سەرجانت پەن سولدات، جاس ادەبيەتشى جانە ماداقتاما

اڭگىمە ادەبيەتكە جاڭا كەلىپ جاتقان جاستار تۋرالى.

انا جىلدارى، كەڭەس وداعى ءالى تارقاماي تۇرعاندا وتان الدىنداعى اسكەري بورىشىمدى ۆەنگريادا وتەۋگە تۋرا كەلگەن.

جاۋىنگەر فورماسىن كيگەن العاشقى كۇندەر. سەرجانتتار ءبىر توپ «جاستاردى»، ون شاقتى ۇلتتان قۇرالعان ءبىزدى، تاڭ دەمەيدى، كەش دەمەيدى، كۇننىڭ كوزى قىراۋدا تۋرنيككە اسىلدىرىپ قويادى. مۇزداي تەمىر الاقانىڭدى قارىپ بارا جاتسا دا تۇسۋگە قاقىڭ جوق. اسكەري دايىندىقتا كۇن سايىن ءسال دە بولسا العا جىلجۋعا ءتيىسسىڭ. سونداي ازاپتى ساتتە قاسىمىزدان روتا كومانديرى پروكوفەۆ جاي باسىپ ءوتىپ بارا جاتادى. ءبىز جالىنىشتى كوزبەن «مىنالارى جاۋىزدىق قوي، ءبىزدى اراشالاپ الساڭشى» دەگەندەي ويدى جەتكىزۋگە تىرىسامىز. بىراق كاپيتانىمىز تۇكتى بايقاماعانداي اسىقپاي وتە شىعادى. «يت ەكەن عوي» دەپ ىشىمىزدەن سىباپ جىلارمان ءبىز قالامىز.

ءبىر كۇنى سول كىسىگە اۋعان سوعىسىندا كورسەتكەن ەلرىگى ءۇشىن «قىزىل جۇلدىز» وردەنىن تاپسىرۋ ءراسىمى بولدى. وردەن تاپسىرۋشى جوعارعى شەندى وفيتسەرلەر گرۋپپا شتابىنان ارنايى كەلدى. سوڭى كەزدەسۋگە ۇلاستى. «يت» كومانديرىمىز ءبىر ءوزى ەسكى «ت-34» تانكىمەن ءبىر باتالون اسكەردىڭ دۇشپانداردىڭ قورشاۋىنان شىعۋىنا مۇرىندىق بولعان قاھارمان ەكەنىن بىلدىك. سوندا كومانديرىمىز ءوز باسىنان وتكەن مىناداي ءبىر وقيعانى ايتىپ بەردى:

-  مەن جاس جاۋىنگەرلەردى جاقسى تۇسىنەمىن. ولار مەنى قاتىگەز دەپ ويلايدى. بىراق بۇلاي بولماسقا مەنىڭ دە قاقىم جوق.

اۋعان بارلاۋشىلار ۆزۆودىن باسقارىپ جۇرگەنىمدە ءبىر توپ «جاستار» قاراماعىما ءتۇستى. ءبىرى ماسكەۋلىك، زيالى وتباسىندا وسكەن اقساۋساق بالا ەكەنى كورىنىپ تۇر. ونى ءبىر سەرجانتقا شىڭدا، قولىڭا ال دەپ ارنايى تابىستادىم. سەرجان جانىن قيناپ جىبەرسە كەرەك، ءبىر كۇنى جاس جاۋىنگەر ونىڭ ۇستىنەن شاعىم ايتىپ كەلدى. مەن سەرجانتتان الگى اقساۋساقتى بۇدان ءارى قيناۋ بەرمەۋدى ءوتىندىم.

بارلاۋشى كوماندير بارلاۋعا باراردا وتريادىن ءوزى كامىل سەنەتىن  جاۋىنگەرلەردەن جاساقتاۋعا قۇقىلى. بولىمشەلەرىمىز قانشاما رەت اسكەري بارلاۋ تاپسىرمالارىنا شىعىپ جاتتى، بىراق سونىڭ بىرىنە دە جاڭاعى جاس جاۋىنگەر تارتىلمادى. ويتكەنى، وعان ەشكىم سەنبەيتىن. ءاردايىم كازارمادا، وزىمەن-ءوزى جۇرەدى دە قويادى.

قازاسىز سوعىس، ەرلىكسىز شايقاس جوق، وت پەن وقتىڭ ورتاسىندا جۇرگەن قۇرداستارىنىڭ كوزىنە تۇرتكى بولعىسى كەلمەدى مە، الدە نامىسى وياندى ما، جاڭاعى سولدات ءبىر كۇنى جاتتىعۋدى ءوزى باستادى. كەلەسى ءبىر تاپسىرما ۇستىندە بۇل جورىققا ءوزى دە بارعىسى كەلەتىنىن ايتىپ سۇراندى. مەن شەشىمدى سەرجانت قابىلدايتىنىن ءبىلدىردىم. سەرجانت ونى ءوز وتريادىنا الدى. كەيىن بىلدىك، سول وترياد تاۋدا دۇشپانداردىڭ توسقاۋىلىنا ۇشىراپ، سەرجانت قاتتى جارالانىپتى. توڭىرەك تۇگەل تاۋ-تاس، الىپ كەتۋگە تىك ۇشاق قوناتىنداي مۇمكىن جەر جوق، جارالى سەرجانتتى ەتەككە تۇسىرۋگە تۋرا كەلگەن. سوندا جاڭاعى سولدات سول باياعى ءوزى ۇستىنەن شاعىم ايتاتىن سەرجانتىن ءوز ارقالاپ جۇگىرىپتى. قانسىراپ قالعان سەرجانت جاۋىنگەرى قۋات كورسەتپەگەندە اجالدىڭ تىرناعىنا شىرمالعانداي ەكەن. مىنە، مەنىڭ سەندەرگە قاتال بولعىم كەلەتىنى دە وسىنداي سەبەپتەن. ەگەر مەن اياۋشىلىق تانىتسام، السىزدىك كورسەتسەم، سىزدەر دە ءالسىز بولىپ شىعاسىزدار. ال ناعىز سوعىس جاعدايىندا وزگە تۇگىلى ءوزى الىپ جۇرە المايتىن جاۋىنگەردىڭ بارىنان جوعى جاقسى. بۇگىن قينالساڭىزدار، قينالا وتىرىپ شىڭدالاسىزدار. سوندا عانا سىن ساتتە وزدەرىڭ ءۇشىن دە، وزگەلەر ءۇشىن دە جاۋاپ بەرە الاتىن بولاسىڭدار.

ءبىز كوماندير قاتالدىعىنىڭ سىرىن وسى اڭگىمەدەن كەيىن تۇسىندىك. تۇسىنگەنىمىزدەن بولار، قۇدايعا شۇكىر، قاتارىمىزدا ناشار جاۋىنگەر بولعان جوق.

بۇل اڭگىمەنىڭ جاس ادەبيەتشىلەرگە نە قاتىسى بار؟

قاتىسى مىنادا. ءبىز ادەبيەتكە ەندى-ەندى كەلىپ جاتقان جاستاردى ماقتاۋعا، ءتىپتى ماداقتاۋعا داعدىلانىپ بارا جاتقاندايمىز. بۇگىنگى پوەزيا ءوسىپ كەتتى دەپ اۋىز تولتىرا ايتامىز، بىراق، قالاي وسكەنى تاراتىپ ايتىپ جاتقانىمىز جانە شامالى. ەسەسىنە ادەبيەتتى ەن جايلاۋ قىلۋعا ىنتىق بوركەمىك جاستار قاپتاۋلى. اسىلى، وڭدى-سولدى ۇلەستىرە بەرەتىندەي ەمەس، جاستارعا «اۆانس» بەرۋدىڭ دە بەلگىلى ءبىر شەگى بولۋى كەرەك-ءتى.

مىنە، كەزەكتى ءبىر جاس تالاپكەر. بىلەتىنى تەك مۇقاعالي عانا. وندا دا داقپىرتى. مۇقاعالي اۋدارعان دانتەنىڭ «قۇدىرەتتى كومەدياسىن» (انتيكا مەن ورتا عاسىرلاردىڭ ەنتسيكلوپەدياسى ىسپەتتى) بىلگىسى دە كەلمەيدى. ساناسىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا قۇداي بەرگەن تالانت بولسا، ەشكىمدى وقىماي-اق، ايتۋلى اقىن بولامىن عوي دەگەن سەنىمى دە جوق ەمەس. ايتىسا كەتسە، «ەسەنين دە ەشتەڭە وقىماعان» دەيدى ول. «بيبليا مەن ء«ولى جانداردى» پاراقتاپ جاتقا بىلەتىن، قايسىبىر عىلىم كانديداتتارىمىز دا جازا المايتىن «ماريام باستاۋلارىن» دۇنيەگە اكەلگەن ەسەنيندى ويلانباي-اق، ءوز دەڭگەيىنە تۇسىرە سالادى. ويپىر-اي دەيسىڭ. انە، سول تالاپكەردى ەندىگى ءبىر ادەبي جيىندا  قايسىبىر بەلگىلى اقىن-جازۋشى كوپىرتە ماقتاپ تۇرادى. سوسىن «بۇگىنگى پوەزيامىز ءوسىپ كەتكەن» دەپ كەلەتىن ابدەن جاتتاۋرىن جەگى بولعان ءتۇيىندى تاعى دا قايتالايدى. بۇنى جاڭاعى تالاپكەرگە قاراتىپ ايتادى.

عاجاپ! وسى ءبىز جاستارىمىزدى بولاشاققا تارتار تامىرىنا بالتا شاۋىپ جاتقان جوقپىز با؟ مۇقاعاليدان باستاۋ اپ، جۇمەكەننەن تۇشىنباعان، تولەگەننەن ءشول باسىپ، قادىرمەن قورلانباعان، سوسىن تۇمانبايدىڭ تۇماسىنا ىنتىقپاعان، جۇماتايمەن ۋانىپ، كەڭشىلىكپەن ويعا باتپاعان تالاپكەردىڭ ءتۇبى جارىپ شىعۋى نەعايبىل-اۋ! نەعايبىل ەمەس، جارىپ شىقپايدى ول. ال، ءبىز ماقتايمىز كەلىپ.

ادەبيەت تە مايدان. شاشى دا، ساقالى دا بۋرىل قاتال كوماندير – قالامگەر اكەيلەر. سىزدەر ادەبيەتتىڭ اسكەري تاپسىرماسىن ورىنداۋعا  وزدەرىڭىزبەن بىرگە جاستاردان كىمدەردى سەنىم ارتىپ قاتارلارىڭىزعا الار ەدىڭىزدەر؟ ءسىزدى، ءسىز عۇمىرىڭىزدى تىككەن قازاق ادەبيەتىن، ءسىزدىڭ ءوزىڭىز دە جانىڭىز القىمعا تايانعانداي ءسات بولسا، رۋحاني سوعىستىڭ قان دالاسىنان امان الىپ شىعا الاتىن جاستار بار ما؟

وسى جاعىنا دا ءبىر ءسات نازار اۋدارساڭىزدار ەكەن.

«دايىندىق قالاي، تالاپكەر؟» دەيتىن قاتال ساۋالدى ورتاعا تاستايتىن ۋاقىت جەتكەن سەكىلدى.

راس ەمەس پە؟..

«قازاق ادەبيەتى» گازەتى

30.04.2004