بۇگىن – اقىن، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ ساحيبى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى ۇلىقبەك ەسداۋلەت 60 جاستىڭ اسقارىنا كوتەرىلىپ وتىر. جاس بالاۋسا كەزىندە-اق قازاق پوەزياسىنىڭ كوگىنە سامعاپ شىققان اقىندى تۋعان كۇنىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، adebiportal.kz ۇيىمداستىرعان پىكىرلەر توپتاماسىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.  

ءامىرحان بالقىبەك. شەللي اجالى

ۇلىقبەك ەسداۋلەت اعاعا

شەللي اقىن سۋعا باتىپ ولەردە،

نەنi ويلادى اساۋ تولقىن كومەردە؟

سەزدi مە ەكەن اسىل جۇرەك تۇنشىققان،

ءولiمi دە اينالارىن ولەڭگە.

تۋعان جەردiڭ تاركi ەتكەندەي قولاتىن،

نە سەبەپتi سۋعا كەتتi سول اقىن؟

Iشتارلىق پا دوسىنان دا سەزiنگەن،

قۇشتارلىق پا تەك شابىتتا بولاتىن.

جىقتىرماستان سۇلۋلىقتىڭ جالاۋىن،

سەرت قىپ ءتۇيiپ جۇرەگiنiڭ قالاۋىن

ءولدi شەللي، ولiمiنە وزگەشە

ولەڭ عانا بەردi ءادiل جاۋابىن:

اجالدىڭ دا باتىل قاقسا ەسiگiن،

اقىندارعا بولۋ كەرەك كەشiرiم.

جەر بەتiنەن تازا پاراق تابا الماي

سۋعا جازدى، دەيدi ول، شەللي ەسiمiن.

ءشاربانۋ قۇماروۆا:

– ءبىز ۇلىقبەكپەن 30 جىلداي كورشى تۇردىق. ول ەڭ مىقتى ازامات. ادامعا جايساڭ قارايتىن وتە قاراپايىم جان. قوناقجاي. ال، اقىندىعى ءوز الدىنا عاجاپ دۇنيە. «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالىنىڭ 7 نومەرىندە وقىرماندار ساۋالىنا جاۋاپ بەرگەن ەكەن. سوندا ءبىر وقىرماننىڭ ساۋالىنا بىلاي جاۋاپ بەرىپتى: «قازىر مەنى بارلىق قازاق تانيدى دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، گازەت-جۋرنال، كىتاپ وقيتىن قازاق از» دەگەن ەكەن. قاراپايىمدىلىعىن وسىدان بىلۋگە بولادى. اقىننىڭ جازارى كوپ بولسىن! 

تەمىرحان مەدەتبەك:

– پوەزيامىزدىڭ ابىرويى دا، بەدەلi دە، بۇل ءسوزiمiزدi قالاساڭىز دا، قالاماساڭىز دا – سول شوعىر. ابىرويلى، بەدەلدi سول شوعىرمەن يىق تiرەستiرiپ قاتار تۇرا الاتىندار، ەشكiمنiڭ كوڭiلiنە قاراماي تۋراسىن ايتار بولساق، بۇگiنگi جەر باسىپ جۇرگەندەردەن بiرەن-ساران عانا. سول بiرەن-ساراننىڭ بiرi – ءسوز جوق، ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ. ۇلىقبەك ەرتە كوزگە ءتۇستi. توعىزىنشى كلاستا وقىپ جۇرگەندە بiر توپ ولەڭiمەن «لەنينشiل جاس» (قازiرگi «جاس الاش») گازەتiنiڭ جارتى بەتiن الىپ جارق ەتە قالعاندا، ادەبيەتكە تەگەۋiرiندi تالانتتىڭ كەلگەنiن ۇلكەن اقساقالدارىمىزدان باستاپ، ەسiم­دەرiمiز كوپشiلiككە ەندi-ەندi تانىلا باستاعان بiزدەرگە دەيiن تۇگەل مويىندادىق. قىزىعا قارادىق. قۋانا قول سوقتىق. سونان كەيiن-اق ۇلىقبەك قالامىنان ولەڭ سۇيەر قاۋىمدى تامسانتىپ، ءتانتi ەتكەن جىرلار جيi-جيi, تولاسسىز تۋا باستادى. تۋعان جەردiڭ  «شالعىن يسiن اۋاعا وراپ سiمiرiپ»، سۇرiنە-قابىنا العا ۇمتىلعان سول البىرت اقىننىڭ العاشقى ماقساتى نە بولدى ەكەن؟ سويتسەك، ءومiردiڭ قاس-قاباعىنان بالعىن كەزiندە-اق سالقىندىق سەزگەن ول، «جۇرەگiنiڭ وتىمەن كەڭ دۇنيەنiڭ ديدارىن جىلىتۋعا» اسىعىپتى. 

امانحان ءالىمۇلى:

– مەن ۇلىقبەكتى 30-40 جىلدان بەرى بىلەم. ءبىزدى تابىستىرعان – پوەزيا. قاتار ابيتۋرەنت بولدىق. ول سول كەزدە-اق ءوزىن دالەلدەپ قويعان. ول پوەزياعا جايدان جاي كەلە سالعان جوق، ول پوەزيانىڭ ەسىگىن اقىن بولىپ قاقتى. بىردەن تالانت رەتىندە كەلدى. ۇلىقبەكتىڭ اقىندىعى ماعان شىنشىلدىعىمەن، شىمىرلىعىمەن ۇنايدى. ءبىز دوسپىز. مەن ونىڭ ءوزىن دە، ولەڭىن دە جاقسى كورەم. ۇلىقبەككە ەڭ الدىمەن ازاماتتىق باقىت، شىعارماشىلىق باق  تىلەيمىن. قازىر كوپ اقىندار سوقىر جاڭبىر سياقتى. جاۋىن وتكەن ءساتتىڭ ەكپىنىمەن اقىن بولىپ جۇرە بەرەدى. ارىپتەس رەتىندە باقىت تىلەيمىن.

باۋىرجان باباجانۇلى:

– 1-كۋرسقا تۇسكەن كەزىمىز. جاتاقحاناعا  جاڭا بوي ۇيرەتىپ جاتىرمىز. ء «ادىلدىڭ بولمەسىنە اقىندار كەلىپتى...» — دەدى ءبىر كۇنى باقىت امەتاەۆ. ىلە-شالا ءادىلدىڭ ء وزى دە جەتتى. «جۇرىڭدەر، ۇلىقبەك اعالار كەلدى...».  «كادىمگى ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆ پە؟». (ول كەزدە ءالى «وۆ» پەن «ەۆتەن»  باس تارتا قويماعان كەز عوي،  — ب.ب) ء«يا» — دەدى ءادىل كۇلىمسىرەپ، — «مەنى قۇتتىقتاپ كەلگەن عوي...». سەنەر-سەنبەسىمىزدى بىلمەي، بوتپانوۆتىڭ «بىتوۆكاسىنا» بارساق،  شىنىمەن ۇلىقبەك اقىن وتىر. قاسىندا ءمادي قايىڭباەۆ بار. ءبىزدى باۋىرلارىنا تارتا سويلەيدى. ءتىپتى ءادىل تۇككە جارامسىز عىپ تاستاعان ولەڭدەرىمىزدى دە ماقتاپ جىبەردى. «باسە، اقىنداردىڭ ءبارى «جاۋىز»  بولماۋى كەرەك  ەدى عوي...». كادىمگىدەي قاناتتانىپ قالدىق. بالالىق قوي، كەيىن ىزدەپ بارۋ ويدا بولماپتى. ەسەسىنە ۇلاعاڭنىڭ ولەڭدەرىن جاتاقحاناداعى «ۆەشىرلەردە» وقىپ جۇردىك. ء«سۇيىپ قالدىم. تۇيىقتالدىم. ۇيىپ قاندىم سىرىنا...». اسىرەسە،  «ەكىنشى ۇلىقبەك»، «مەنىڭ فاميليام» دەيتىن ولەڭدەرىن وقىعان ساتتە  جينالعاندار دۋ ەتە قالاتىن.

...3-كۋرس وقىپ جۇرگەن كەزىمىز. جازۋشىلار وداعىندا ءبىر جيىن بولىپ، ءبىز ولەڭ وقىدىق. ول كەزدە وداقتا ولەڭ وقۋدىڭ ءوزى ۇلكەن مارتەبە ەدى عوي. شىداي الماي، تومەندە سونى دەرەۋ «اتاپ ءوتىپ» كەلە جاتساق، ۇلاعاڭ قارسى جولىقتى. باسپالداقپەن ءتۇسىپ كەلە جاتىر ەكەن. مەنى كوردى دە: «اي، بالا، جاڭا اتىڭ كىم دەپ ەدى سەنىڭ. ولەڭىڭ جاقسى ەكەن، بىزگە دەرەۋ توپتاماڭدى اكەلىپ تاستا» — دەدى. ۇلاعاڭ،  ول كەزدە «جاس قازاقتىڭ» باس رەداكتورى. اپارىپ، ءوزى بولماعاسىن،   قابىلداۋ بولمەسىنە تاستاپ كەتىپ ەم، ەرتەڭىنە ءامىرحان جەتتى: ء«سۇيىنشى، ولەڭدەرىڭ «جاس قازاققا» شىعىپتى». «قالاي، كەشە عانا اپارىپ تاستاپ ەم عوي...». سويتسەم، اعام مەنىڭ ولەڭدەرىمدى شىعىپ بارا جاتقان نومىرگە سالىپ جىبەرىپتى. بۇرىن بىرنەشە جەرگە توپتامامدى بەرىپ، ءارى يتەرىپ، بەرى جىققانعا «ۇيرەنىپ» قالعان مەن ءۇشىن بۇل  توسىن سىي بولدى. اسىعىستا كونەتوزداۋ جەمپىرمەن تۇسە سالعان ۇسقىنسىزداۋ سۋرەتىممەن شىققان سول توپتامام ۇيدە ءالى بار. كورگەن سايىن ۇلاعاڭنىڭ  قامقورلىعى ەسىمە تۇسەدى. «كەلىننىڭ بەتىن كىم اشسا...» — دەيدى عوي قازاق.

...بىلتىر ۇلاعاڭ مەنى قازىلار القاسىنىڭ قۇرامىندا  «شىعىس شىنارى» اتتى پوەزيا فەستيۆالىنە شاقىردى. وسكەمەن، ء بىر بارسام  دەپ جۇرگەن جەرىم ەدى. ەرتىس پەن ۇلبىگە ءجۇزىمدى شايىپ، كوپتەن كورمەگەن اقىن اعالارىمدى، نۇرجان دوستى كورىپ، كوڭىلىم شالقىپ قايتتىم. تىنىشتىقبەك اعامنىڭ  ەرتىس پەن ءۇلبىنى داۋرەن ەكەۋمىزگە «سىيلاپ جىبەرگەنى» تاعى بار. 

ايتپاقشى، سول جولى ۇلىقبەك اعا ساحنادان ءبىر جاقسى اڭگىمە ايتتى. وسىنداي پوەزيا فەستيۆالى الەمدە ەكى-اق جەردە  تۇراقتى وتكىزىلەدى ەكەن. سونىڭ ءبىرى — وسكەمەن. وسى ءىستىڭ باسى-قاسىندا ول كىسىنىڭ ءوزى جۇرگەنىن دە ايتا كەتكەن ابزال! 

ۇنەمى جاستارعا قامقور بولىپ جۇرەتىن  ۇلاعاڭ بۇگىن 60 جاسقا تولىپ وتىر. جاسىڭىز قۇتتى بولسىن، اعا! ءوز جاسىڭىزدىڭ پاتشاسى بولىڭىز! 

بەكجان تۇرىس: 

– «ساڭىراۋ، مىلقاۋ عاسىرلار، 

اقىنعا بيiك بەرمەسەندەر دە،

سوزiنە قۇلاق اسىندار!» دەيدى اقىن ءوز ولەڭىندە.

اسىلداردى عاسىرلار وتكەن سوڭ ەمەس، زامانىندا تانىعانعا نە جەتسiن! ۇلىقبەك اعا ۇلتتىق ءداستۇرiمiزدiڭ ۋىزىنا جارىعان، حالكىمىزدىڭ بار قادىر قاسيەتiن بويىنا جيعان، زامانىن ويلاپ بايەك بولىپ، حالكىمەن بiرگە مۇڭداسىپ، ۇرپاعىمەن بiرگە سىرلاسىپ كەلە جاتقان ۇلكەن تۇلعا. اقىندىعى ءوز الدىنا، ادامگەرشiلiك پەن ارعا، اقىل مەن پاراساتقا سۋارىلعان ازامات، ەڭ قىمبات كاسيەتi – ادامگەرشiلiگi, سول تابيعي قالپى، اللا بەرگەن مiنەزiنەن وزگەرiپ اينىعان ەمەس. ءوزiم دەگەنگە وزەگiن جۇلىپ بەرەتiن جان. مەن تانىعان ۇلىكبەك وسى. جاسى قۇتتى بولسىن! جاراتقان يەم جانىنا مۇڭ تۇسiرمەسiن، عۇمىرى ساۋلەلi بولىپ، حالكىمەن بiرگە جاساي بەرسiن!

مۇحتار شەرىم: 

– ۇلىقبەك ەسداۋلەت – قازاق پوەزياسىندا وزىندىك ورنى بار، زامان كوشىنە ىلەسە بىلگەن، ورەسى بيىك اقىن. ءوز باسىم ولەڭدەرىن ىزدەپ وقيمىن. ولەڭدى ومىرىمەن ورنەكتەگەن اقىن اعامىز الپىس مىرزانىڭ الدىنا كەلىپ: «رۇحسات پا؟» – دەپ ەسىك تاقىلداتىپ تۇر ەكەن. «الپىس – تال ءتۇس!» دەپ جاتادى. الپىسىڭىز قۇتتى بولسىن، ۇلەكە! وتتى، شوقتى، «شوكتى» ولەڭدەرىڭىز كوبەيە ءتۇسسىن! سوندا وقىرمانىڭىز دا ريزا، ءوزىڭىز دە ريزا، ساتيريكتەر اتىنان مىنا ءىنىڭىز – مەن دە ريزا! الپىستا القىنباي، جەتپىستىڭ «جەلكەسىن شۇقىپ»، سەكسەننەن «سەكىرىپ» كەتىپ، توقساندا تاياق سۇيەنبەي، جۇزگە جىميىپ جەتىڭىز اعا! سالەممەن، ءسىز توقىلداتىپ تۇرعان الپىس مىرزاعا جاقىنداداپ قالعان ءىنىڭىز.

سەرىكزات دۇيسەنعازين:

– ء وز باسىم ۇلى اعانى قازىرگى قازاق ولەڭىنىڭ قارا نارى دەپ باعالايمىن. ۇلىقبەك اعا سياقتى پاراساتتى پوەزيا تۋدىراتىن تالانتتار  وتە سيرەك. اعامىزدىڭ اسقارالى الپىس جاسى قۇتتى بولسىن! ورتامىزدا امان جۇرسە ادەبيەتىمىزدىڭ قورجىنىن ءالى تالاي جاۋھار جىرلارعا  تولتىرادى دەپ سەنەمىن. 

جاراس كەمەلجان:

– ۇلىقبەك اعا قازاق ادەبيەتىنىڭ، قازاق پوەزياسىنىڭ قوڭىر قوبىزى سياقتى. ونىڭ ولەڭدەرىنەن ۇلى دالا سازى، كوشپەندى قازاقتىڭ دەمى اڭقىپ تۇرادى. ءبىز اعامىزدىڭ تۋعان كۇنىنە وراي، دەنىنە ساۋلىق، وتباسىنا اماندىق تىلەيمىز! اقىننىڭ تۋعان كۇنى - پوەزيانىڭ تۇلەگەن كۇنى. سول ءۇشىن دە ۇلىاعانىڭ قالامىنان سۇيەكتى، سۇلۋ جىر كۇتەمىز!

تابيعات ابايلداەۆ:

– قازاقى قارا ولەڭنىڭ قاسيەتىن بويىنا دارىتا بىلگەن ۇلىقبەك اعا دا تاعى ءبىر جىلىن ارتقا قالدىرىپ وتىر. ءوز ولەڭىڭىزدە قازاقتىڭ تابيعاتىن، بولمىسىن قولمەن قويعانداي ەتىپ كورسەتىپ: «سوڭىمنان شىراق الىپ تۇسە بەر» دەيسىز، سول قازاعىڭىز ونداي عادەتتەن قاشىق بولىپ، مەرەيىڭىزدى اسىرا بەرسىن! الگى ءبىر ولەڭىڭىزدە تۇمانباي اعا «مەنەن كەيىنگى مىقتى اقىنسىڭ» دەيدى دەيتىنىڭىز تاعى بار. ەندى ءسىزدىڭ «مەنەن كەيىنگى مىقتى اقىنسىڭ» دەيتىن ىنىلەرىڭىز كوپ بولسىن! دەنىڭىز ساۋ، باۋىرىڭىز ءبۇتىن بولسىن! قالامىڭىز توقتاماسىن، وقىرمانىڭىز جوقتاماسىن!

سالتانات سماعۇلوۆا:

– اقىن ولەڭدى البەتتە، ءوزى ءۇشىن جازادى. ال، سول ولەڭى وقىرماننىڭ دا ويىمەن، سەزىمىمەن ۇندەس كەلىپ جاتسا، جازارماننىڭ عانا ەمەس، وقىرماننىڭ دا باقىتى. بۇگىن ءبىز ولەڭدەرىن وقىپ وسكەن جانە سول وقىعاندارىمىز جادىمىزدا جاڭعىرىپ تۇراتىن اقىن تۋعان كۇن! ۇلىقبەك اعانىڭ «سانا» مەن «جۇرەكتى»  بىتىمگە كەلتىرگەن تىلسىم جىرلارى جاساي بەرسiن! 

Abai.kz