قازاق ءبيىنىڭ حاس شەبەرى شۇعىلا ساپارعاليقىزى قايدا كەتتى دەگەن ءسوز از ەستىلمەيدى. بىرەۋلەر ونى ونەردى تاستاپ، وتباسىنىڭ قامىمەن كەتتى دەسە، ەندى بىرەۋلەر – ەل اراسىندا وتەتىن كونتسەرتتەرگە مۇرنىن ءشۇيىرىپ، جابىق ەسىكتە وتەتىن توي-تومالاقتا بي بيلەپ ءجۇر دەيدى. الايدا جۋىقتا عالامتور جەلىسىنەن شۇعىلا ارنايى ونەر ورتالىعىن اشىپ، جاس تالانتتاردى جيناپ جاتىر دەگەن حاباردى دا ەستىگەن ەدىك. ءسويتىپ، ينتەرنەتتە اتالعان مەكەن-جاي بويىنشا الماتىنىڭ قاق ورتاسىنان اشىلعان مەكتەپكە قر ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى شۇعىلا ساپارعاليقىزىن ارنايى ىزدەپ باردىق.

– شۇعىلا حانىم، جاڭادان اشىلعان بي مەكتەبىڭىز قۇتتى بولسىن! جاستار جاعىنان بي ۇيرەنۋگە تالپىنىس تانىلىپ جاتىر ما؟

– راحمەت! ەندى بۇل باستامانىڭ ناتيجەسىن ۋاقىت كورسەتەر. ءبيدى ۇيرەنەم دەگەن ىنتالى جاستار وتە كوپ. بۇيىرسا، الدا وتەتىن جەكە كەشىمدە وسى مەكتەبىمدە ءتالىم الىپ جاتقان جاس بۇلدىرشىندەردىڭ ساحناداعى تۇساۋى كەسىلەتىن بولادى. باستاپقىدا ءوزىمنىڭ ءىزىمدى باساتىن كاسىبي دەڭگەيدەگى بيشىلەردى السام با دەگەنمىن. ويتكەنى بيگە دەگەن يكەمى قالىپتاسقاندىقتان، ولارمەن جۇمىس ىستەۋ قيىن بولمايدى. بىراق ىرىكتەۋ بارىسىندا مەنىڭ الدىما اۋەسقويلار كوپ كەلدى. ولاردىڭ بۋىنى قاتىپ قالعاندىقتان، جاس بالالاردى الۋدى ءجون سانادىق. ەندى وسى بۇلدىرشىندەردى بەس-التى جىلداي باۋلىساق، ارى قاراي الىپ كەتۋلەرى قيىنعا سوقپايدى. سونىمەن قاتار ءبىزدىڭ ورتالىقتا بيدەن وزگە، ۆوكال مەن سۋرەت سالۋعا دا ۇيرەتەدى.

– جالپى ءسىز قىتايدان ەل پرەزيدەنتىنىڭ شاقىرتۋى بويىنشا ورالعاندا، قازاق ءبيىنىڭ ناعىز قامقورشىسى كەلدى دەگەن ءۇمىت بولعان ەدى. بىراق ارادا ون بەس جىل ۋاقىت وتسە دە، قازاق ءبيى ۇلتتىق ونەردىڭ بيىك دەڭگەيىنە نەگە شىعا الماي جاتىر؟

– «جالعىزدىڭ شاڭى شىقپاس» دەگەن عوي حالىق. جالعىز مەن قازاقتىڭ بي ونەرىن كوككە كوتەرەم دەۋىم – ابەستىك بولادى. مەندە ونداي وراسان ماقسات بولماعان، مۇنداي مىندەتتى ماعان ەشكىم جۇكتەگەن دە جوق. بي ونەرىن ورگە سۇيرەۋ – بۇكىل مەملەكەتتىك انسامبلدەر مەن تەاترلاردىڭ، ونەر وردالارى مەن ونەرگە قاتىستى وقۋ ورىندارىنىڭ مىندەتى بولسا كەرەك. دەگەنمەن، بۇل سالادا ەشتەڭە اتقارىلماي جاتىر دەۋگە تاعى كەلمەيدى، استانادان ارنايى «استانا بالەت» تەاترى اشىلىپ، جۇمىسىن باستادى. بيۋدجەتتەن ارنايى قوماقتى قارجى ءبولىنىپ، بيشىلەرگە جاعداي جاسالىنىپ جاتىر. ءتىپتى كەيبىرى تاجىريبە الماسۋ ماقساتىندا شەتەل ساحناسىنا بارىپ، ونەر كورسەتىپ ءجۇر. بىزگە تەك جاقسى قويىلىمدار جەتىسپەيدى. ايتپەسە بىزدە تالانتتى بيشىلەر جەتكىلىكتى.

– بۇل ورايدا بي، ءداستۇرلى ءان جانە كۇي ونەرى سياقتى ۇلتتىق ونەردى ءوز كۇنىن ءوزى كورۋگە ءماجبۇر ەتپەي، مەملەكەتتىك قولداۋ قاجەت دەيسىز عوي؟

– البەتتە! ماسەلەن، قازىر قانداي كونتسەرتتىك جوبانى الساق تا، ولار بيشىلەرسىز وتپەيدى. ءتىپتى ساحناعا جالقى شىققان انشىلەردىڭ دە سوڭىندا بيشىلەر بيلەپ، ءارتىستىڭ ونەرىنە ءار بەرىپ تۇرادى. بۇل ءبىزدىڭ ەلدە بيشىلەر قاتارىنىڭ از ەمەستىگىن كورسەتەدى. الايدا وسى ونەر يەلەرىنە دەگەن ناسيحات پەن قولداۋدىڭ جوقتىعى سول – ولار «ەڭبەگى ادال، ەتى ارام» كۇيگە ءتۇستى. ولاردىڭ ەڭبەگى ەلەنبەي، تاسادا قالا بەرەدى. ءتىپتى انشلەر دايىن فونوگراممامەن ءان سالعانى ءۇشىن دە بارعان جەرىنەن قوماقتى اقشا الادى. ال ءار قويىلىم سايىن اق تەر-كوك تەرگە تۇسەتىن بيشىلەر بەرگەندى قاناعات قىلۋعا ءماجبۇر. مىنە، سايكەسسىزدىك پەن ونەردەگى ادىلەتسىزدىك قايدا جاتىر؟!

قازىر قانداي بي انسامبلدەرىن الىپ قاراساق تا، ارتىستەرىنىڭ الاتىن جالاقىسى وتە از. تاپقاندارى بۇگىنگى ينفلياتسيا مەن دەۆالۆاتسيانىڭ جۇمىرىنا جۇعىم بولمايدى. سوندىقتان مەملەكەتتىك تەاترلاردا ىستەيتىن نەبىر بيشىلەر قولدارىن ءبىر سىلتەپ، ونەردەن كەتىپ قالىپ جاتىر. مىسالى، مەن پەكين تەاترىندا جۇمىس ىستەگەندە، جالاقىدان بولەك ءار قويىلىمعا دايىندىق جاساۋدىڭ وزىنە ارنايى اقى تولەنەتىن. ال گاسترولگە شىعىپ، مەملەكەتتىك مەرەكەلەردە ونەر كورسەتەتىن بولساڭ، ول سوما پالەنشە ەسەگە دەيىن ارتاتىن. ايلىعىمىزدى المايتىنبىز، اشقان ەسەپشوتىمىزعا اي سايىن جينالىپ جاتا بەرەتىن. وسىلايشا قىتايدا ونەر ادامدارىنىڭ ەڭبەگى ارنايى زاڭمەن قورعالادى. ءتىپتى كۇندەلىكتى جەيتىن جەمىس-جيدەگىمىز بەن دارۋمەندەرىمىزدى دە تەاتر ءوزى كوتەرىپ الاتىن. ءوز باسىم العاش ەلگە كەلىپ، پرەزيدەنت وركەسترىنە ورنالاسقاندا، ماعان ون مىڭ تەڭگە جالاقى تاعايىندالدى دەگەندە جاعامدى ۇستادىم.

– ال ەندى ءسىزدىڭ بۇگىنگى تۇرمىس جاعدايىڭىز، مىنگەن كولىگىڭىز، تاپقان تابىسىڭىز ءوزىڭىزدى قاناعاتتاندىرا ما؟

– ۇكىمەتتىڭ ماعان بەرگەنى – استانادان ءۇش بولمەلى پاتەر مەن «ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى» دەگەن اتاق قانا. سويتە تۇرا وسى ۋاقىتقا دەيىن قول قۋسىرىپ، ەشكىمگە الاقان جايعان ەمەسپىن. بۇگىنگى جاعدايىمنىڭ جاقسىلىعى ءوزىمنىڭ ماڭداي تەرمەن تاپقان ەڭبەگىمنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن. جىلىنا ءبىر-ەكى رەت مەملەكەتتىك مەرەكەلەردە ونەر كورسەتكەندە، گونورار تولەنىپ تۇراتىنى بار. ونىڭ ءوزى بۇگىنگى مىنا قىمباتشىلىقتا ءبىر ءىشىپ-جەمىڭە دە جەتپەيدى. سوندىقتان تابىستىڭ كوزىن شەتەل ساحناسىندا كورسەتەتىن قويىلىمداردان تاۋىپ ءجۇرمىن. ونىڭ ۇستىنە ۇيدە وتاعاسى، ياعني اسىراۋشىمىز، تىرەگىمىز بار. مەن سوعان ارقا سۇيەپ كەلە جاتىرمىن. وسى ورتالىقتى دا ءوز جيعان-تەرگەن قارجىما ساتىپ الىپ، اشىپ وتىرمىن. بۇعان دەيىن جۇمىسسىز ءجۇردىم دەسەم، اسا ءبىر وتىرىك ايتپاعان بولارمىن.

– «وتاعاسى» دەمەكشى، «ەستىگەن قۇلاقتا جازا جوق » دەگەن، ەل اراسىندا ءسىز تۋرالى قازاقتىڭ ءبىر تانىمال ازاماتىنا ەكىنشى ايەل بولىپتى دەگەن ءسوز بار. ارينە، بۇل جەكە باستىڭ اڭگىمەسى. بىراق قۇلاعى تۇرىك قازاققا ءبىر جاۋاپ ايتار كەز كەلدى دەپ ويلامايسىز با؟

– مەنىڭ كۇيەۋىم – مەن قازاقستانعا كەلمەي تۇرىپ، ۇيلەنىپ، كەيىننەن ءتۇرلى جاعدايلارعا بايلانىستى اجىراسقان ازامات. سوندىقتان مەن بىرەۋدىڭ باقىتىنا ورتاقتاسىپ، ەشكىمگە ەكىنشى ايەل بولعان جوقپىن. ەل نە دەمەيدى؟ ءتىپتى پالەنشەدەن بالا تۋىپ الىپتى دەگەندەر دە بولعان. الايدا قىتايدا اتاعىمىز جەر جارىپ جۇرگەندە، ەلگە كەلىپ، بىرەۋدىڭ جارى بولامىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرگەن ەمەس. بالكىم، تاعدىر شىعار. بىراق مەن وزدىگىمنەن ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتامايتىن اداممىن.

– سونىمەن نەشە بالانىڭ اناسى بولدىڭىز؟

– اللاعا شۇكىر، ەكى ۇل، ءبىر قىزىمىز بار.

– قازاق ءان-جىرمەن بىرگە ءبيدى دە ءبىر كىسىدەي مەڭگەرگەن حالىق بولا تۇرا، ەلىمىزدە ۇلتتىق ءبيدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتەتىن بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك شاڭىراق جوق. ەسەسىنە ارنايى تەاتر اشىپ، باتىستىڭ بالەتىنە باسىمدىلىق بەرىلىپ وتىر. بۇل جاعدايدى ءسىز قالاي باعالايسىز؟

– ءبىزدىڭ ەلدە ءتيىپ-قاشىپ وقىتاتىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ىشىندەگى بي بولىمدەرىنەن باسقا، جالعىز عانا سەلەزنەۆ اتىنداعى حورەوگرافيالىق ۋچيليششە بار. ونىڭ وزىندە بالەتكە باسىمدىلىق بەرەدى. مىسالى، ول جەردە تالاپكەرلەردى تاڭداۋ ساتىنە كەلگەندە، جاقسىلارىن بالەتكە باۋلۋعا الىپ قالادى دا، السىزدەرىن ۇلتتىق بيگە جىبەرە سالادى. وسىدان-اق قازاق بيىنە دەگەن كوزقاراستىڭ قانشالىقتى ەكەنىن بىلە بەرىڭىز.

– ايتپاقشى، ءسىزدىڭ بۇعان دەيىن استانادان «شۇعىلا بي مەكتەبىن» اشقانىڭىز بار ەدى. سونىڭ تاعدىرى نە بولىپ جاتىر؟

– ءيا، 2003 جىلى استانادا ەۋرازيالىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ىشىنەن سول كەزدەگى رەكتور مىرزاتاي جولداسبەكوۆ اعامىز ارنايى مەكتەپ اشىپ بەرگەن بولاتىن. ءسويتىپ، ول كىسى ارنايى اكت زالى مەن ءبىر-ەكى كابينەتىن بوساتىپ بەردى. ارنايى ىرىكتەۋ ارقىلى بيگە يكەمى بار بۇلدىرشىندەردى تاڭداپ الدىق. ۇزىن سانى ەكى جۇزگە جۋىق بالانى وقىتا باستادىق. كىشكەنتاي شاكىرتتەرىم شەتەلگە دەيىن شىعىپ، ونەر كورسەتىپ، مەكتەبىمىز كۇن ساناپ وركەن جايا باستادى. مۇنى بايقاعان سول كەزدەگى مادەنيەت مينيسترلىگى ءبىزدى سەلەزنەۆ اتىنداعى حورەوگرافيالىق ۋچيليششەنىڭ فيليالى ەتىپ جىبەردى. كەيىننەن الماتىداعى اتالمىش ءبىلىم ورداسىن فيليال قىلىپ قالدىرامىز دا، سەندەر قازاق ۇلتتىق بي ونەرىنىڭ ورتالىعى بولىپ قالاسىڭدار دەگەندە، قۋانىشىمىز كوككە جەتتى. سونىمەن مينيستر اۋىسىپ، سوڭىنان مىرزاتاي اعامىز ورنىنان كەتكەندە، ءبىز دالادا قالدىق. ءسويتىپ، ءاربىر ەسىكتى قاعىپ جۇرگەندە، ءوزىمنىڭ دە دەنساۋلىعىم سىر بەرە باستادى. اقىر سوڭىندا ەمدەلۋگە شەتەلگە كەتەتىن بولعاندىقتان، مەكتەبىمدى مينيسترلىككە وتكىزىپ كەتتىم. ول مەكتەپتىڭ سودان كەيىنگى تاعدىرىنان حابارسىزبىن. سۇراۋ سالعانىمدا جاۋاپ بەرگەن جان بالاسى بولمادى. مىنە، بىزدە وسىنداي جاۋاپسىز دۇنيەلەر جەتىپ ارتىلادى.

– وسى كەيبىر زەرتتەۋشىلەر قازاقتا «قاماجايدان» باسقا بي بولماعان، «قاراجورعا» – موڭعول ءبيىنىڭ قازاققا ىڭعايلاستىرىلعان كوشىرمەسى دەگەن پىكىرگە قانداي قارسىلىق ايتاسىز؟

– بۇل پىكىرگە ءجۇز پايىز قارسىمىن. ءبىز كوشپەلى ەل بولىپ سانالاتىندىقتان، قازاق پەن موڭعول بولسىن، سالت-ءداستۇرىمىز بەن مادەنيەتىمىزدە جاقىندىق، ۇقساستىق بولۋى زاڭدىلىق. بارلىعىمىز بىردەي ات ۇستىندە وسكەن حالىقپىز. سوندىقتان «قارا جورعاداعى» ات ۇستىندە شاۋىپ بارا جاتقانداي كورىنەتىن يىقتىڭ قوزعالىسى بارشامىزعا تانىس. بىراق بۇل بي ءار ۇلتتىڭ وزىندىك ەلەمەنتتەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءوز تاجىريبەمنەن ايتار بولسام، ءار حالىقتىڭ بيدەگى قيمىل-قوزعالىسى سول ۇلتتىڭ تاريحىنا بايلانىستى تۋىندايدى. ايتىپ وتىرعان جۇيرىك ات بارىمىزگە اتكولىك ەسەبىندە تانىس بولعاندىقتان، موڭعولدار ونى وزدەرىنىڭ ناقىشىنا سالىپ بيلەپ ءجۇر. ءتىپتى قىرعىزدىڭ ءوزى «قارا جورعانى» بيلەۋ ارقىلى گيننەسستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگەلى وتىر. وسىعان ەندى نە دەيسىز؟

– ءسىز سوڭعى جىلدارى ساحنا مەن تەلەەكراننان سيرەك كورىنەتىن بولىپ ءجۇرسىز. وسىنىڭ سەبەبىن نەمەن تۇسىندىرەسىز؟

– مەن ونەردەن ەشقايدا كەتكەن جوقپىن. تەك ەل ىشىندە وتەتىن كەشتەر مەن كونتسەرتتەرگە شاقىرتۋلار از. وزدىگىمنەن سۇرانىپ بارۋعا نامىسىم جىبەرمەيدى...

– ال ەل ىشىندە جۇرگەن تاعى ءبىر سوزگە قاراعاندا، ءسىز جابىق ەسىك جاعدايىندا وتەتىن اقسۇيەكتەر مەن بايلاردىڭ ءتۇسىمى كوپ توي-تومالاعىندا بي بيلەۋگە كوشكەن دەگەن قاۋەسەت بار. بۇل راس پا؟

– بۇل جالعان ءسوز. تەك اعايىن-تۋىستىڭ اراسىندا كوڭىلدەرىن كوتەرۋ ماقساتىندا ونەر كورسەتەتىنىم بولماسا، ەشقاشان ونداي توي-تومالاققا بارىپ بيلەگەن ەمەسپىن. الايدا پالەنشەنىڭ تويى، تۇگەنشەنىڭ تۋعان كۇنى دەپ، ءوتىنىش بىلدىرەتىندەر بولادى. بىراق وزىمە قويعان تالابىم سول – بيىك ساحناعا لايىق ءبيدىڭ بەدەلىن تويدا تومەندەتكىم كەلمەيدى.

– ال تاياۋ بولاشاققا ارنالعان شىعارماشىلىق تۇرعىداعى قانداي جوسپار-جورالعىڭىز بار؟

– الداعى ايدا الماتى مەن استانا قالاسىندا جەكە شىعارماشىلىق كەشىمدى وتكىزسەم دەپ وتىرمىن. قازىر سوعان دايىندىق ۇستىندەمىن.

اڭگىمەلەسكەن – دينار كاميلوۆا،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» № 16 (240) وت 24 اپرەليا 2014 گ.

تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: وزدىگىمنەن ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن اتتامايتىن اداممىن