ءۇش كەزەڭمەن ءوتۋى جوسپارلانعان «حالىقتىق IPO»-نىڭ (ايپيو) ەكىنشى كەزەڭى جىل سوڭىنا تامان باستالماقشى. ال ونىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى قالاي ءجۇردى، ونىڭ قورىتىندىسى قالاي بولىپ جاتىر، حالىقتىڭ ءىرو-عا دەگەن ىقىلاسى قانداي – ول جونىندەگى اقپاراتتى كۇندىز قولىڭا شىراق الىپ ءجۇرىپ تابا المايسىڭ. ەگەر بۇل ناۋقاننىڭ العاشقى ناتيجەسى ەل-جۇرت ءۇشىن بەيماعلۇم بولسا، ونىڭ كەلەسى كەزەڭىنەن نە ءۇمىت، نە قايىر كۇتۋگە بولادى؟

وكىنىشكە وراي، IPO-عا قاتىستى دەپۋتاتتار تاراپىنان ۇكىمەتكە جاسالعان سۇرانىس تا جاۋاپسىز قالعانعا ۇقسايدى. ال ونىڭ جاۋاپسىز قالاتىن ءجونى بار: ەل ەكونوميكاسىنا ينۆەستيتسيا اكەلەدى دەگەن ناۋقان جەلبۋاز جوبا بولىپ شىقتى.

نەگە جەلبۋاز؟ سەبەبى – قور بيرجاسى دامىماعان ەلدە ونداي ەكونوميكالىق جوبانىڭ جوڭكىلە ءجۇرىپ كەتۋى تىپتەن دە مۇمكىن ەمەس. جوبا نەگە جۇرمەي قالدى؟ سەبەبى – ەل ەكونوميكاسى اشىق ەمەس. كىرىسى مەن شىعىسى، پايداسى مەن زيانى اشىق كورسەتىلمەگەن، جىلدىق بالانسى جاريا ەتىلمەگەن كومپانياعا قارجىسىن باس-كوزسىز توگە سالاتىن «جىندى» جوق.

مىنە، وسى تۇجىرىممەن بىزدەگى ايپيو-نىڭ تۇرالاعان جاعدايىنا نۇكتە قويا سالۋعا بولار ەدى. بىراق ەل ۇكىمەتى بۇل دالباسا تىرباڭداۋدىڭ كەلەسى كەزەڭىن باستايمىز دەپ، جار سالىپ جاتقان سوڭ، ونىڭ قازىرگى جاعدايداعى ءمان-جايى جونىندە بىرەر اۋىز ءسوز ايتپاسقا بولمادى.

وكىنىشكە وراي، «حالىقتىق IPO»-عا قاتىستى ءماجىلىس دەپۋتاتى ايقىن قوڭىروۆ مىرزا تاراپىنان ۇكىمەتكە جاسالعان سۇرانىس تا جاۋاپسىز قالعان سياقتى. ول ءوزىنىڭ دەپۋتاتتىق سۇرانىسىندا: «قازترانسويل» كومپانياسىن ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن، حالىقتىق IPO ارقىلى ميللياردتاعان تەڭگە جيناقتالعان بولاتىن. ارادا از ۋاقىت وتپەي جاتىپ، 2012 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا، 28,8 ميلليارد تەڭگە ديۆيدەند تولەندى. بۇل كومپانيا تابىسىنىڭ 85 پايىزى! ال اكتسيونەرلەر ءوز پايدالارىن بانكتەردەگى ەسەپشوتتارعا سالعان. سوندا تۇسكەن قارجى كومپانيانىڭ دامۋى ءۇشىن ەمەس، الىپساتارلىق ءۇشىن جيناقتالعانعا ۇقسايدى»، – دەگەن بولاتىن.

جالپى العاندا، IPO (Initial Public Offering) ارقىلى باعالى قاعازدار نارىعىندا ساۋدا-ساتتىق جۇرگىزۋ – نارىق ەكونوميكاسىنىڭ جاقسى ۇلگىسى. بۇل دەگەنىڭىز – ەكونوميكاعا جۇرتشىلىقتى جاپپاي جۇمىلدىرۋ دەگەن ءسوز. مىسالعا: يسپانيانىڭ «بارسەلونا» فۋتبول قۇراماسى جانكۇيەرلەر مەن اكتسيونەرلەر قۇيعان قۇندى قاعازدار قارجىسى ەسەبىنەن كۇن كورەدى. «كۇن كورۋ» عانا ەمەس، بۇل كوماندا ەۋروپاداعى ەڭ باي فۋتبول كلۋبتارىنىڭ ءبىرى.

وسى تۇرعىدان العاندا، قازاقستاندىقتار ءۇشىن مۇنداي ەكونوميكالىق تەتىك سوندايلىق جات قۇبىلىس بولماۋى كەرەك ەدى. ەندەشە مۇنداي جاعىمدى دۇنيەگە نەگە حالىق بولىپ قۋانا الماي جاتىرمىز؟ ونىڭ ۇستىنە قور نارىعىنا ونەركاسىپ، ەنەرگەتيكا جانە ترانسپورت سالاسىنداعى تابىستى ينفراقۇرىلىمدار تۇسىمىنە حالىقتىق قىزىعۋشىلىقتىڭ بولماۋى تىپتەن تۇسىنىكسىز. ماسەلەن، ءبىرىنشى كەزەڭدە اكتسيالارىن اشىق ساتىلىمعا شىعارعان «قازتەلەكومدى» ايتپاعاندا، «قازترانسويل» (كتو) – قازاقستانداعى بۇكىل مۇناي قۇبىرىنىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزىپ، رەسپۋبليكا بويىنشا مۇناي قۇبىرى ماگيسترالىنىڭ جۇمىس ىستەۋىن قامتاماسىز ەتەتىن الىپ كومپانيا! ياعني، ونىڭ ءتۇسىمى دە ءتاۋىر بولۋ كەرەك ەدى. بىراق ونىڭ اكتسياسىنا جاپا-تارماعاي جابىلعان جۇرت جوق.

ەندى، مىنە، ەكىنشى كەزەڭگە «KEGOC» كومپانياسىنىڭ (قۋاتى اسا جوعارى ەلەكتر جەلىلەرىن تاراتۋ مەن تاسىمالداۋ) اكتسيالارىن ساۋداعا شىعارۋ كوزدەلۋدە. ودان كەيىن «ەير استانا»، «قازترانسگاز»، «سامۇرىق-ەنەرگو» (جىلۋ جانە ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋشى، ەنەرگەتيكا نىساندارىن سالۋ جانە قايتادان جاڭارتۋ), «قازترانسمورفلوت» كومپانيالارىنىڭ، «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ، ونىڭ سالالىق ءوندىرىسى – «قازتەمىرترانس» (جۇك تاسىمالى), «قازاتومپروم»، «قازمۇنايگاز» اكتسيالارى اشىق نارىق ساۋداسىنا شىعارىلۋى ءتيىس.

ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بۇلاردىڭ اراسىندا وسال كومپانيا جوق. ەندى حالىق بولىپ جۇمىلىپ، ەلدەگى وسى الپاۋىت كومپانيالاردىڭ اكتسيالارىن ساتىپ الساق، ءار قازاق بارىنشا بايىپ، ايتۋلى كاپيتاليست بولىپ شىعا كەلگەلى تۇر ەكەنبىز!

بيلىك تاراپىنان جۇرگىزىلگەن ناسيحاتقا سەنسەك، IPO دەگەنىڭىز مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسىنا جاريالىلىق اكەلۋگە جانە ونىڭ قىزمەتىنە حالىقتىق باقىلاۋ جاساۋعا مۇمكىندىك بەرۋى ءتيىس ەكەن. اكتسيا يەلەنگەن ءار قازاقستان ازاماتى ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ باسقارۋ ىسىنە ارالاسىپ، اكتسيونەرلەردىڭ جالپى جينالىسىندا داۋىسقا يە بولا الادى، ءوندىرىستىڭ تازا پايداسىنان ناپاقا كورە باستايدى...

بۇگىنگە دەيىن حالىققا جەتىپ جاتقان بار اقپارات وسى ماعىنادا عانا ءجۇرىپ جاتىر. بۇل، شىنى كەرەك، مۇحيتتاعى مۇزتاۋدىڭ سۋ بەتىندەگى ۇشار باسى سياقتى عانا. ءىرو-نىڭ حالىق ءۇشىن شىنىمەن-اق ءتيىمدى جاعى بولا تۇرا، ءبىزدىڭ بيلىك ونىڭ قاۋىپتى تۇستارىن كوپ ايتا بەرمەيدى. ونىڭ ۇستىنە حالىقتىڭ قارجىلىق-ەكونوميكالىق ساۋاتتىلىعى جۇرتتى تاقىرعا وتىرعىزعان «ممم» مەن ءتۇرلى «پيراميدالار» دەڭگەيىندە عانا ەكەنىن ەسكەرسەك، وتار قويدى قاراڭعى قوراعا زورلىقپەن كىرگىزۋگە كۇش سالعان اۋرەشىلىكتى اڭعارۋعا بولادى.

ايتالىق، قور نارىعىنا شىعاتىندار – ەلدەگى اسا ءىرى كومپانيالار دەلىك. بىراق ءىرو اياسىندا بەلگىلى ءبىر كومپانيا اكتسيالارى ەميتەنتتىڭ 15 پايىز اكتسياسى عانا ساتىلسا، وعان اقشا سالعان ازاماتتار بۇل كومپانيانى باسقارۋ قۇقىعىن قالاي جۇزەگە اسىرۋ تەتىگىن بىلە مە؟ اكتسيا، اكتسيونەرلىك قوعام تۋرالى زاڭنامالارعا سۇيەنسەك، «ۇساق» اكتسيونەرلەردىڭ داۋىسى كوپ رەتتە ەستىلە بەرمەيتىنى انىق.

وسى رەتتە ءىرى اكتسيا يەلەرى كوبىنەسە وسى «ۇساق» اكتسيونەرلەرمەن ەسەپتەسىپ جاتپاستان-اق ءوز الدارىنا شەشىم شىعارا بەرەتىنى جانە بار! سوندا قازاقستاندىق IPO قالايشا حالىقتىق بولماقشى؟

راس، بىرقاتار ساراپشىلار مەن ەكونوميستەر «حالىقتىق IPO» باعدارلاماسىن نارىق قۇرالدارىنىڭ ءبىرى رەتىندە پايدالانۋ كەرەك دەپ ەسكەرتەدى. ينۆەستورلار دا تاۋەكەلگە بارىپ وتىر. بىراق بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ: «شىعىنعا ۇشىراپ قالامىز دەپ ۇركۋدىڭ قاجەتى جوق، ويتكەنى اكتسيا ساتاتىندار نەگىزىنەن شيكىزات وندىرۋشىلەر مەن مونوپوليستەر»، – دەگەن ءۋاجى حالىقتى الداندىرا المايدى. سەبەبى ول كومپانيالاردىڭ بولاشاق تاعدىرى اكتسيونەرلەردىڭ ەمەس، ساياساتى كۇندەلىكتى قۇبىلىپ تۇراتىن ۇكىمەتتىڭ قولىندا. سونىمەن بىرگە سول شيكىزات وندىرۋشىلەر مەن مونوپولياعا يە بولعان كومپانيالاردىڭ ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرى، كىرىسى مەن شىعىسى، ءتىپتى ولارعا قاتىستى اقپارات اتاۋلىنىڭ ءبارى جابىق جاعدايدا جۇرۋدە. بۇنى حالىققا ۇعىنىقتى قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا، كومپانيانىڭ ەسەپ-قيسابىن بىلمەستەن، ونىڭ اكتسياسىن ساتىپ الۋعا، ءسويتىپ اكتسيونەر اتانۋعا جۇرتتى قالاي كۇشتەپ كوندىرۋگە بولادى؟

مۇنان از ۋاقىت بۇرىن پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى بولعان، بۇگىن ۇلتتىق بانكتى باسقارىپ وتىرعان قايرات كەلىمبەتوۆ: «اكتسيالاردىڭ باعاسى شەكسىز وسە بەرەدى دەپ ويلايتىن حالىقتىڭ پسيحولوگياسىن وزگەرتۋ قيىن. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – ولاي بولمايتىنىن، اكتسيانىڭ باعاسى قانشالىقتى تەز شارىقتاپ وسسە، سونشالىقتى تەز قۇلدىراۋى مۇمكىن ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ»، – دەگەن بولاتىن.

كەلىمبەتوۆ ايتار-ايتپاستان، ءبىزدىڭ حالىق مۇنداي «مەكتەپتەن» ءوتىپ ۇلگەرگەن. بۇل ورايدا ەل-جۇرتتى الداپ سوققان، ساندىقتارىندا قات-قات بولىپ جاتقان ينۆەست-كۋپوندار اكتسياسىن ەسكە الساق – جەتكىلىكتى. سول ناۋقاندا سورلاپ قالعان حالىق ەندى ايدالاداعى اۋزى- مۇرنى جوق اق وتاۋ ايپيو-عا اتتاپ باسار ما ەكەن؟ بالكىم، الدىمەن سول كۋپونداردى «اقشاعا اينالدىرۋ» ناۋقانىن جاپپاي جۇرگىزىپ، وعان بيۋدجەتتەن ەلەۋلى قارجى ءبولىپ، حالىقتى الدارقاتۋدىڭ امالىن جاساپ العان جاعدايدا، جۇرتشىلىق ءىرو-نىڭ بەرەرىنەن دامەلى بولۋى مۇمكىن ەدى. مىنە، بۇل «حالىقتىق ءىرو-نى جارنامالاۋدىڭ ناعىز ءتيىمدى ۇلگىسى بولار ەدى.

ماسەلەن، مىناعان قاراڭىز: KASE دەرەكتەرى بويىنشا، 1999 جىلى «قازاقتەلەكوم» كومپانياسىنىڭ قاراپايىم اكتسياسىنىڭ ورتاشا باعامى 2,5 مىڭ تەڭگە بولعان. ال 2007 جىلى باعا شارىقتاعان شاقتا ءبىر اكتسيانىڭ قۇنى 50 مىڭ تەڭگەگە جەتەدى. بىراق «الدەبىر قاجەت بولار» دەپ، سول اكتسيالاردى وتكەن عاسىردىڭ سوڭىندا ساتىپ العان حالىق قارجىلىق ساۋاتتىلىعى بولماعاندىقتان، اكتسياسىن ساندىقتىڭ تۇبىنە سالىپ تاستاپ، ونىڭ قۇنى شارىقتاعان كەزەڭدە، ياعني 2007 جىلى ساتىپ جىبەرۋدى بىلمەگەن! قازىر بۇل كومپانيانىڭ اكتسيالارى 15 مىڭ تەڭگەدەن ساتىلادى...

ءيا، قور نارىعىنىڭ ءسات سايىن قالاي قۇبىلىپ تۇراتىنىن كۇنى بۇرىن بولجاۋ مۇمكىن ەمەس دەلىك. دەگەنمەن، قولىڭدا بار اكتسيانى قالاي ءتيىمدى پايدالانۋ تۋرالى حالىق اراسىندا نەگە تۇسىنىك جۇمىسى جۇرگىزىلمەي كەلەدى؟ ەندى سول «قاراڭعى» حالىق ايپيو-نىڭ ەكىنشى كەزەڭىندەگى ساۋدا-ساتتىققا قاتىسا ما؟ بۇل سۇراقتار ءبىزدىڭ ۇكىمەتتى سوندايلىق قاتتى مازالامايتىن سياقتى. ۇكىمەت ءۇشىن جۇمباق اكتسيالاردى الداپ-سۋلاپ ساتىپ جىبەرسە بولدى – ودان ارى ءارامشوپ شىقپاسا دا، قىڭق ەتەر ءتۇر بايقاتپايدى.

وسى قارجىلىق ناۋقاننىڭ باستى ءمانى – نارىقتىق قاتىناستار ارقىلى وندىرىستەگى مەملەكەتتىڭ مەنشىك ۇلەسىن ازايتۋ. ءسويتىپ، مەنشىكتىك قاتىناستاعى مەملەكەتتىڭ ۇلەسى كەمىپ، ەلدە ەكونوميكانىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالاتىن الەۋمەتتىك توپ ءوسىپ شىعۋى ءتيىس. ال ءبىزدىڭ ەلدە كورپوراتيۆتىك قۇندى قاعازداردىڭ ۇلەسى مەملەكەتتىك ۇلەسكە قاراعاندا الدەنەشە ەسە كوپ ەكەنىن تاعى ءبىر رەت ەسەپكە الىپ كورىڭىز! ءبىر سوزبەن ايتقاندا، بايتىندار الدەقاشان بايىپ كەتكەن، ارينە، حالىقتىق جولمەن ەمەس...

قازىر اتالمىش باعدارلاماعا قاتىستى قوعامنىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلىپ تۇر. بىرەۋلەر «كتو»-نىڭ اكتسيالارىن ساتىپ الىپ، ودان تۇسەر-تۇسپەس پايدانى كۇتىپ وتىرسا، ەكىنشى بىرەۋلەر: ء«وزىم ەڭبەكتەنىپ تاپقان تابىسىمنىڭ ارتىعىن ءوز كاسىپكەرلىك ىسىمە جۇمساعانىم نەمەسە دەپوزيتكە سالىپ بايىعانىم ءجون» دەگەن پىكىردە. ءتىپتى الەۋمەتتىك جەلىدە: «اكتسيا ساتىپ الىپ الدانعانشا، ءبالىش ساتىپ كۇن كورگەنىم سەنىمدىرەك» دەگەن دە پىكىرلەر دە جوق ەمەس. مۇنىڭ ءبارى قازاقستاندا ءجۇرىپ جاتقان IPO – حالىقتىق دەگەنگە قاراپايىم ادامداردىڭ سەنىمى جوقتىعىن كورسەتسە كەرەك.

قازاقستانداعى قور نارىعى رەسەيدەگى سياقتى ەمەس – دامىماعان. ونىڭ اينالىمدىق كورسەتكىشىن الەمدىك دەڭگەي تۇرعىسىنان قاراستىرار بولساق، ول ەڭ سوڭعى ورىنداردا ەكەن. قازاقستانداعى قور نارىعىنىڭ ءالسىز تۇسى – ونىڭ قۇنسىزدىعى. سەبەبى، قازاقستان وسى ۋاقىتقا دەيىن ستراتەگيالىق ماقساتتاعى ينۆەستورلارعا «مۇقتاجدىق» تانىتىپ كەلگەنى بەلگىلى. ياعني، قازاقستاندىق ۇكىمەت بۇعان دەيىن سىرتتان قۇيىلاتىن «جىندى» اقشانى مالدانىپ كەلدى. ەندى الەمدىك داعدارىس سال اۋرۋىنا ۇشىراعان ساتتە ءبىزدىڭ بيلىك ەلدەگى ينۆەستورلارعا «مۇقتاج» بولا باستاعان سىڭايلى...

بىراق سول «ىشكى ينۆەستورلار»، ياعني ايپيو ويىنىنا قاتىسۋى ءتيىس حالىق قور بيرجاسى دەگەن نە ەكەنىن بىلمەيدى. قازاقستانداعى قور بيرجاسى (كاSە) جۇمىس ىستەي باستاعانىنا جيىرما جىلعا جۋىقتاعانىنا قاراماستان، ونىڭ جۇمىس ەرەكشەلىگىن قازاقستاندىقتاردىڭ ءبارى بىردەي تۇسىنبەيدى، نەگىزىنەن – مۇلدە حابارسىز.

ءتىپتى سول كاSە-ءنىڭ قاسيەتىن بىلگىسى كەلىپ جۇرگەن ادام جوق. نەگە؟ سەبەبى وسى ۋاقىتقا دەيىن بۇل حالىق ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ قىزىعىن كورگەن جوق. كورگەنى – ارى كەتسە، «قازتەلەكومنىڭ» پروۆايدەرلىگىنەن تۋعان قالتافوندار عانا. ال «كتو»-ڭىز ەل ىشىنە جانار-جاعار ماي جەتكىزىپ بەرە الماي وتىرعان جاعدايدا تابان استىندا بەنزينگە دەگەن تاپشىلىق تۋىپ جاتسا، ونىڭ بولاشاق اكتسيالىق ءتۇسىمى حالىقتىڭ تۇسىنە كىرەر مە ەكەن؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن حالىققا بەتىن بۇرماي كەلگەن ۇلتتىق كومپانيادان تابان استىندا قانداي قايىر كۇتۋگە بولادى؟

ء«بارىن ايت تا، ءبىرىن ايت» دەگەندەي، بۇل باعدارلامانىڭ حالىقتى ەشبىر الداۋسىز وتەتىنىنە سەنۋگە بولا ما؟ وسى ورايدا مىنا ءبىر بولعان جاعدايدى ەسىڭىزگە الىڭىزشى: 2006 جىلى بانكيرلەر مەن ءىرى كومپانيا باسشىلارى «قازپوشتاعا» وزدەرىنىڭ قىزمەتكەرلەرىن جىبەرىپ، «قازتەلەكومنىڭ» اكتسيالارىن ساتقىزىپ الىپ، كەيىن ونى ءوز اتتارىنا اۋدارىپ، جانتالاسقاندارىن بۇكىل ەل بىلگەن بولاتىن. ياعني، ولار اكتسيا قۇنىنىڭ تەز ارادا كۇرت كوتەرىلىپ، سوڭىنان كۇرت تومەندەپ كەتەتىنىن وزدەرى عانا بىلگەن! ال قاراپايىم حالىق بۇدان ماقۇرىم قالعان. وسىدان كەيىن قۇندى قاعازداردى ساتىپ الۋشى قاراپايىم ازاماتتار تاراپىنان: «بۇل IPO-نىڭ ناعىز حالىقتىق بولاتىنىنا، اكتسيالاردىڭ باي قازاقستاندىقتاردىڭ نەمەسە شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ قولىندا كەتپەسىنە سەنىم جوق» دەگەن پىكىرلەرى ورىندى دەمەسكە امالىمىز جوق...

بۇگىن، ەكىنشى كەزەڭ قارساڭىندا، قوعامنىڭ كوكەيىندە تاعى بىرقاتار سۇراقتار تۇر: باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلا باستاعاننان بەرى ۇكىمەت الدەبىر زەرتتەۋلەرگە سىلتەمە جاساۋمەن كەلەدى، بىراق ول زەرتتەۋلەردىڭ قورىتىندىسى نەگە جاريالانبايدى؟ «حالىقتىق IPO» باعدارلاماسىن ناسيحاتتاۋ ناۋقانى اياسىندا حالىق اراسىندا الەۋمەتتىك ساۋالناما نەگە جۇرگىزىلمەيدى؟

ەميتەنتتەر تۋرالى ينۆەستورلارعا ۇسىنىلاتىن اقپارات نەگە از؟ مىسالى، ەميتەنت كومپانيالاردىڭ سوڭعى بەس جىلداعى شارۋاشىلىق قىزمەتىنىڭ ناتيجەسى مەن كىرىس-شىعىسى قانداي؟ جارياسىز ەسەپ بەرۋ مەن ديۆيدەند تولەۋ مەن باسقارۋ جۇيەسى بويىنشا شەشىم قابىلداۋ جونىندەگى تۇسىنىكسىز ماسەلەلەر حالىقتىڭ ايپيو-عا دەگەن اڭسارىن اۋدارا الا ما؟

دۇرىسى، بۇل حالىقتىق باعدارلامانىڭ ءجۇرۋ بارىسىن ءبىزدىڭ ۇكىمەتتىڭ ءوزى ءالى دە زەرتتەي ءتۇسۋى قاجەت. «حالىقتىق (ەگەر ول شىنىمەن دە حالىقتىق بولعان كۇننىڭ وزىندە!) IPO» وتكىزدى ەكەن دەپ، ءبىزدى ەشكىم دامۋشى ەلدەردىڭ قاتارىنا قوسا سالمايدى. جانە بىلىكتى ەكونوميست-مامانداردىڭ ايتۋى بويىنشا، قارجىعا قاتىستى مۇنداي حالىقتىق ناۋقاندى وتكىزۋ ءۇشىن، ءبىر عانا قور نارىعىن عانا ەمەس، ەكونوميكانىڭ بارلىق وزگە سالالارى مەن باعىتتارىن قوسا جەتىلدىرۋ قاجەت.

حالىقارالىق تاجىريبە بويىنشا، IPO ەكونوميكا كەمەلدەنگەن كەزدە جۇرگىزىلەتىن ەكونوميكالىق ناۋقان، ال قۇلدىراپ بارا جاتقان ەكونوميكانى كوتەرۋ ءۇشىن، ەكونوميكانىڭ ءبىر نەمەسە تۇتاس سالاسىن جەكەشەلەندىرۋ ناۋقانى وتكىزىلەدى. ال قازىر قازاقستاندا وسى ەكى ناۋقاننىڭ ەكەۋى نەگە جارىسا، ءارى قاتارلاسا جۇرگىزىلىپ جاتىر؟

وسى كۇدىكتىڭ استارىنان اشىق ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ جوق ەكەندىگىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. كەزەكتى جەكەشەلەندىرۋ مەن كولەڭكەلى كاپيتالدى جاريا ەتۋ ناۋقانىنان تۇسكەن قارجى ايپيو ارقىلى قازاقستان ەكونوميكاسىن قالتالىلاردىڭ بولىسكە سالۋ ارەكەتىنىڭ نىشانى بايقالادى دەگەن پىكىردى تاعى دا جوققا شىعارۋعا بولمايدى.

ال ەندى وسىنداي بىلىق جاعدايدا قاراپايىم حالىق نە ىستەۋى كەرەك؟ كاسىبي مامانداردىڭ ايتۋى بويىنشا، حالىققا ەكى-اق نارسەنى ەسكە ساقتاعان ءجون. قور نارىعىنىڭ تۇراقسىزدىعىن الدىن الا بولجاۋ مۇمكىن بولمايتىندىقتان، اكتسيا اتاۋلىنى بىرەۋدەن قارىز اقشا الىپ نەمەسە بانكىدەن نەسيە الىپ، ساتىپ الۋعا بولمايدى. ەكىنشى – اكتسيانى وزىڭىزدە بار ارتىق اقشاعا عانا ساتىپ العانىڭىز ءجون.

ارتىق اقشا دەگەنىمىز نە؟

ول ءسىزدىڭ قالتاڭىزدان شىعاتىن شىعىننان كىرىسىڭىز ارتىق بولعان كەزدە پايدا بولاتىن قارجى.

ال ونداي قارجى سىزدە بار ما؟

مىنە، ماسەلەنىڭ ءمانى – وسىندا.

گۇلميرا

تويبولدينا،

«D»

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(«DAT» جوباسى № 32 (256) 11قىركۇەك 2014 جىل.