بولعان مەن بولماعان بىلىعا بەرسىن بە؟
پورتالىمىز - ەركىن پىكىر الاڭى. تومەندەگى ماقالادا جازۋشى عابباس قابىشۇلى ابىلاي حان مەن ونىڭ توڭىرەگىندەگى باتىرلار تۋراسىندا وي قوزعاپتى. ەگەر ماقالادا ايتىلعان پىكىر-كوزقاراستارعا وقىرماندارىمىز ءتيىستى ءۋاج ايتىپ جاتسا، ونى دا جۇرت نازارىنا ۇسىنۋعا ءازىرمىز.
Abai.kz
تاريحشىلارىمىزدىڭ نازارىنا
كونە تاريحىمىزعا قايتادان كوز جىبەرىپ، بۇرىنعى ارتىق-كەمدى تارازىلاپ، ەندىگى جەردە بارىنشا ادىلەتتى جازۋ جونىندە ءسوز قوزعالىپ، تاريحشىلارىمىز ىسكە كىرىسكەلى ءبىراز ۋاقىت بولدى. ءيا، بۇرىنعى ەڭبەكتەردە الاي-بۇلاي ايتۋ كەزدەستى. كەيبىر «عالىمدار» تاريحي تۇلعالارىمىزدى «ساۋداعا سالۋعا» تىرمىسىپ، قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزىن «تۇگەندەپ»، باسقا جۇزدەگى ايگىلى ءبىر باتىردىڭ نەمەسە جىراۋدىڭ ارۋاعىن ءوز ءجۇزىنىڭ اۋلاسىنا قاراي سۇيرەلەدى. «شۇكىر»، ءالى دە بار. ال قايسىبىرى ەندى: سوۆەت وكىمەتى بىزگە تاريحىمىزدى جازدىرمادى، دەپ ءالاۋلاي باستادى. مەنىڭشە، تاريحىمىزدى جازۋداعى الا-قۇلالىق ءۇشىن وزىمىزدەن وزگەنى جاپپاي جازعىرۋدىڭ ءجونى جوق. ارعىنى ايتپاي-اق، بەرگىنى ەسكە الساق، ماسەلەن: ە. بەكماحانوۆتاي عالىمىمىزدى كىم سوتتاتتى؟ ق. ساتباەۆ پەن م. اۋەزوۆتى، ع. مۇسىرەپوۆ پەن ا. جۇبانوۆتى، ءا. ءشارىپوۆتى... كىم قۋدالادى؟
ءجا، مەن كاسىبي تاريحشى ەمەسپىن، «باس جاققا بارماي»، كوڭىلىمدەگى مىنا بىرەر تۇيتكىلدى عانا ايتايىن. بۇعان كەرەكۋ (پاۆلودار) قالاسىندا، ا. پوتانين اتىنداعى ولكەتانۋ مۇراجايىنداعى ءجايت سەبەپشى بولدى. مۇراجايدى ارالاپ، ولكە تاريحىنا قاتىستى كونە زاتتاردى كورىپ ءجۇرىپ، ابىلاي حان ءداۋىرى بولىمىنە ايالدادىق. كوزىم تاقتا وتىرعان ابىلاي حاننىڭ، ونىڭ سول جاعىنداعى بۇقار جىراۋدىڭ جانە وڭ جاعىندا الا تۋ ۇستاپ تۇرعان جىگىتتىڭ مۇسىندەرىنە كوزىم ءتۇستى. وزىمە بەيمالىم جىگىت بەينەسى كىمدىكى ەكەنىن سۇراعانىما: «بۇل – ابىلاي حاننىڭ تۋ ۇستاۋشىسى ولجاباي باتىر» دەدى تۇسىنىك بەرۋشى قارىنداسىم. «سولاي ما؟.. مەن ونداي دەرەكتى ەستىمەپ ەدىم»، دەپ ودان ارىعا كوز تاستادىم. ابىلاي باتىرلارىنىڭ مايلى بوياۋمەن سالىنعان پورترەتتەرى اسەمدەپ ءىلىپ قويىلىپتى. كورىپ، اتى-جوندەرىن وقىدىم. ءبارى دە بار، تەك قاراكەرەي قابانبايدىڭ سۋرەتى كورىنبەدى. ول ول ما، مۇراجايدا قابانباي حاقىندا ءبىر اۋىز ءسوز، ەشقانداي دەرەك جوق. ونىڭ ەسەسىنە ولجاباي باتىر كوتەرمەلەنگەن.
ابىلاي تۋرالى داستان، رومان، شەجىرە، اڭىز اڭگىمە، جىر اتاۋلىنىڭ ءبىرازىن وقىعانىمدا ولجاباي باتىرعا قاتىستى ءبىر عانا دەرەك كەزدەستى. ونىڭ ءوزى دە مۇلدە نانىمسىز، قيسىنسىز. «ابىلاي حان» دەگەن كىتاپتىڭ («جازۋشى» باسپاسى. 1993 ج. قۇراستىرعان – سارسەنبى ءداۋىت. رەداكتورلارى: شايمەرگەن الديبەكۇلى، تورتاي سادۋاقاستەگى) «اڭىز اڭگىمەلەر» بولىمىندەگى «ولجاباي باتىردا» مىناداي ءبىر ماعلۇمات بار: «...ون سان ورتا جۇزگە ۇران بولعان ولجاباي باتىر وتىرا الماي، ۇشىپ تۇرەگەلىپتى دە، مىنا قالماقتىڭ دال-دال بولۋى، مىنا قاقپانىڭ بۇزىلۋى مەنىڭ قولىمنان بولماق ەكەن-اۋ دەپ ورنىنان تۇرا كيىنىپ اتتانىپ، «ولجاباي، ولجاباي» دەپ شاۋىپ، جولىندا تۇرعان ابىلايدىڭ الا تۋىن قولىنان جۇلىپ الا جونەلىپ، قورعانعا قورعالاماستان قاسقايىپ جەتىپ بارعاندا، ءبىر قالماق تۋدى كوزدەپ اتقان. قالماقتىڭ وعى تۋ ۇستاعان قولىنىڭ قوس باسىنا ءتيىپ، ونى ءبىر تىكەنەك قادالعان قۇرلى كورمەي، الا تۋدى ابىلايدىڭ وزىنە بەرە سالىپ، اتتان تۇسە قالىپ، داربازانى شاپقىلاعاندا...» دەپ كەتە بارعان اڭگىمەدەن بىردەڭە ۇعۋ قيىن.
باستالۋى ءباتۋاسىز «اڭگىمەدەگى»: «ون سان ورتا جۇزگە ۇران بولعان ولجاباي» دەگەندىك تە - قاتە. ال ولجاباي باتىر تۋرالى جالپى ءسوزدىڭ باتۋاسىزدىگى مىنادان دا بايقالادى:
«ولجابايدىڭ ەسەپكە كىرىپ، قاتارعا قوسىلماعان كۇنى بولسا كەرەك. ايتەۋىر، سول جورىقتا بار، بىراق سالىقشىلاردىڭ ىشىندە ەكەن. ولجاباي ات جايعان كوپ قازاقتىڭ ءبىرى. اتىن جايىپ، كويلەك-دامبالىن شەشىپ، قاننەن-قاپەرسىز ءبيتىن قاراپ وتىرسا...». بۇل نە ءسوز؟ ماسقارالاۋ عوي؟!.
ابىلايدىڭ اق تۋى بولعان، ال ونى «الا تۋى» دەپ وزگەرتۋ دە – كادىمگى «اۋىز وزىمدىكىلىك». سودان كەيىن: البەتتە، حان تۋىن حاننىڭ ءوزى ۇستاپ جۇرمەگەن جانە ونى بەلگىلى ءبىر كىسى دە ۇنەمى الىپ جۇرمەگەن. جورىق جوسپارىنا قاراي حان شاتىرى ورىن وزگەرتكەن سايىن تۋدى جاڭا ورىنعا سول ساتتە حان جانىندا بار باتىرلاردىڭ ءبىرى الىپ باراتىن بولعان. جوبىشوڭكى كىسى كوتەرە المايتىن سالماقتى دا سالتاناتتى تۋ حان شاتىرىنىڭ وڭ بوساعاسى تۇسىنا شانشىپ قويىلاتىن بولعان. ال مىناۋ «اڭگىمەدە» تۋدى ابىلايدىڭ ءوزى ۇستاپ تۇرعانى، ولجابايدىڭ تۋدى حان «قولىنان جۇلىپ الا جونەلىپ»، ودان سوڭ... «ابىلايدىڭ وزىنە بەرە سالۋى» - شىندىققا جاناسپاعان ەرسى ارەكەت.
ەگەر ولجاباي باتىر «ون سان ورتا جۇزگە ۇران بولسا»، ابىلاي حان حاقىنداعى قيسسالاردان بۇرىن بۇقار جىرلارىندا ايتىلسا كەرەك ەدى. جوق، جىراۋدىڭ ابىلايعا ارناعان سوزىندە:
«...قاراكەرەي قابانباي،
قانجىعالى بوگەنباي،
قازداۋىستى قازىبەك،
شاقشاقۇلى جانىبەك –
ورمانداي كوپ ورتا ءجۇز،
سودان شىققان ءتورت تىرەك...»،
– دەگەن عانا دەرەك بار.
ولجاباي تولىبايۇلىنىڭ ايتپاعان ءسوزىن ايتتى ەتىپ، ىستەمەگەن ءىسىن ىستەدى ەتىپ، ماسەلەن، «ابىلايدىڭ رەسەي پاتشايىمىنا جازعان حاتتارىن الىپ، پەتەربورعا بىرنەشە رەت بارعان، ءوزى دە حات جازعان» دەپ، الدەكىمنىڭ ەشبىر دەرەكسىز، ويشا اسىرا سىلتەپ ناسيحاتتاۋى – اقيقاتقا قيانات. ونىڭ ءوز ءوڭىرىن باسقىنشى جوڭعارلاردان ازات ەتىسكەن ەرلىكتەرىن، باسقا قىزمەتتەرىن ناقتىلاپ ايتىپ، تەك شىندىققا جۇگىنۋ قاجەت.
شىندىقتى شىرعالاڭداۋدىڭ باسقا تۇلعالار تۋرالى جىرلارعا، زەرتتەۋ ەڭبەكتەرگە دە قاتىسى بار. مىسالى، «بۇقار جىراۋ قالقامانۇلى. شىعارمالارى» اتتى جيناقتا (1992-جىلى «مۇراتتاس» عىلىمي-زەرتتەۋ جانە باسپا ورتالىعى شىعارعان. جيناقتى ازىرلەپ، العىسوزى مەن تۇسىنىكتەرىن جازعان فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى مۇحامەدراحىم جارمۇحامەدۇلى) جىراۋدىڭ ايتقاندارى:
«ەي، ابىلاي، ابىلاي!
سەنى مەن كورگەندە
تۇرىمتايداي ۇل ەدىڭ،
تۇركىستاندا ءجۇر ەدىڭ.
ابىلمامبەت پاتشاعا
قىزمەتشى بولىپ تۇر ەدىڭ.
سەن قاي جەردە ءجۇرىپ جەتىكتىڭ؟
ء ۇيسىن تولە بيلەردىڭ
تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ...» (20-بەت);
ء «اي، ابىلاي، سەن ءونبىر جاسىڭدا
انشەيىن-اق ۇل ەدىڭ.
ونبەس جاسقا كەلگەندە
ارقادا ابىلمامبەت تورەنىڭ
تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ.
ابىلاي اتىڭ جوق ەدى،
سابالاق اتپەن ءجۇر ەدىڭ...» (35-بەت);
«اي، ابىلاي، ابىلاي،
ءونبىر عانا جاسىڭدا
انشەيىن-اق ۇل ەدىڭ.
ونبەس جاسقا كەلگەندە
ابىلمامبەت تورەنىڭ،
ارقادا ءجۇرىپ قاڭعىرىپ،
تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ.
ابىلاي اتىڭ جوق ەدى-اۋ،
«سابالاق» اتپەن ءجۇر ەدىڭ...» (44-بەت);
«اي، ابىلاي، ابىلاي،
سەنى مەن العاش كورگەندە
تۇرىمتايداي ۇل ەدىڭ.
تۇركىستاندا ءجۇر ەدىڭ.
ابىلمامبەت تورەنىڭ
قىزمەتىندە تۇر ەدىڭ.
قالتىلداپ ءجۇرىپ كۇنەلتكەن،
ۇيسىندەگى تولە ءبيدىڭ
تۇيەسىن باققان قۇل ەدىڭ...» (52-بەت).
بۇقار جىراۋ اقپاقۇلاق شاكىرتكە مۇعالىم بولعان جوق، ول بۇل ء سوزىن حان ابىلايعا ءبىر-اق رەت ايتتى دەپ بىلەم. سونداي-اق، ول حاندى سيلامايتىن بەيپىلاۋىز، تابالاپ سويلەي بەرەتىن سويقان دا بولماعان شىعار، ياعني: «قۇل ەدىڭ»، «قاي جەردە ءجۇرىپ جەتىكتىڭ؟»، «ارقادا ءجۇرىپ قاڭعىرىپ»، «قالتىلداپ ءجۇرىپ كۇنەلتكەن» دەپ ءتىلىن سۇعا بەرۋى مۇلدە يلانىمسىز. ال «ابىلمامبەت پاتشاعا» دەگەنى شە؟ قازاق جەرىندە «پاتشا» بولماعانىن بابامىز بۇقار جىراۋ بىلسە دە، ولاي ايتپاسا دا، ءسىرا، كىتاپتى دايىنداعانداردىڭ ءبىرى «تۇزەتىپ» جىبەرگەن شىعار. جىراۋ ەسكەرتپەسىنىڭ بىرىنە ءبىرى كەرەعار نۇسقالارىنىڭ بەرىلۋى دە – جيناقتى شىعارعانداردىڭ الدە «بىلگىشتىكتەرى»، الدە نەمكەتتىلىكتەرى.
مىرجاقىپ دۋلاتوۆ «حان ابىلاي» ماقالاسىندا: «...بۇل كۇنگە شەيىن قازاق جۇرتىندا ابىلايدىڭ اتا ءجونىن بىلۋشىلەر كەم. سەبەبى ءھار زاماننىڭ ۋاقيعاسى ءوز تۇسىندا جازىلا كەلىپ، جينالعان تاريحىمىز جوقتىقتان، تىلدەن تىلگە سويلەنىپ كەلۋىنشە، قاريالار ابىلايدىڭ اتا تەگى تۋراسىندا بىلايشا دەيدى: ءبىر زاماندا اقماڭعىت، توقماڭعىت دەگەن ەل كەلىپ، قىرىق جىلداي بۇحارانى بيلەپ تۇرعان ابۋالپەيىس حاندى ءولتىرىپ، بۇحارانى شاۋىپ العان سوڭ، سۇيەنىش حان دەگەن ابۋالپەيىستىڭ ءبىر بالاسى باسشى بولىپ، تۋىسقاندارى مەن بالالارىن ەرتىپ، قارسى، عۇزارعا قاشىپ بارىپ، كوپ سارتتىڭ ءبىرى بولىپ، زاتىن جاسىرىپ ءجۇرىپتى. سول سۇيەنىش حاننىڭ ءبىر بالاسى ونەكى جاسار ابىلاي ەكەن، شىن اتى – ءابۋالمانسۇر. جاس تا بولسا سانالى ابىلاي: ء«وز قورلىقتان سارت قورلىق، سارت قورلىقتان جات قورلىق» دەپ، قارسى، عۇزاردان جاياۋ قاشىپ شىعىپ، تۇكستانداعى تۇقىمداسى ابۋمامبەت دەگەن كىسىگە قىزمەتكەر بولىپ تۇرىپتى. ودان قورلانىپ، ءۇيسىن تولە ءبيدىڭ تۇيەسىن باعادى. مۇندا دا بوي توقتاتىپ تۇرا الماي، سارىارقاعا كەلىپ، اتىعاي داۋلەتكەلدى بايدىڭ جىلقىسىن باعىپتى. تورە بالاسىمىن دەۋگە ارلانىپ، زاتىم «سارت»، اتىم «سابالاق» دەيدى ەكەن...» دەپ جازعان.
ابىلايدىڭ تەگىنە قاتىستى الا-قۇلالىق ابىلايدىڭ حان سايلانۋى جونىندەگى باياندا دا جوق ەمەس. ءسۇيىنباي ارونۇلىنىڭ («ابىلاي حاندا») ء«ۇش جۇزگە بي تولە ەدى» دەپ اتالعان قىسقا تولعاۋىندا:
ء«ۇش جۇزگە بي تولە ەدى،
زامانىندا سول تولە
تاشكەنگە ءبىر كۇن كەلەدى.
سەنىڭ اتاڭ ابىلايدى،
ءابىلمانسۇر اتانىپ،
وت جاعىپ جۇرگەن جەرىندە
شايحانادان كورەدى.
سول قۇلدىقتان قۇتقارىپ،
«سابالاق» دەگەن ات قويىپ،
تولە بي الىپ كەپ ەدى.
ەل تۇيەسىن باقتىرىپ،
قىزمەتىن كوپكە جاقتىرىپ،
كىرمە ەكەنىن ايتقىزباي،
حان قويعان بابام سول ەدى»،
- دەسە، ماعجان جۇماباەۆ «باتىر بايان» داستانىندا («ابىلاي حاندا»):
«...جيىلدى وڭشەڭ نويان ىعاي-سىعاي،
بايجىگىت، تاسبولات پەن بي تولىباي.
تۋ باستا ابىلايدى حان كوتەرگەن –
قامقورى قاراۋىلدىڭ شەشەن قاناي»،
- دەيدى. ال ءشادى تورە جاڭگىرۇلى «تاريحاتىندا» (ول دا «ابىلاي حاندا») جانىبەك حاننىڭ ابىلايدى حان ەتىپ سايلاۋدى ۇيعارىپ، ءۇش جۇزگە حابار بەرىپ، بيلەردى شاقىرتقانىن جىرلاي كەلە:
«...باس قوسىپ بىرنەشە كۇن بىرگە تۇردى،
سويلەسىپ جۇرتكەرشىلىك كەڭەس قۇردى.
اقىرى ابىلايدىڭ حان بولۋىن
ءبارى دە ءبىراۋىزدان قابىل قىلدى.
اكەلىپ اق كيىزدى جايىپ سالىپ،
ۇستىنە وتىرعىزدى حاندى اپارىپ.
قولداسىپ ءار رۋدىڭ قارياسى،
كيىزدى ۇستادىلار ءبارى بارىپ.
ۇلى ءجۇز تولە بيگە جولىن بەردى،
قازىبەك ورتا جۇزدەن شىعا كەلدى.
ايتەكە كىشى جۇزدەن كيىزدى ۇستاپ،
بىرەۋى جانىبەكتىڭ ءوزى دە ەدى.
تورتەۋى ءتورت بۇرىشتان ۇستاپ تۇردى...»،
- دەگەن.
سونىمەن، ءسۇيىنباي ابىلايدى تولە بيگە تاشكەنتتىڭ شايحاناسىندا وت جاعىپ جۇرگەنىندە كورسەتەدى، ال تولەنى ءۇش جۇزگە بي ەدى دەيدى دە، ابىلايدى حان قويۋ ماسەلەسىن تولە بي شەشكەن دەگەندەي تۇجىرىم اڭعارتادى. ماعجان شەشەن قانايدى العا ۇستاسا (مەنىڭشە، وسى نۇسقا يلانىمدى), ءشادى تورە ەڭبەك جانىبەك حاندىكى ەكەنىن ايتادى. ءجا، دەلىك. مۇنداعى ءسۇيىنباي اتامىزدىڭ سوزىندەگى اعاتتىقتىڭ ءبىرىنشىسى – تولە ءۇش جۇزگە بي بولدى دەۋى. ەكىنشىسى – ابىلايدى حان كوتەرۋگە تولە بي قاتىستى دەگەنى. تولەنىڭ ءۇش جۇزگە ەمەس، ۇلى جۇزگە عانا بي بولعانى بارشاعا ءمالىم. ودان سوڭ: تولە بابامىز فانيگە 1663-جىلى كەلىپ، باقيعا 1756-جىلى اتتاندى عوي، ال ابىلايدىڭ حان سايلانۋى - 1771-جىلى. وسى كوپە-كورىنەۋ سايكەسسىزدىكتى ءشادى تورەنىڭ ءوزى قايتالاعان با، الدە ءبىزدىڭ «بىلگىشتەردىڭ» ءبىرى «قايتالاتتى» ما ەكەن؟
«بىلگىشتەر» دەمەكشى، تاريحي ءۇش ءبيىمىز جايىندا جازىلعان ادەبي، تاريحي-عىلىمي اڭگىمە، ولەڭ-جىر، ماقالا، ديپلومدىق، ديسسەرتاتسيالىق جۇمىس، ت. ب. قولىما تۇسكەندەرىنە ۇڭىلسەم: ولاردىڭ فانيگە كەلگەن، باقيعا اتتانعان جىلدارى ارقالاي كورسەتىلىپتى. مىسالى:
تولە بي الىبەكۇلى (1657-1756 جانە 1663-1756),
قازىبەك بي كەلدىبەكۇلى (1667-1764 جانە 1665-1765),
ايتەكە بي بايبەكۇلى (1644-1700 جانە 1683-1739 جانە 1683-1722),
- دەپ جازىلعان. دەمەك، ابىلايدىڭ ءۇش جۇزگە حان سايلانۋىنان:
تولە بي - 15 جىل بۇرىن،
قازىبەك بي - 6 جىل بۇرىن،
ايتەكە بي - 49 جىل بۇرىن باقيلىق بولىپتى!.. ياعني ابىلايدى اق كيىزگە وتىرعىزعان جۇرتشىلىق اراسىندا اتاقتى ءۇش ءبيىمىزدىڭ ۇشەۋى دە بولماسا، ءشادى تورە مەن ءسۇيىنباي اقىن نەنى، كىمدى جىرلادى؟!. ولاردىڭ ىزىمەن ادەبي، تاريحي «ەڭبەك» جازعاندار دا از ەمەس شىعار. بۇل اعاتتىققا تاريحشىلارىمىزدىڭ ءلام-ميم دەمەۋلەرى قالاي؟ (دەگەندەر بولسا، عافۋ ەتكەي).
مەنىڭشە جانە تاريحي ءجون-جوبا ىڭعايىنشا، ابىلايدى حان سايلاۋعا ءۇش ءجۇزدىڭ سول تۇستاعى باسشى ادامدارى قاتىسقان. ال ولار كىمدەر؟.. بي اتاۋلىدان قاناي قۇتتىمبەتۇلى قاتىسقانى (ماعجان جۇماباەۆ ايتقان) يلانىمدى. مولشەرى 1696 -1778 جىلدار ءومىر سۇرگەن قاناي كوكشەتاۋدىڭ زەرەندى وڭىرىندەگى قارابۇلاق اۋىلىندا تۋىپ-وسكەن. ايماققا كەڭ تاراعان اڭىز ونىڭ ءارى باتىر، ءارى شەشەن بولعانىن ايعاقتايدى. ابىلايدىڭ سەنىمدى باس ءبيى دەپ سۋرەتتەيتىن اڭگىمە، جىر بارشىلىق.
حاندارىمىز بەن باتىرلارىمىزدىڭ ءومىرىن زەرتتەۋشىلەر ەستىگەن كىسىنى دە، وقىعان كىسىنى دە ەرىكسىز تاڭداندىراتىن وسىنداي بۇرىس دەرەكتەردى ءبىر ىزگە سالىپ، اقيقيتتى ايتۋعا ءتيىس. اۋىز ادەبيەتىمىزدە، جوعارىدا كەلتىرىلگەندەي، كەيبىر قيسسانىڭ، تولعاۋدىڭ ەكى-ءۇش نۇسقاسى كەزدەسەدى، الايدا ولارعا جەلى بولعان وقيعا-دەرەك بەتالدى بۇرمالانا بەرمەسىن. بۇرمالاۋدىڭ ەڭ سوراقىلارىنىڭ تاعى ءبىرى – «جۇزگە بولىنگەننىڭ ءجۇزى كۇيسىن» دەگەن قاناتتى ءسوزدىڭ قاشان شىققانى، كىم ايتقانى بەلگىسىز بولسا دا، ۇلى ءجۇزدىڭ «تاريحشىلارى» ونى تولە بيگە تەلىسە، ورتا ءجۇزدىڭ «تاريحشىلارى» قازىبەك بيگە، ال كىشى ء جۇزدىڭ «تاريحشىلارى» ايتەكە
بيگە تەلىپ ء جۇر.
قازاق تاريحىن قاپىسىز جازۋعا جۇمىلعان تاريحشى ماماندار وسى ماسەلەلەرگە دە قاپىسىز ىزدەنىستىڭ ناقتى ناتيجەسىمەن تورەلىك جاساسا، شابىت بۋعان اقىن-جازۋشىلار، تاريحتى وڭاي ولجا كورەتىن «تاريحشىلار» ات باسىن ىركىپ، ويلانۋعا ءماجبۇر بولار.
عابباس قابىشۇلى
Abai.kz
