سۋرەتتە: ساياساتتانۋشى ەرلان قارين

سۋرەت  ەرلان قاريننىڭ facebook پاراقشاسىنان الىندى.

سيرياداعى سوعىس قيمىلدارىنا قاتىسىپ جاتقان يشيم («يراك پەن شامداعى يسلام مەملەكەتى»، ارابشا داەش دەپ اتالىپ كەتكەن – رەد.) سودىرلار ۇيىمى بيىل كۇتپەگەن جەردەن يراكتىڭ ءبىراز اۋماعىنا باقىلاۋ ورناتىپ، «جيھاد جولىمەن حاليفات قۇرعاندارىن» جاريالادى. دۇنيە ءجۇزى بويىنشا بىرقاتار يسلامشىل توپتاردان جاقتاستار تاپقان يشيم سودىرلارىنىڭ قاتارىنا قوسىلىپ جاتقانداردىڭ ىشىندە جۇزدەگەن قازاقستاندىقتىڭ بار ەكەنى حابارلانا باستادى. ازاتتىق بۇل قۇبىلىستى زەرتتەپ جۇرگەن ساياساتتانۋشى ەرلان قارينمەن قازاقستانداعى ء«دىني راديكاليزمنىڭ» سيپاتتارى جايىندا سۇحباتتاستى.

ازاتتىق: - سوڭعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ ءار ايماعىنان يشيم-گە قوسىلىپ، سيرياداعى ساياسي رەجيمگە قارسى سوعىسىپ جۇرگەن جۇزدەگەن «جيھادشى قازاقستاندىقتار» تۋرالى حابار تاراي باستادى. ءبىر بايقالعانى – ولاردىڭ كوپشىلىگى ورتالىق جانە سولتۇستىك قازاقستان ايماقتارىنان شىققان ازاماتتار. اسىرەسە، جەزقازعان مەن ەكىباستۇز ءجيى ايتىلادى. بۇل ايماقتاردا جەكەلەگەن ادامداردىڭ يشيم-ءنىڭ قاتارىنا تارتىلۋ ءۇردىسىنىڭ كۇشتىرەك بولۋ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟

ەرلان قارين: - ءسىز ايتىپ وتىرعان ەلدى مەكەندەردەن ازاماتتاردىڭ يراك پەن سيرياعا اتتانۋىنىڭ نەگىزگى ەكى سەبەبىن ايتۋعا بولادى.

ساراپشىلاردىڭ ءجيى كەلتىرەتىن سەبەپتەرىنىڭ ءبىرى – وسى ەلدى مەكەندەردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ ەرەكشەلىكتەرى. بۇل قالالاردى بۇرىن «دەپرەسسيۆتىك ەلدى مەكەندەر» دەپ اتايتىنبىز. ياعني بىرقاتار ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، وبلىستىق دامۋ ۇردىسىنەن تىس قالىپ، قارجى جەتىسپەۋشىلىگىنەن نەمەسە ءوندىرىس ورىندارىنىڭ توقتاپ قالۋى سەبەبىنەن جۇمىسسىزدىقتىڭ، نە تاعى دا باسقا الەۋمەتتىك پروبلەمالاردىڭ تۋىنا بايلانىستى سول قالالارداعى جاستار قىلمىسقا جانە راديكالدىق توپتارعا تارتىلا باستادى. ونىڭ سوڭى كەيبىر جاستاردىڭ اۋعانستان-پاكىستان شەكارا ايماعىنا، سيرياعا كەتۋىنە ۇلاستى. الايدا جاستاردىڭ راديكالدىق قوزعالىستارعا تارتىلۋىن تەك الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق فاكتورلارمەن بايلانىستىرۋعا دا بولمايدى. ءبارى بىردەي جۇمىسسىز، نەمەسە جاعدايى جوق وتباسىلاردىن شىققان ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، اتالعان ەلدى مەكەندەرگە سوڭعى جىلدارى ۇكىمەتتەن كوپ كوڭىل ءبولىنىپ، قارجى ءبولىنىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارىنىڭ اشىلۋىنا جاعدايلار جاسالىپ جاتىر.

ەكىنشى سەبەپتى تازا سوتسيولوگيالىق قۇبىلىس دەپ ايتۋعا بولادى. ءومىردىڭ باسقا دا سالالارىندا بولىپ جاتقان جايتتار سياقتى تانىستىق فاكتورى ءرول وينايدى. وسى اتالعان ايماقتان اۋعانستان مەن سيريا سياقتى ەلدەرگە كەتكەن ءبىرىنشى تولقىن كوبىنە ءوز تانىستارى مەن دوستارىن قاتارلارىنا تارتادى.   2010-2011 جىلدارداعى «دجۋند ءال-حاليفات» اتتى ۇيىمنىڭ تاريحىن زەرتتەگەنىمدە وعان قوسىلعان قازاقستاندىقتاردىڭ كوپشىلىگى قازاقستاننىڭ باتىس ايماعىنان بولاتىن. ولاي بولۋ سەبەپتەرى دە وسى ايتقانىمداي – ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ ەرەكشەلىكتەرىمەن قاتار وسى وڭىردەن شىققان ازاماتتار قۇرداستىر مەن دوستارىن رەكرۋت ەتىپ قاتارلارىنا تارتقان بولاتىن. ءبىرىنشى وكىلدەر قاي وڭىردەن كەتسە، كەيىنگىلەرىن دە سول وڭىردەن، تانىستارىنىڭ اراسىنان تارتادى.

جەرگىلىكتى ساراپشىلاردىڭ نازارىنا ىلىنبەي جۇرگەن تاعى ءبىر فاكتور – قازاقستاندىقتار ءوز ەلىندە جۇرگەندە عانا راديكالدىق توپتارعا قوسىلىپ جاتقان جوق، شەتەلدە ءجۇرىپ وسىنداي توپتاردىڭ («جيھادشى-يسلامشىل» توپتار – رەد.) قاتارىنا ءىلىنىپ كەتىپ جاتقاندار بار. جانە از ەمەس. مىسالى بيىلعى مامىردا الماتىدا ءبىر 20 جاستاعى جىگىت سوتتالدى. ول جىگىت وتباسىمەن شۆەتسيادا تۇرىپ جاتىپ وسىنداي راديكالدىق توپتىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ، سول جاقتان سيرياعا اتتانىپ كەتكەن. نەمەسە اقش-تا ساپارمەن بولعان ءبىر قازاقستاننىڭ ازاماتشاسى بەلگىلى ءبىر جاعدايلارمەن سول جاقتاعى ءبىر كىسىلەردىڭ ىقپالىنا ءتۇسىپ، سيرياداعى راديكالدىق توپتارعا كومەك رەتىندە اقشا جىبەرگەنى تۋرالى امەريكالىق قۇقىق ورگاندارى انىقتاعان بولاتىن.

ازاتتىق: - سوڭعى كەزدەرى قازاقستان بيلىگى يشيم-ءنىڭ، يا باسقا دا راديكالدىق-ەكسترەميستىك توپتاردىڭ ينتەرنەتتەگى اقپاراتتىق ۇگىت-ناسيحاتىن تەك تىيىم سالۋ ارقىلى شەكتەۋگە تىرىسىپ جاتقانى بايقالادى. مۇنداي ءتاسىل «جيھادقا شاقىرۋ» يدەولوگياسىنىڭ، ءدىني-ەكسترەميستىك يدەيالاردىڭ تارالۋىن تەجەي الا ما؟

ەرلان قارين: - شىنىندا دا ينتەرنەت جيھادقا شاقىرۋ يدەولوگياسىن ناسيحاتتاۋ ءۇشىن راديكالدىق توپتاردىڭ قۋاتتى قۇرالىنا اينالدى. سيرياعا قازاقستان مەن ورتالىق ازيادان كەتىپ جاتقان ازاماتتارعا قاتىستى ۇلكەن ءبىر زەرتتەۋىمدى اياقتاپ قالدىم. وسى زەرتتەۋدەگى ۇلكەن ءبىر تاراۋ ينتەرنەتتەگى ءدىني راديكالدىق ۇگىت-ناسيحات تۋرالى. ەگەر 5-10 جىل بۇرىنعى جاعدايمەن سالىستىراتىن بولساق، ول كەزدە ءدىني ۇگىت-ناسيحات ارنايى سايتتار ارقىلى جۇرگىزىلەتىن. سوعان سايكەس ارنايى قىزمەت پەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وسىنداي راديكالدىق سايتتاردى بۇعاتتاۋمەن، تىيىم سالۋمەن اينالىساتىن. بىراق قازىر جاعداي وتە قاتتى وزگەردى. سەبەبى راديكالدىق توپتار سايتتاردى عانا ەمەس، الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ مۇمكىندىكتەرىن دە كەڭىرەك پايدالانا باستادى. سايتتارمەن قاتار Twitter جانە Facebook جەلىلەرىن قولدانادى. مەن قۇساعان ساراپشىلاردى قاتتى الاڭداتاتىنى – «ۆكونتاكتە» جانە «ودنوكلاسسنيكي» دەگەن سياقتى اسىرەسە جاستاردىڭ ءجيى قولداناتىن الەۋمەتتىك جەلىلەرىن پايدالانادى. راديكالدىق ءدىني يدەيالار اشىقتان اشىق، وتە كوپ تاراتىلادى. جاقىندا جەرگىلىكتى باق جاريالاعان دەرەكتەرگە سەنسەك، قازاقستاننىڭ باس پروكۋراتۋراسى وسىنداي كەيبىر روليكتەردى العىزىپ تاستاۋ تۋرالى YouTube جەلىسىمەن كەلىسىمگە كەلە السا، «ۆكونتاكتە» جەلىسىنىڭ اكىمشىلىگى كەلىسپەگەن بولىپ شىقتى.

امال جوق، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى راديكالدىق توپتاردىڭ ينتەرنەتتەگى جانە باسقا دا ارنالارداعى ۇگىت-ناسيحاتىن تەجەۋ ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزىپ كەلە جاتىر. الايدا، مەنىڭ ويىمشا، ناقتى ءبىر جاس ازاماتتى قولىنا قارۋ الدىرىپ جيھادقا يتەرمەلەيتىن Twitter مەن Facebook-ءتىڭ ءوزى ەمەس. نەگىزگى سەبەپ ول ازاماتتىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندە بولىپ جاتقان ناقتى وبەكتيۆتى وقيعالار. Twitter مەن Facebook تەك تانىسۋ قۇرالى. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى باسقا دا فاكتورلارمەن كۇرەسۋى كەرەك. بىراق بۇل ماسەلەلەردىڭ كەيبىرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ كومپەتەنتسياسىنان تىس نارسەلەر.

ازاتتىق: - يشيم سياقتى حالىقارالىق دەڭگەيدە تانىمال ەكسترەميستىك ۇيىمداردىڭ نەمەسە قازاقستاننىڭ ارنايى قىزمەتتەرى «قاتەر» رەتىندە ءجيى ايتاتىن «دجۋند ءال-حاليفات» سياقتى ايماقتىق دەڭگەيدە بەلگىلى ۇيىمداردىڭ ىقتيمال تەرروريستىك ارەكەتتەرىمەن كۇرەس ناۋقانى ەلدەگى باسقا، بەيبىت ءدىني ازشىلىق توپتاردىڭ سەنىم بوستاندىعىن شەكتەپ، قىزمەت اياسىن ودان سايىن تارىلتىپ جىبەرمەي مە؟ مۇنى سۇراپ وتىرعان سەبەبىم - «دجۋند ءال حاليفات» تۋرالى جازىپ بىتىرگەن جاڭا كىتابىڭىزدى ازىرلەۋ كەزىندە قازاقستاننىڭ بىرقاتار ايماقتارىن ارالاپ، كوپتەگەن توپ وكىلدەرىمەن كەزدەسىپسىز. زەرتتەۋشى رەتىندە نە بايقادىڭىز؟

ەرلان قارين: - زەرتتەۋىمدە تەرروريزم ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسىن جەكە ماسەلە رەتىندە الىپ قارادىم. ال ەلدە بولىپ جاتقان ءدىني پروتسەستەرگە تەرەڭ ۇڭىلە المادىم. بىراق دەگەنمەن ءبىر بايقاعانىم، ەلدەگى قالىپتاسقان جاعدايعا اسەر ەتكەن فاكتورلاردىڭ ءبىرى – ءدىني سالادا جۇيەلى جۇمىستىڭ بولماۋى. ال مەملەكەت تاراپىنان جاسالعان جاڭا شارالار ەلدەگى ءتۇرلى ءدىني توپتاردىڭ قارسىلىعىنا تاپ بولعان سياقتى. ەندى قازىر بۇل ساياسات قايتا قارالىپ، بيلىك جۇمساقتاۋ تاسىلگە كوشكەندەي. جاقىندا ۇكىمەتتى قايتا قۇرۋ كەزىندە ءدىن ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىكتىڭ ءبىر مينيسترلىك قۇرامىندا جاي كوميتەت بولىپ قالۋى مەملكەكەتتىڭ ءدىن ساياساتى بويىنشا جۇيەلى تۇردە جاڭا ءبىر ستراتەگياعا كوشكەنىن نەمەسە، ءدىني توپتارمەن قارىم-قاتىناسىن جۇمسارتۋعا ارەكەت ەتۋىنە ۇقسايدى.

وبلىستاردى ارالاپ جۇرگەندە بايقاعانىم – كەيبىر «راديكالدىق» دەپ سيپاتتالعان ءدىني توپتار دە-يۋرو زاڭسىز دەپ تانىلعانىمەن، دە-فاكتو ءوز جۇمىسىن جاساپ جاتىر. ونداي توپ مۇشەلەرىنىڭ باس قوسۋىنا تىيىم سالىنىپ جاتپاعان سياقتى. ولاردىڭ اشىق تۇردە، كەڭ اۋقىمدا ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزۋىنە رۇقسات بەرىلمەيدى، دەگەنمەن ولار ءوز ىشىندە قىزمەتتەرىن اتقارىپ جاتىر. بۇل قۇبىلىس بيلىكتە وسى ماسەلەنى شەشۋگە قاتىستى ىزدەنىس بار ەكەنىن كورسەتەدى. بىراق بۇل ىزدەنىستىڭ ءبىر ورتالىعى جوق سياقتى. قۇقىققورعاۋ ورگاندارىندا – ءبىر كوزقاراس، ءدىن ىستەرى كوميتەتىندە – باسقا كوزقاراس قالىپتاسقان، ال ءاربىر ايماقتاعى جەرگىلىكتى بيلىك جەرگىلىكتى جاعداي مەن ءدىني توپتاردىڭ ەرەكشەلىگىنە قاتىستى وزىنشە ءبىر ەكسپەريمەنتالدىق ساياسات جۇرگىزىپ جاتقان سياقتى.

ازاتتىق: - سۇحباتىڭىز ءۇشىن راقمەت!

سۇحباتتاسقان - عالىم بوقاش

دەرەككوز: http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_

interview_with_karin_on_religious_radicalism/26580095.html

تاقىرىپ وزگەرتىلىپ الىندى. تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: ءدىني سالادا جۇيەلى جۇمىس جوق