني، رۋحاني جالعاستىعىن نىعايتۋ جولىنداعى جان-جاقتى جۇمىستارىنا العىستارىن ءبىلدىرىستى.

العاشقى مينۋتتاردا حالىقارالىق حاتتاما تالاپتارىنا ساي رەسمي نىشاندا باستاۋ العان ءىس-شارا قاتىسۋشىلار ءوز قولدارىنداعى مۇقاعالي جىرلارىنا كوز جىبەرگەن ساتتەن بىلاي، مۇلدە وزگەرىپ سالا بەرگەندەي. بۇدان كەيىنگى اشىق-جارقىن اڭگىمە-سۇحباتتار مەن ەركىن پىكىر الماسۋلار الەم تىلدەرىندە ەركىن سويلەپ كەتكەن مۇقاعاليدىڭ وشپەس جىرلارىنىڭ قۋاتتى رۋحى، كەۋدەسىندە ساۋلەسى بار ءاربىر ادام جانىن جادىراتىپ جىبەرەتىن ىستىق جالىنىنىڭ شۋاعىنا، ىزگىلىك نۇرىنا بولەنىپ تۇرعانداي اسەر قالدىردى.

ءيا، جانى سۇتتەي اق، پاراسات بيىگىنە شىعىپ تۇرىپ، بۇكىل ادامزاتتى باۋىرى ساناعان  اقيىق اقىن:

ء«بىز دەگەن، دوسىم،

تاعدىرى قىزىق حالىقپىز.

حالقىنىڭ ءوزى قورعاسىن قۇيار قالىپپىز

ەكىنىڭ ءبىرى بارمايتىن جەرگە بارىپ ءبىز،

جانبايتىن جەردە جانىپپىز»،

- دەپ، قۇدىرەتتى بولمىسىنا ءتان ساۋەگەيلىكپەن ەكىنىڭ ءبىرى بارمايتىن جەرگە باراتىندىعىن انىق ايتىپ ەدى.  سول سەنىمى قاپىسىز شىندىققا اينالىپ، ءوزى «شەكپەن كيگىزگەن قازاقتىڭ قارا ولەڭى» ەۋروپا تورىنە شىعىپ، كارى قۇرىلىق جۇرتى الاش اقىنىنىڭ ۇنىنە قۇلاق تۇرمەك. ال، ونىڭ ءورشىل ۇنىندە سايىن دالانىڭ سامال جەلى، جاۋىنى مەن داۋىلى، اسقار شىڭدارىنىڭ ۇشار باسىندا شاڭقىلداعان قىراننىڭ قاناتىنىڭ سۋسىلى، ايدىنىندا جۇزگەن اققۋدىڭ قيقۋى، قۇراعىنىڭ تەربەلىسى، كاۋسار بۇلاعىنىڭ سىلدىرى – ءبارى، ءبارى اپ-ايقىن قۇلاققا كىرىپ، بويدى الاتىنى ءمالىم. 

ءوز ەلىندە تۋعان حالقىنىڭ تەڭدەسسىز ماحابباتىنا بولەنگەن جىر اۋليەسىنىڭ بۇگىندە ءان جازىلماعان ولەڭى جوق، ءسىرا. ولاي بولسا، الەمدىك ايدىك استانالاردىڭ جارقىراعان سالتاناتتى سارايلارىنىڭ تورىنەن تارتىپ، كەڭ بايتاق قازاق دالاسىنىڭ ەڭ شالعاي تۇكپىرىندەگى قاراشا اۋىلداعى ەڭ قاراپايىم شاڭىراقعىنىڭ استىندا توگىلەتىن سول اندەر تۇتاس اتامەكەنىمىزدى ءارى تەربەتىپ، ءارى دامىل-دامىل ءدۇر سىلكىنتىپ وياتىپ تۇرعانى كامىل.

«ومىردە اقىنداردىڭ ءبارى جالعىز»-دى ايتقان مۇقاڭ، ولارعا ىقىلاس پەن قۇرمەتتىڭ دە جەكە، دارا، كەيدە ءتاتتى، كەيدە تىم اششى بولاتىندىعىن دا ۇقتىرعان ەكەن. قالامىنان سوڭعى ولەڭى تۋعان ءساتى الىستاعان سايىن، حالقىنىڭ مۇقاعاليعا دەگەن قۇشتارلىعىنىڭ سەمبەي، قايتا جىل وتكەن سايىن جاڭعىرىپ، جالىنداي ءتۇسۋىنىڭ قۇبىلىسى ءالى دە كوپشىلىككە جۇباق. سۋرەتكەر شىعارماشىلىعىن تالداپ سارالاۋدان اينىماي كەلە جاتقان مۇراگەر ءىزباسارلارى مەن بىلىكتى زەرتتەۋشى ماماندار اقىننىڭ سوناۋ ءبىر كەزدەرى جالاڭ اياق جۇگىرگەن قاراسازداي تۋعان اۋىلىنىڭ توپىراعىنان تامىر الىپ، بارشا اتامەكەنىن، انا ءتىلىن، الاش جۇرتىن، الىپ وتانىن جان-تانىمەن، ءبۇتىن بولمىسىمەن شەكسىز سۇيگەندىگىن العا تارتادى. راسىندا، جىرلارىنا ارقا سۇيەسەك:

«مەن ونىڭ ءتۇنىن سۇيەم، كۇنىن سۇيەم.

اعىندى وزەن، اسقار تاۋ، گۇلىن سۇيەم،

مەن ونىڭ قاسيەتتى ءتىلىن سۇيەم،

مەن ونىڭ قۇدىرەتتى ءۇنىن سۇيەم...

وتان!

وتان!

بارىنەن بيىك ەكەن،

مەن ونى ماڭىلىككە ءسۇيىپ وتەم...»، - دەگەن پوەزيا داۋىلپازىنىڭ ەلىنە دەگەن ماحابباتى بارشامىزعا سونبەيتىن وت، وشپەيتىن ءۇمىت، جاسىمايتىن جىگەر بەرەدى. اقىننىڭ اسقاق ارمان-ءۇنى اينا قاتەسىز ورىندالىپ، بۇگىنگى ۇرپاق تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دۇنيەجۇزىلىك قوعامداستىقتاعى تۇپقازىعىن نىعايتا ءتۇسۋ مۇراتىندا ەڭبەك ەتۋدە. بۇل ۇلى ىستە اباي، ءاليحان، مۇحتار، ماعجان، مۇقاعالي سىندى ۇلتتىڭ كەلبەتىنە، رامىزىنە اينالعان ۇلى تۇلعالاردىڭ ماڭگىلىك مۇراسى ءبىزدى ءاردايىم بيىك جەڭىستەرگە جەتەلەي بەرمەك.

مۇحتار كارىباي

 اباي-اقپارات