مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ گااگاداعى ءۇشىنشى جاھاندىق يادرولىق قاۋىپسىزدىك سامميتىندە باتىستىڭ رەسەيگە قاتىستى سانكتسيالارىنان قازاقستاننىڭ زارداپ شەكپەيتىنىن مالىمدەدى. سونداي-اق، ەلباسى ەلىمىزدىڭ كوپۆەكتورلىق ساياساتىن ودان ءارى جالعاستىرىپ، گااگاداعىداي ءسامميتتى قازاقستاندا دا وتكىزۋگە كۇش-جىگەرىن سالاتىنىن جەتكىزدى.
الەمدىك ءسامميتتىڭ ءبىز ءۇشىن تابىستى بولعانى، قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جاھاندىق دەڭگەيدەگى ومىرشەڭ باستامالارى ءبىراۋىزدان قولداپ تاپتى. وسىنى تارقاتىپ كورەلىك. اتاپ ايتساق، نۇرسۇلتان نازارباەۆ سامميت بارىسىندا «ۇلكەن جەتىلىكتىڭ» بارلىق ەلدەرىنىڭ باسشىلارىمەن كەزدەسىپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. سولاردىڭ ءبىرى – اقش پرەزيدەنتى باراك وبامەن اراداعى جارقىن جۇزدەسۋى. ەكى ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى ەكى جاقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستاردى ودان ءارى دامىتۋ ماسەلەلەرىن كەڭىنەن تالقىلادى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ امەريكالىق كومپانيالاردىڭ ەلىمىزدەگى يندۋستريالدىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسىنا بەلسەنىپ ارالاسۋىنا مۇددەلى بولىپ وتىرعانىمىزدى ءمالىم ەتتى. باراك وباما قازاقستاننىڭ يادرولىق قارۋسىزدانۋ ۇدەرىسىنە ايتارلىقتاي ۇلەس قوسقانىن، ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ بۇل باعىتتا باسقا مەملەكەتتەرگە ۇلگى كورسەتىپ وتىرعانىن اتاپ ايتتى. سونداي-اق، ول اۋعانستانداعى جاعدايدى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ كورسەتكەن كومەگىنە العىسىن جەتكىزدى.
جۇزدەسۋدىڭ ۇلكەن جەتىستىگى – ەكى ەل باسشىلارى يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جانە قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى بىرلەسكەن مالىمدەمە قابىلدادى. بۇل قۇجاتتا قازاقستان مەن اقش-تىڭ قاۋىپسىزدىكتى بىرلەسىپ باسەڭدەتۋ جونىندەگى باعدارلامانىڭ تابىستى ىسكە اسىرىلۋىن قۋاتتايتىنى جازىلعان. سونداي-اق، ەكى ەل بۇرىنعى سەمەي سىناق پوليگونىنداعى ناقتى قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋ باعىتىنداعى جۇمىستارىن جالعاستىرا بەرمەك. ەڭ باستىسى، ءبىز زەرتتەۋ رەاكتورلارىنان قالعان جوعارى بايىتىلعان ۋران قورلارىن مۇمكىندىگىنشە تولىق جويۋدا امەريكالىقتارمەن بىرلەسىپ ارەكەت ەتەمىز. رەسمي تۇردە جاريا بولعانىنداي، قوس تاراپ جوعارى بايىتىلعان وتىنمەن جۇمىس ىستەيتىن رەاكتورلاردى از بايىتىلعان وتىنعا قايتا جابدىقتاۋعا دا بىرلەسىپ كىرىسەدى. اقش قازاقستاننىڭ ۆۆر-ك (سۋ قايناتاتىن رەاكتور) زەرتتەۋ رەاكتورىن از بايىتىلعان وتىنعا اۋىستىرۋ، جوعارى بايىتىلعان يادرولىق ماتەريالدى سۇيىلتۋ جانە يادرولىق فيزيكا ينستيتۋتىنىڭ رەاكتورى پايدالانعان جوعارى بايىتىلعان وتىندى ەل اۋماعىنان شىعارۋ سياقتى ءىس-ارەكەتتەرىن قولدايتىنىن مالىمدەدى. سونىمەن قاتار، قۇراما شتاتتار قازاقستاننىڭ ءوز اۋماعىندا ماگاتە-ءنىڭ از بايىتىلعان ۋران بانكىن ورنالاستىرۋ جانە يادرولىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى ايماقتىق وقۋ ورتالىعىن قۇرۋ تۋرالى باستامالارىن دا ريزاشىلىقپەن قابىل الدى.
مىنەكي، مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى الپاۋىت ەلدىڭ بىزبەن ساناسۋىنىڭ ءوزى يادرولىق قاۋىپسىزدىكتى نىعايتۋدا قازاقستاننىڭ بەدەلىنىڭ ارتىپ تۇرعانىن كورسەتەدى. ويتكەنى ءبىز، ەلباسىمىز اتاپ ايتقانداي، دەر كەزىندە سەمەيدەگى يادرولىق سىناق پوليگونىن جاۋىپ، قولىمىزداعى يادرولىق قارۋ ارسەنالىنان ءوز ەركىمىزبەن باس تارتتىق. – وسى ارەكەت ارقىلى قازاقستانعا دەگەن سەنىم تۋدى، كۇللى الەم ءبىزدى وسى باتىلدىعىمىز، بەيبىتسۇيگىشتىگىمىز ءۇشىن سىيلايدى،- دەدى ن. نازارباەۆ. ايتپاقشى، ەلباسى جاھاندىق قاۋىپسىزدىككە ارنالعان سامميتتەردىڭ ءبىرىن قازاقستاندا وتكىزۋگە ۇسىنىس جاسادى.
باتىس ەلدەرى مەن رەسەيدىڭ تەكەتىرەسىنە كەلگەندە ايىپتاۋلاردان، قوقان-لوقى كورسەتۋدەن، سانكتسيالاردان باس تارتىپ، سابىرعا جەڭدىرگەن ءجون. گااگا الاڭىندا الەمدىك ءىرى-ءىرى مەملەكەتتەردىڭ كوشباسشىلارىمەن، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرىمەن كەزدەسكەننەن كەيىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ وسىنداي مالىمدەمە جاسادى. پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا كۇللى الەمگە تانىلعاندىقتان رەسەي-ۋكراين داعدارىسىندا ءبىزدىڭ ارااعايىندىق ءرول اتقارۋىمىزدى قالايتىندار كوپ كورىنەدى. سونىڭ دالەلى، باسقا تاراپتاردىڭ باستاماسىمەن بولعان كەزدەسۋلەردىڭ بارىندە ۋكراينا ماسەلەسى جان-جاقتى تالقىلانعان. الايدا، ەلباسى بۇل جولى دا قازاقستاننىڭ رەسمي ۇستانىمىن اشىق ايتتى. ياعني، ۋكراين داعدارىسىنا بىرجاقتى اق نەمەسە قارا دەپ قاراۋعا بولمايدى. ەڭ ابزالى، جانجالدى بەيبىت جولمەن شەشۋدىڭ تاسىلدەرىن ىزدەۋ كەرەك.
نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ پايىمداۋىنشا، كوپۆەكتورلىق ساياسات پەن ىشكى تۇراقتىلىق بار جەردە عانا مەملەكەت داميدى. مۇنىڭ دۇرىستىعىن ۋكرايناداعى داعدارىس كورسەتىپ بەردى. سوۆەت وداعى كۇيرەگەننەن كۇننەن بەرى ۋكراينا بيلىگىنىڭ سىرتقى ساياساتىندا تۇراقتىلىقتىقتىڭ بولماۋى ەلدى جىككە ءبولدى. ەكونوميكانى دامىتۋعا قاجەتتى دەڭگەيدە كوڭىل بولىنبەدى. قوعامداعى تۇراقتىلىق پەن توزىمدىلىكتى ساقتاۋعا دەن قويىلمادى. ءتىپتى، ۋكرايندار ءالى كۇنگە دەيىن رەسەيمەن شەكەراسىن شەگەندەگەن جوق. ال، قازاقستان كەرىسىنشە، ىجداھاتتىلىق تانىتىپ، رەسەيمەن، قىتايمەن جانە باسقا دا كورشىلەرىمەن شەكاراسىن ايقىنداپ، بەكىتىپ الدى. دامۋ ءۇشىن بەيبىتشىلىك، كەلىسىم جانە حالىقتىڭ بىرلىگى كەرەك. ءبىزدىڭ بىرلىگىمىز وسىنداي قاعيداتتارعا نەگىزدەلگەن. بۇل – ءبىزدىڭ ساياساتىمىزدىڭ دۇرىستىعىن، كەمەلدىگىن دالەلدەيدى،- دەدى ەلباسى.
الداعى ۋاقىتتا الەم قالاي وزگەرەدى جانە جاھاندىق دەڭگەيدەگى تۇراقسىزدىق وقيعالار الەمدىك احۋالعا قانداي ىقپالىن تيگىزەدى؟ ەلباسىمىزدىڭ پىكىرىنشە، بۇگىنگى الەمدەگى تۇراقسىزدىق جاپپاي جاھاندىق جاۋلاسۋعا نەمەسە جاڭا عالامدىق سوعىسقا الىپ بارمايدى. «مەن كوپپوليارلىق تۋرالى ءجيى ايتامىن. جۇرتتىڭ ءبارى سوۆەت وداعى قۇلاعاننان كەيىن ءبىر عانا ۇلى دەرجاۆا – امەريكا قۇراما شتاتتتارى قالىپ، الەم ءبىرپوليارلى بولادى دەپ پايىمدادى. سوڭعى وقيعالاردان بايقاعانىمىزداي، الەم كوپپوليارلى قالپىنان وزگەرگەن جوق. G-8 بەن G-20-نىڭ نە ساياسي، نە ەكونوميكالىق داعدارىستى شەشۋگە قاۋقارى جەتپەدى. سوندىقتان، مەن كەز-كەلگەن ماسەلەنى 190 ەل ينتەراكتيۆتى كەڭىستىكتىكتە تالقىلايتىن G-Global الاڭىن ۇسىندىم. بۇل الاڭ بارلىق جاھاندىق ماسەلەلەردى ءارى ورتاق، ءارى اشىق تالقىلاۋعا جول اشادى. ەگەر ءبىز حالىقارالىق قۇقىق ساقتالسىن دەسەك، بۇۇ-نىڭ شەڭبەرىندە وسى ماسەلەنى تىكەسىنەن قويۋىمىز كەرەك»،- دەدى ن. نازارباەۆ.
مەملەكەت باسشىسى ءوز سوزىندە يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ جونىندەگى كەلىسىمنىڭ ءجيى بۇزىلاتىنىن، ونى بۇزعاندارعا ەشقانداي دا سانكتسيا سالىنبايتىنىن قاداپ ايتتى. سوندىقتان، ول بۇۇ-نىڭ شەڭبەرىندە جالپىعا ورتاق يادرولىق قارۋسىزدانۋ تۋرالى  پاكتى قابىلداۋدى ۇسىندى. – ءبىزدىڭ ورتاق عالامشارىمىزدا بەيبىتشىلىك ماڭگى سالتانات قۇرۋى ءۇشىن، ءبىز بارلىق ماسەلەلەردى اشىق، جاريا تالقىلاپ، شەشىپ وتىرعانىمىز ابزال،- دەدى ن. نازارباەۆ.

تاڭاتار تابىنۇلى.

Abai.kz